Potencjał i wiarygodność Sojuszu Północnoatlantyckiego jest oceniana na podstawie posiadanych przez państwa członkowskie zdolności obronnych, które z kolei zależą w dużym stopniu od nakładów ponoszonych na zbrojenia i politykę bezpieczeństwa. Najpotężniejsze państwo sojusznicze – Stany Zjednoczone – jest zarazem niekwe-stionowanym liderem zbrojeń, zarówno wśród krajów członkowskich, jak i na świecie. Nie oznacza to jednak, że budżet USA na obronność pozostaje na stabilnym pozio-mie. Według zestawień Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI) za
2014 rok amerykańskie wydatki wojskowe sukcesywnie zmniejszają się wskutek trwa-jącego wycofywania wojsk z Afganistanu oraz efektów ustawy kontrolującej budżet (Budget Control Act) z 2011 roku [SIPRI Yearbook 2015, s. 14]. Choć porozumienia w Kongresie w ubiegłym roku złagodziły nieco wpływ Budget Control Act na sytuację nakładów na obronność, a konflikty w Iraku i na Ukrainie mogły spowolnić spadek przeznaczanych środków, to jednak w planowanych amerykańskich wydatkach na wojskowość w roku 2015 widoczny był kolejny spadek, choć w wolniejszym tempie.
Zgodnie z danymi SIPRI Stany Zjednoczone przeznaczyły na zbrojenia w 2014 roku 610 mld dolarów, co stanowi 34% światowych zasobów skierowanych na ten cel [Czulda 2015, s. 87]. Mimo imponujących kwot warto skupić się na utrzymujących się tendencjach zniżkowych: ubiegły rok odnotował 6,5% spadku w budżecie USA, a w odniesieniu do rekordowego roku 2010 było to aż 19,8%. Autor artykułu w „Pol-sce Zbrojnej” powołuje się również na prognozy brytyjsko-amerykańskiego ośrodka analitycznego IHS Jane’s do 2020 roku, który oszacowuje dalszy spadek wydatków światowego lidera w zakładanym roku do 540 mld dolarów [Czulda 2015, s. 87]. Natomiast wyliczenia budżetowe Stanów Zjednoczonych Pietrzaka i Sobczyka do-wodzą, że pomimo spadku udziału budżetu wojskowego kraju z 3,6 do 3,4% PKB wartość wyrażona w liczbach nadal odnotowuje wzrost: z 582 do 585 mld dolarów i stanowi prawie ¾ całości środków wszystkich państw NATO przeznaczanych na obronność [Pietrzak, Sobczyk 2015, s. 48].
Przypomnijmy, że szczyt Sojuszu Północnoatlantyckiego w Newport zakończył się złożeniem deklaracji państw członkowskich o sprostaniu pułapom budżetowym wydatków na obronność do granicy 2% PKB w wypadku państw, które nie osiągnęły jeszcze tego poziomu, co ewidentnie wiąże się z podwyższeniem nakładów, a tym sa-mym przystosowaniem się do nowych warunków bezpieczeństwa. Już dane za ubie-głe lata pokazują, że nie wszyscy sojusznicy europejscy wykazali taką chęć. Chociaż w 2014 roku Europa odnotowała wzrost wydatków o 0,6%, w porównaniu z rokiem wcześniejszym, i aż o 6,6% w porównaniu z 2005, to już ich rozkład nie przekłada się na ogólnoeuropejskie pozytywne tendencje [Czulda 2015, s. 88]. Autor zauważa, że wprawdzie Europa Środkowo-Wschodnia mogła poszczycić się imponującym wzro-stem rzędu 8,4% (do 93,9 mld dolarów), to jej część zachodnia i środkowa zmniejszyła swe nakłady na tę część budżetu o 1,9% (do 292 mld dolarów). Jeszcze „korzystniej” (po stronie środkowo-wschodnich sojuszników) zmiany te przedstawiały się w roku 2005, kiedy to zwiększenie nakładów wzrosło aż o 98%, podczas gdy państwa tzw. Starej Europy zmniejszyły je tylko o 8,3%. Poniższy wykres ośrodka SIPRI prezentuje zmieniające się tendencje w wydatkach wojskowych w latach 2013–2014 w różnych regionach świata, w tym w omawianych częściach Europy.
Wykres 3. Zmiany w wydatkach na obronność według regionu świata w latach 2013–2014
Źródło: SIPRI (2015), SIPRI Yearbook 2015 Armaments, Disarmament and International Security
Summa-ry, s. 15, www.sipriyearbook.org.
Odwołując się ponownie do ustaleń szczytu państw sojuszniczych w Walii, Pie-trzak i Sobczyk udowadniają brak przełożenia zadeklarowanych działań budżeto-wych w odniesieniu do zaplanowanych wydatków na obronność większości krajów zachodnioeuropejskich na 2015 rok [Pietrzak, Sobczyk 2015, s. 47]. Największe pań-stwa członkowskie ograniczyły swe budżetowe wydatki wojskowe w roku bieżącym w porównaniu z rokiem wcześniejszym o następujący procent: Niemcy o 0,16%, Wielka Brytania o 0,19%, a Włochy o 0,2% PKB. Co więcej, pozostałe państwa również zdecydowały przeznaczyć mniejszy odsetek procenta Produktu Krajowego Brutto na obronność, w tym: Albania o ok. 0,16%, Belgia o 0,05%, Bułgaria o 0,14%, Dania o 0,09%, Węgry o 0,04% oraz Słowenia o ok. 0,03%. Pozostali członkowie Sojuszu Północnoatlantyckiego utrzymali swoje wydatki wojskowe na poziomie z 2014 roku, nie osiągając jednak również ustalonego progu 2% PKB w roku bieżącym: Francja pozostawiła poziom 1,5% PKB, Chorwacja – 1,3%, Portugalia – 1,1%, Hiszpania – ok. 0,6%, Luksemburg – 0,4%, Islandia – 0,03% i spoza Europy: Kanada – poziom 1% PKB [Pietrzak, Sobczyk 2015, s. 47]. Poniższa tabela jest zestawieniem procentowego udziału w PKB wydatków na obronę państw sojuszniczych w 2014 oraz wydatków planowanych na 2015 rok.
Tabela 1. Zestawienie procentowego udziału w PKB wydatków obronnych państw NATO w 2014 i 2015 roku Państwo 2014 2015 Albania ~1 0,84 Belgia 0,66 0,61 Bułgaria 1,3 1,16 Chorwacja 1,3 1,3 Czechy 1,08 1,03 Dania 1,16 ~1,07 Estonia 2 2,05 Francja 1,5 1,5 Grecja 1,68 1,7 Hiszpania 0,6 0,6 Holandia 1 1,15 Islandia 0,03 0,03 Kanada 1 1 Litwa 0,78 1,11 Luksemburg 0,4 0,4 Łotwa 0,9 1 Niemcy 1,3 1,14 Norwegia 1,58 1,6 Polska 1,95 1,95 Portugalia 1,1 1,1 Rumunia 1,4 1,7 Słowacja 1 1,03 Słowenia 1 0,97 Turcja 1,71 1,74 Węgry 0,79 0,75 Wielka Brytania 2,07 1,88 Włochy 1,2 1 USA 3,6 3,4
Źródło: Pietrzak P., Sobczyk K. (2015), W drodze do szczytu NATO w Warszawie – wydatki obronne państw
Sojuszu, „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr 34, ss. 48-49,
https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/34_Pie-trzak_Sobczyk_Bezpieczenstwo_Narodowe.pdf.
Nakłady Polski na cele obronne według założeń budżetu na rok 2015 i zgodnie z ustaleniami szczytu państw sojuszniczych w Walii zostały opisane w punkcie
dru-gim artykułu. Warto podkreślić, że nasz kraj jest w wąskim gronie tych, którzy suk-cesywnie zwiększają swoje nakłady – od 2010 do 2014 roku o 6 mld złotych, do 31,8 mld złotych łącznie. W tym roku, przypomnijmy, ma to być 38,4 mld złotych. Według zestawień wydatków na obronność NATO dla krajów członkowskich w walutach na-rodowych i po kursie obecnym Polska może zrównać się z Hiszpanią (10,3 mld dola-rów) i przeznaczać na tę część budżetu niewiele mniej niż Turcja – 12,4 mld dolarów [www.tvn24.pl, 22.06.2015].
Zakończenie
Siła państw przynależnych do największego sojuszu polityczno-wojskowego świata leży w ich zdolnościach obronnych. Nie wszyscy członkowie NATO dysponują jedna-kowym potencjałem budżetowym, który mógłby w równym stopniu być przeznaczo-ny na potrzeby sektora obroprzeznaczo-ny państwa i wzmacniania sojuszu. Nie jest to możliwe ze względu na różny rozwój gospodarek krajów członkowskich, różny poziom ich inno-wacyjności. Choć przeanalizowane nakłady budżetowe w gronie słabszych czy moc-niejszych państw mogą przybierać podobny procent Produktu Krajowego Brutto, to nadal istnieją zasadnicze dysproporcje w liczbach bezwzględnych zasobów gospo-darek sojuszników, w szczególności między Europą Środkowo-Wschodnią a Zachod-nią i Środkową. Nie świadczy to jednakże o mniejszym zaangażowaniu w budowa-nie zdolności obronnych, gdyż na te składają się rówbudowa-nież rozwój technologiczny czy postępująca modernizacja sił zbrojnych państw sąsiedzkich i członkowskich NATO, stwarzające możliwości wzajemnego wsparcia poprzez m.in. tworzenie programów rozwoju regionalnego.
Chociaż potencjał Polskich Sił Zbrojnych nie różni się zbytnio od potencjału so-juszników dysponujących podobnymi zasobami budżetowymi, to nadal dosko-nalenia wymagają: pozyskiwanie nowych typów uzbrojenia, system szkolenia re-zerw osobowych polskiej armii czy struktura jej dowodzenia. Cena bezpieczeństwa współczesnego świata zwiększa się, co powinno być widoczne w rosnących wydat-kach budżetowych na cele wojskowe, jak i w zwiększonej presji na transformację, przyspieszony rozwój zdolności operacyjnych.
Przeanalizowane budżety sojuszników europejskich wskazują na zmniejszenie zagrożenia ich terytorium, o czym może świadczyć spadek procentowy nakładów na obronność w ogólnym zestawieniu. Jednocześnie jednak kraje sojuszu leżące na jego wschodnich obrzeżach poważnie traktują zagrożenie płynące ze strony Fede-racji Rosyjskiej, zwiększając pułap swoich środków na ten cel. Wśród nich jest także nasz kraj, który rzetelnie przystąpił do realizowania zobowiązań z Newport, podno-sząc do 2% próg wydatków z budżetu państwa na obronność od 2016 roku.
Bibliografia
Czulda R. (2015), Cena bezpieczeństwa, „Polska Zbrojna”, nr 9, wrzesień.
Ministerstwo Obrony Narodowej (2015), Podstawowe informacje o budżecie resortu obrony narodowej na 2015r., Warszawa.
Napięcia z Rosją to nic. W NATO jest coraz mniej pieniędzy, www.tvn24.pl [dostęp: 22.06.2015]. NATO Public Diplomacy Division (2015), The Secretary General’s Annual Report 2014, www. SG_AnnualReport_2014_en.pdf.
Pietrzak P., Sobczyk K. (2015), W drodze do szczytu NATO w Warszawie – wydatki obronne państw Sojuszu, „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr 34, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/34_ Pietrzak_Sobczyk_Bezpieczenstwo_Narodowe.pdf.
Rada Ministrów (2013), Uchwała nr 67 Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie przyjęcia Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022.
SIPRI (2015), SIPRI Yearbook 2015 Armaments, Disarmament and International Security Summary, www.sipriyearbook.org.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej (2014), Warszawa. Wróbel T. (2015), Manewry z przesłaniem, „Polska Zbrojna”, nr 7, lipiec.