W obliczu współczesnych wyzwań i zagrożeń międzynarodowego środowiska bez-pieczeństwa – ekstremizm, terroryzm rozpowszechniający się na Europę z krajów islamskich, militarna aneksja Krymu przez Rosję, destabilizacja wschodniej Ukrainy, zastraszanie jej sąsiadów – Sojusz Północnoatlantycki podejmuje kolejne działania, które mają świadczyć o umacnianiu transatlantyckiej więzi w duchu współpracy z partnerami. Szczyt państw Sojuszu w dniach 4–5 września 2014 w Newport w Wa-lii zakończył się przyjęciem dokumentu o nazwie Readiness Action Plan (RAP), któ-ry ma dowieść wzmocnienia zbiorowej obrony NATO, najbardziej wyrazistego od zakończenia zimnej wojny [Annual Report 2014, s. 6]. Dzięki przyjętym środkom gwarancji bezpieczeństwa plan nakierowany jest na zagrożenia i ryzyka płynące ze Wschodu i Południa globu.
Coroczny Raport Sekretarza Generalnego Sojuszu z 2014 roku definiuje zasoby przewidziane na 2014 i 2015 rok w postaci ciągłej obecności i gotowości powietrznej, lądowej i morskiej państw sojuszniczych. Ponadto zgodnie ze strategiczną postawą NATO Siły Odpowiedzi Sojuszu (wielonarodowe siły wojsk powietrznych, lądowych, morskich oraz jednostek specjalnych) zostaną wzmocnione, również poprzez usta-nowienie szpicy, która będzie w stanie rozlokować się w ciągu kilku dni, w szcze-gólności na peryferiach państw sojuszniczych. Ta jednostka połączonych sił zada-niowych bardzo wysokiej gotowości (Very High Readiness Joint Task Force) połączy w sobie elementy wszystkich rodzajów sił zbrojnych oraz jednostek specjalnych, a będzie testowana poprzez ćwiczenia. RAP także uwzględnia wiele logistycznych udogodnień, w tym przemieszczanie sprzętu oraz dostaw, celem wzmocnienia goto-wości Sojuszu do odpowiedzi na jakiekolwiek wyzwanie wobec bezpieczeństwa ob-szaru [Annual Report 2014, s. 6].
Na potwierdzenie realizowania strategii Sojuszu przyjętej w Newport – planu na rzecz gotowości do działań – warto przypomnieć o serii ćwiczeń wojskowych, któ-re odbyły się kilka miesięcy temu w Polsce na różnych poligonach i wodach Bałty-ku, pod kryptonimem „Allied Shield”. Te wielonarodowe manewry objęły również Rumunię, Litwę, Łotwę i Estonię, a głównym ich celem było zasygnalizowanie wła-dzom Rosji, że Sojusz Północnoatlantycki nadaje sprawom bezpieczeństwa wszyst-kich swych członków najwyższy priorytet [Wróbel 2015, s. 29]. Ćwiczenia na morzach Bałtyku mają swoją długą tradycję – w tym roku „Baltops” organizowany był po raz 43., ale manewry te były formą zintegrowanej operacji usankcjonowaną przez rezo-lucję Rady Bezpieczeństwa ONZ celem przywrócenia pokoju i stabilizacji w regionie [Wróbel 2015, s. 31]. Warto zauważyć, że manewry „Allied Shield” były jedną z wielu inicjatyw NATO w odpowiedzi na agresywną politykę Rosji. Jeszcze przed szczytem w Walii sojusz rozmieścił swoje wojska, w tym jednostki lotnicze, w państwach człon-kowskich leżących na wschodniej flance (co ma stanowić stałą obecność rotacyjną).
Jak czytamy w artykule „Polski Zbrojnej”, kolejnym posunięciem NATO, zgod-nie z zaplanowaną gotowością na wschodzgod-niej flance, są jednostki integracyjne soju-szu (NATO Force Integration Units – NFIU), których utworzenie zostało zapowiedziane w styczniu 2015 przez Sekretarza Generalnego. Jednostki te, liczące 40–50 wojsko-wych, zostaną w Polsce rozlokowane w Bydgoszczy i mają być „zalążkami dowództw i pełnić funkcje łącznikowe między strukturami NATO a siłami zbrojnymi państw, w których powstaną” [Wróbel 2015, ss. 32–33]. Jak informuje autor, wraz ze wzmoc-nieniem wschodnich granic sojuszu w zasoby wojskowe Stany Zjednoczone zamie-rzają również rozmieścić ciężki sprzęt wojskowy w krajach Europy Środkowej, w licz-bie około 1200 pojazdów, w tym prawie 250 czołgów M1A2, bojowych wozów
pie-choty Bradley oraz samobieżnych haubic. Reakcją Rosji, zgodnie z przewidywaniami, była krytyka takiego posunięcia natowskiego i zarzut złamania przez Sojusz Północ-noatlantycki porozumień dwustronnych zawartych przed przyjęciem Polski, Czech i Węgier do grona państw członkowskich.
Powracając jednak do ustaleń zawartych na szczycie w Walii, dotyczących wzmacniania bezpieczeństwa terytorium sojuszniczego poprzez tworzenie dodat-kowych zasobów, należy omówić kwestię niezmiernie istotną, a mianowicie wymiar finansowy. Przywódcy NATO złożyli przyrzeczenie zaprzestania cięć wydatków bu-dżetowych na obronę celem podniesienia inwestycji, efektywniejszego wykorzy-stywania dostępnych funduszy oraz podjęcia starań o bardziej zrównoważony po-dział kosztów i odpowiedzialności wspólnej obrony [Annual Report 2014, s. 11]. Po raz pierwszy w historii Sojuszu głowy państw i rządów dokonały takiego przyrzeczenia. Raport Sekretarza Generalnego z 2014 roku wyjaśnia przyjętą politykę w nastę-pujący sposób: w 2006 roku sojusznicy uzgodnili dobrowolne cele wydatków na obronność w wysokości 2% PKB dla nakładów sektora obronnego oraz 20% tych nakładów przeznaczonych na badania, rozwój i pozyskiwanie sprzętu [Annual Re-port 2014, s. 11]. Członkowie zgodzili się, że kraje, które do tej pory osiągały próg 2% i 20% będą kontynuowały tę politykę, a państwa, które były poniżej przyjętych za-łożeń, będą podwyższać wydatki wraz ze wzrostem PKB, aż do osiągnięcia pożąda-nych progów w obrębie dekady. Stąd przyrzeczenie zaprzestania cięć budżetowych oraz uzgodnione docelowe progi w 2006 roku mają stać się faktem w krajach człon-kowskich, począwszy od 2016 roku. Ponadto konieczność ta była także wynikiem sukcesywnego spadku wydatków na obronność od zakończenia zimnej wojny. W ra-porcie czytamy, że w 1990 roku 14 europejskich sojuszników wydało 314 miliardów dolarów na obronę; do 2010 roku wydatki w europejskiej części NATO spadły do 275 miliardów dolarów, mimo że 12 państw zasiliło szeregi Sojuszu. W 2014 roku nato-miast szacowane wydatki europejskich krajów NATO wyniosły – jak prezentują po-niższe wykresy – 250 miliardów dolarów.
Wykres 1. Wydatki na obronność krajów NATO jako procent PKB w 2007 i 2014 roku
Źródło: NATO Public Diplomacy Division (2015), The Secretary General’s Annual Report 2014, s. 11, www.SG_AnnualReport_2014_en.pdf.
Wykres 2. Wydatki na badania, rozwój i pozyskiwanie sprzętu krajów NATO jako procent PKB w 2007 i 2014 roku
Źródło: NATO Public Diplomacy Division (2015), The Secretary General’s Annual Report 2014, s. 11, www.SG_AnnualReport_2014_en.pdf.
Zatem w obawie o dalszy spadek nakładów i obciążenia tylko największych członków Sojusz Północnoatlantycki zdecydował o konieczności realizacji przyrze-czenia, wprowadzanego stopniowo od 2015 roku.