Powstanie zespołów zarządzania kryzysowego jest efektem wieloletnich doświad-czeń oraz ewolucji struktur i modeli zarządzania kryzysowego. Do końca 1998 roku, w przypadku wystąpienia zagrożenia mającego znamiona sytuacji kryzysowej, ko-ordynację działań ratowniczych zapewniały sztaby ratownicze, które powoływane były przez wiodący podmiot ratowniczy lub przez wszystkie podmioty biorące udział w działaniach ratowniczych lub organ obrony cywilnej. Przykładem powołania szta-bów dowodzenia może być: gaszenie pożaru ropy naftowej i gazu podczas erupcji z odwiertu Daszewo-1 w Karlinie, które miało miejsce w grudniu 1980 roku [Lercher 1981], pożar lasu w Kuźni Raciborskiej w sierpniu 1992 roku [Buk, ss. 11–14] czy po-wódź na południu Polski w roku 1997 [Mazur 1997, ss. 11–12].
Struktura organizacyjna sztabów dowodzenia była różna. Na czele sztabu stał szef sztabu, który miał 1–3 zastępców oraz zespoły, np.: zespół analiz, zespół logi-styczny (tyłów) oraz zespół łączności. Organizacja sztabów dowodzenia ustalana była w oparciu o wewnętrzne uregulowania poszczególnych służb ratowniczych. Sztaby dowodzenia obligatoryjnie były powoływane przy opracowywaniu planów obrony czy planów ratowniczych zakładów pracy, obiektów budowlanych, miejsco-wości i obszarów leśnych. Kierujący działaniami ratowniczymi nie wchodził w skład
sztabu ratowniczego. Jego zadaniem było przyjęcie lub odrzucenie propozycji wy-pracowanej przez sztab ratowniczy.
Trwające już wówczas prace, mające na celu uregulowanie rozwiązań z zakre-su zarządzania kryzysowego, nabrały przyspieszenia po wydarzeniach związanych z powodzią z 1997 roku, zwaną „powodzią tysiąclecia”. W 1998 roku Ustawą o zmia-nie zmia-niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa [Ustawa 1998] zostały wprowadzone zmiany do Ustawy o ochronie przeciwpożarowej [Ustawa 1991], które w art. 14 ust. 4 wpro-wadziły zapis, „Wojewoda i Starosta wykonują swoje zadania przy pomocy zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa”, a w ust. 7 wprowadzono zapis o treści – „W sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń ludzi i środowiska, występujących na obszarze przekraczającym granice powiatu, koordynacja działań powiatowych zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa należy do wojewody”, natomiast ust. 8 otrzymał brzmienie – „W sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń ludzi i środowiska, występujących na obszarze przekraczającym granice województwa, koordynacja działań wojewódzkich zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa należy do ministra właściwego do spraw wewnętrznych" [Ustawa 1998].
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w powyższej ustawie otrzymał delegację do wydania rozporządzenia w sprawie składu oraz szczegółowych za-sad działania i trybu powoływania zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa, co uczynił w rozporządzeniu, które zaczęło obowiązywać z dniem 1 stycznia 1999 r., a więc z chwilą wejścia w życie reformy ustrojowej państwa [Roz-porządzenie 1998].
Podstawowy skład osobowy wojewódzkiego i powiatowego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa został określony w sposób następujący:
· Przewodniczący, odpowiednio do szczebla – Wojewoda lub Starosta,
· Zastępca Przewodniczącego, odpowiednio do szczebla – Komendant Woje-wódzki lub Komendant Powiatowy Państwowej Straży Pożarnej,
· Członkowie – odpowiednio do szczebla:
- Komendant Wojewódzki lub Powiatowy Policji,
- Wojewódzki lub Powiatowy Inspektor Obrony Cywilnej,
- Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, a w powiatowym zespole – przed stawiciel Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska,
- Wojewódzki lub Powiatowy Inspektor Sanitarny,
- Wojewódzki lub Powiatowy Inspektor Nadzoru Powiatowego,
- Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego – w zespole wojewódzkim [Rozporządzenie 1998].
Przedstawiony powyżej skład osobowy zespołu mógł w zależności od potrzeb być rozszerzony o inne osoby. Członkowie zespołów za zgodą przewodniczącego mogli wyznaczać swojego zastępcę do pracy w zespole. Unormowania prawne obo-wiązujące w tym okresie nie określały zadań dla zespołów do spraw ochrony prze-ciwpożarowej i ratownictwa. Zadania były określane przez przewodniczących tych zespołów w regulaminach pracy.
Kolejna ewolucja systemu była efektem zmian wprowadzonych w dniu 29 grud-nia 1998 roku w ustawie o ochronie przeciwpożarowej, gdzie w art. 14, ust. 6 wpro-wadzono zapis, że w przypadku powstania klęski żywiołowej lub innego miejscowe-go nadzwyczajnemiejscowe-go zdarzenia oraz zagrożenia życia, zdrowia lub środowiska noszą-cego znamiona kryzysu, zespoły do spraw ochrony przeciwpożarowej, stawały się zespołami reagowania kryzysowego [Ustawa 1991].
Wojewódzkie i powiatowe zespoły do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratow-nictwa działały do dnia wejścia w życie uchwalonej w dniu 18 kwietnia 2002 roku ustawy o stanie klęski żywiołowej, tj. do dnia 21 czerwca 2002 r. Zgodnie z art. 12, ust. 1, w związku z art. 30 pkt 2) ww. ustawy, zespoły do spraw ochrony przeciwpoża-rowej zostały zastąpione powiatowymi i wojewódzkimi zespołami reagowania kry-zysowego [Ustawa 2002]. Natomiast na szczeblu gminnym zostały powołane gmin-ne zespoły reagowania kryzysowego, natomiast na szczeblu centralnym powołany został Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej. Art. 12, ust. 2 ww. ustawy określał zadania dla zespołów reagowania kryzysowego, które obejmowały:
· monitorowanie występujących klęsk żywiołowych i prognozowanie rozwoju sy-tuacji,
· realizowanie procedur i programów reagowania w czasie klęski żywiołowej, · opracowywanie i aktualizowanie planów reagowania kryzysowego,
· planowanie wsparcia organów kierujących działaniami na niższym szczeblu ad-ministracji publicznej,
· przygotowywanie warunków umożliwiających koordynację pomocy humanitar-nej,
· realizowanie polityki informacyjnej związanej ze stanem klęski żywiołowej. Szczegółowe zasady tworzenia ww. zespołów regulowało Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie sposobu tworzenia gminnego zespołu reagowania, powiato-wego i wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysopowiato-wego oraz Rządopowiato-wego Zespołu Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania. W rozporządzeniu określono:
· sposób tworzenia gminnego zespołu reagowania, powiatowego i wojewódzkie-go zespołu reawojewódzkie-gowania kryzysowewojewódzkie-go oraz Rządowewojewódzkie-go Zespołu Koordynacji Kry-zysowej,
· sposób funkcjonowania zespołów, · usytuowanie i zasady ich finansowania,
· warunki techniczne i standardy ich wyposażenia, · tryb pracy zespołów,
· sposób dokumentowania działań i prac zespołów [Rozporządzenie 2002]. Jasno określona została struktura organizacyjna zespołów na poszczególnych poziomach reagowania kryzysowego, która przewidywała grupy robocze o charak-terze stałym i czasowym. Grupy robocze o charakcharak-terze stałym stanowiły [Nowak 2013, ss. 64–67]:
· grupa planowania cywilnego,
· grupa monitorowania, prognoz i analiz,
· grupa bezpieczeństwa powszechnego i porządku publicznego (tylko w woje-wódzkim zespole reagowania kryzysowego).
Natomiast grupy robocze o charakterze czasowym obejmowały:
· grupę operacji i organizacji działań (na szczeblu wojewódzkim była grupa ope-racji),
· grupę zabezpieczenia logistycznego, · grupę opieki zdrowotnej i socjalno-bytowej.
Szefów zespołów reagowania kryzysowego oraz ich skład osobowy wyznaczał organ odpowiedzialny za kierowanie działaniami podczas wystąpienia stanu klęski żywiołowej, a więc na szczeblu gminy – wójt, burmistrz, prezydent miasta, na szcze-blu powiatu – starosta, na szczeszcze-blu wojewódzkim – wojewoda, na szczeszcze-blu central-nym – minister właściwy do spraw wewnętrznych. Osoby powoływane do pełnienia funkcji szefa zespołu reagowania kryzysowego musiały posiadać specjalistyczne wy-kształcenie, tj. w zakresie ratownictwa, ochrony przeciwpożarowej, inżynierii bezpie-czeństwa cywilnego lub zarządzania kryzysowego, a także mogli to być absolwen-ci uczelni wojskowych. Należy podkreślić, że formalnie powołane zespoły do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa, które w określonych sytuacjach stawały się zespołami reagowania kryzysowego oraz zespoły reagowania kryzysowego, mo-gły działać tylko w określonych zagrożeniach, tj. w przypadku wystąpienia:
· klęski żywiołowej,
· innego miejscowego zagrożenia,
· nadzwyczajnego zdarzenia stwarzającego zagrożenie dla życia, zdrowia i mienia ludzkiego,
· zagrożenia dla środowiska naturalnego.
Zagrożenia te musiały mieć znamiona nosiły kryzysu. Oznacza to, że powyż-sze zespoły mogły działać tylko w przypadku wprowadzenia stanu klęski
ży-wiołowej oraz innych zdarzeń nadzwyczajnych bez konieczności wprowadzania stanu klęski żywiołowej.
Ukazana analiza procesu zmian wskazuje, że współczesna formuła funkcjonowa-nia zespołów reagowafunkcjonowa-nia kryzysowego jest efektem ewolucji zarówno systemu za-rządzania kryzysowego, jak i zmian w organizacji struktury administracyjnej państwa. Wprowadzanie zmiany w każdym przypadku uwzględniało czynniki otoczenia oraz determinanty samego systemu wpływające na efektywność jego funkcjonowania.