Bezpieczeństwo elastyczne jest terminem zaczerpniętym z rynku pracy. Uznaję, że termin ten może być przeniesiony do obszaru bezpieczeństwa, ponieważ opisu-je pewne mechanizmy, które mogą być wprowadzone w tym obszarze działania i mogą stanowić dobre rozwiązanie w sytuacji zagrożeń hybrydowych.
W moim artykule pojęcie „bezpieczeństwo elastyczne” traktuję jako refleksję na-ukową poszukującą odpowiedzi na zagrożenia hybrydowe. W katalogu zagrożeń hy-brydowych wymienia się głównie terroryzm, wojny, katastrofy. Te ważne zagroże-nia mają jednak swoją genezę lub ich reperkusje mogące prowadzić do nowych za-grożeń, które nie są tak dynamiczne i widoczne. Chodzi mi zarówno o bezpieczeń-stwo kulturowe, społeczne, związane chociażby z falami uchodźców i imigrantów, których skutki mogą być równie groźne i obciążające zarówno dla państwa, jak i spo-łeczeństwa.
Czym jest bezpieczeństwo elastyczne w odniesieniu do rynku pracy? Najczęściej definiuje się je jako „politykę, która ma na celu uelastycznienie rynków pracy, orga-nizacji pracy i stosunków pracy, a jednocześnie podniesienie bezpieczeństwa – bez-pieczeństwa zatrudnienia i bezbez-pieczeństwa socjalnego – szczególnie w przypadku słabych grup na rynku pracy i poza nim” [Lang 2014, s. 1].
Piotr Wójcik tłumaczy termin flexicurity jako „elaspieczeństwo”. Nazwa zosta-ła utworzona z połączenia angielskich słów flexibility (elastyczność) i security (bez-pieczeństwo) dla opisania postulatu deregulacji rynku opierającego się na zasadzie, że podstawą stabilnego zatrudnienia jest potrzeba posiadania stałego i pewnego źródła dochodów [Wójcik 2015, s. 1].
Celem tej koncepcji jest więc rozwiązanie, które mogłoby połączyć zderegulo-wany rynek pracy z godnym systemem zabezpieczeń społecznych. Flexicurity jest rozwiązaniem znanym w Danii i Holandii. Zakłada sprawne funkcjonowanie trzech elementów stanowiących złoty trójkąt. Pierwszy to elastyczne regulacje rynku pra-cy dające pracodawcom ułatwienia w zwalnianiu pracowników przez skrócenie okre-su wypowiedzenia i wydłużenia okreokre-su próbnego zatrudnienia oraz obniżenie wy-sokości odpraw. Taki niski poziom uregulowania osiągnięto poprzez stosowanie sze-rokich układów zbiorowych, które uszczegóławiane są na poziomie zakładu i w po-szczególnych branżach. Drugi to system zabezpieczeń społecznych pozwalający na
godne przetrwanie okresu bez zatrudnienia. Trzeci to aktywna polityka rynku, któ-rej celem jest szybkie znalezienie pracy dzięki skutecznemu pośrednictwu pracy, jak i innym działaniom na tym polu (np. intensywne kursy, szkolenia itp. zwiększające atrakcyjność na rynku pracy, od ukończenia których uzależniona jest dalsza pomoc bezrobotnemu). Należy więc podkreślić, że to od aktywności bezrobotnego uzależ-niona jest dalsza pomoc [Lang 2014 , s. 1; Klimek 2014, ss. 1–4].
Krytycy tych rozwiązań wskazują, że są one korzystne głównie dla pracodaw-ców, a bezrobotni są przymuszani do szybkiego znalezienia pracy. Niemniej jest to rozwiązanie korzystne również dla bezrobotnych, gdyż dodatkowa aktywność, na-wet jeśli wymuszona przepisami, chroni ich pośrednio przed wejściem w krąg bez-robotnych, pasywnością i wyuczoną bezradnością. Ponadto naczelnym zadaniem jest utrzymanie niskiej stopy bezrobocia, pracodawcy i tak partycypują w tworzeniu tego systemu przez system podatków.
Zastosowanie bezpieczeństwa elastycznego w obszarze bezpieczeństwa naro-dowego, a zwłaszcza bezpieczeństwa i porządku publicznego, może również zakła-dać sprawne funkcjonowanie trzech elementów stanowiących „złoty trójkąt bezpie-czeństwa”. Pierwszy róg trójkąta to elastyczne regulacje rynku bezpieczeństwa we-wnętrznego, a przede wszystkim bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz tych resortów, które z nim kooperują na rzecz szeroko pojętego bezpieczeństwa obywa-teli w zakresie ochrony ich zdrowia, życia, mienia i istotnych dla nich wartości. Chodzi o takie regulacje, które stwarzałyby decydentom w sprawach bezpieczeństwa uła-twienia w podejmowaniu decyzji o wprowadzaniu rozwiązań na rzecz bezpieczeń-stwa (w tym dotyczących sprawnej alokacji zasobów finansowych i ludzkich), któ-re skracałyby też okktó-res od ich podjęcia do któ-realizacji, zwłaszcza w sytuacjach kryzy-sowych. Wprowadzenie niskiego poziomu tych uregulowań można byłoby osiągać przez stosowanie szerokich układów zbiorowych, które uszczegóławiane na pozio-mie lokalnych społeczności można byłoby zastosować elastycznie (stosownie do ak-tualnych czy nagłych potrzeb), krajowych przepisów oraz porozumień w poszcze-gólnych segmentach (służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo, edukacja, aktyw-ność organizacji non profit itp.).
Drugi róg trójkąta to system zabezpieczeń decyzyjnych, ekonomicznych, logi-stycznych pozwalający na przetrwanie okresu, w którym podejmowanie działań na rzecz rozwiązań nie jest możliwe (nagłe wydarzenia, katastrofy, sytuacje przerastają-ce podejmowanie rozwiązań na szczeblu lokalnym).
Trzeci róg złotego trójkąta bezpieczeństwa to aktywna polityka bezpieczeń-stwa, której celem jest szybkie znalezienie rozwiązań pracy poprzez skuteczną po-moc wyprzedzającą zdarzenia wymagające szybkich rozwiązań, np. intensywne
kur-sy przygotowujące kadrę zarządzającą i zespoły ratownicze, szkolenia różnych grup itp. zwiększające możliwość pozyskiwania dodatkowych środków na rzecz budo-wy bezpieczeństwa. Chodzi tu o usprawnienie i uruchomienie aktywności, co ozna-cza, że od aktywności oddolnej na rzecz bezpieczeństwa na poziomie lokalnej spo-łeczności, lokalnych samorządów zależałaby dalsza pomoc ze strony państwa. Takie rozwiązanie nie jest przymuszaniem do aktywności oddolnej, ale raczej mechani-zmem tę aktywność uruchamiającym, który może pośrednio chronić przed wejściem w pasywność i roszczeniowość mniej zasobne społeczności. Ponadto naczelnym za-daniem tej strategii byłoby utrzymanie bezpieczeństwa, a zwłaszcza poczucia bez-pieczeństwa w społeczeństwie.
Elastyczne podejście do bezpieczeństwa może być również wykorzystane w trakcie realizacji nowej strategii obronności. We wstępie do Strategii Bezpieczeń-stwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej [Strategia 2014] z 2014 wyrażnie zaznaczo-no, że „Strategia w sposób całościowy ujmuje zagadnienia bezpieczeństwa narodo-wego oraz wskazuje optymalne sposoby wykorzystania na potrzeby bezpieczeń-stwa wszystkich zasobów pozostających w dyspozycji pańbezpieczeń-stwa w sferze obronnej, ochronnej, społecznej i gospodarczej. Kluczową sprawą jest ich właściwa integracja w systemie bezpieczeństwa narodowego” [Strategia 2014]. Oprócz wskazanej wła-ściwej integracji niezbędna jest właśnie elastyczność we współdziałaniu i kooperacji wszystkich wymienionych w niej podmiotów. Odnosi się to nie tylko do podmiotów zaangażowanych bezpośrednio w obronę, ale również w działania ochronne. Chodzi tu między innymi o krajowy system ratowniczo-gaśniczy, dążenie do jego doskona-lenia, budowania wewnętrznej spójności i integralności oraz współpracy w ramach systemów zarządzania kryzysowego. W ślad za tym ma podążać pogłębianie wie-dzy i świadomości społecznej o sferze bezpieczeństwa oraz zwiększanie kompeten-cji obywateli, które pozwolą na stosowne ich reagowanie w sytuacjach kryzysowych.
Duże znaczenie ma w tej strategii zapis wskazujący na potrzebę koordynacji działań obronnych i ochronnych z uwzględnieniem niemilitarnych grup dyspozycyj-nych. Ten zróżnicowany wewnętrznie potencjał ochronny wspiera państwo w reali-zacji zadań z zakresu bezpieczeństwa narodowego. Tworzony jest on przez wymiar sprawiedliwości, jak i wszelkie służby specjalne, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie porządku publicznego, a ponadto niezmiernie ważne w sytuacjach za-grożenia służby ratownictwa i ochrony ludności.
W strategii wyraźnie wskazuje się też na organizacje pozarządowe, zwłaszcza te o charakterze ratowniczym, które ze względu na swój kapitał ludzki, techniczny, jak i intelektualny odgrywają znaczącą rolę w systemie pomocowym zwłaszcza dla ochro-ny ludności cywilnej. W takiej sytuacji ważne staje się przygotowanie administracji
publicznej do działań w sytuacjach kryzysowych, przeciwdziałanie ich powstawaniu, a także sprawne komunikowanie się. Ponadto dla racjonalnego podejmowania de-cyzji i koordynacji działań, w celu efektywnego wykorzystanie sił i środków państwa potrzebna jest elastyczność w działaniu opisana w proponowanej strategii.
W nowej strategii bezpieczeństwa zwraca się również uwagę na ważny aspekt działania w zakresie edukacji dla bezpieczeństwa, której celem jest podnosze-nie świadomości społecznej w kwestii pojmowania zagrożeń dla bezpieczeństwa, formowania kompetencji ułatwiających w sposób racjonalny reagowanie na nie. W tej wiedzy zawiera się również kwestia bezpieczeństwa kulturowego, a w węż-szym zakresie również wiedza o innych kulturach, uchodźctwie, migracjach, ich przyczynach, skutkach, ale również wiedza i nabywanie umiejętności i kompeten-cji w kontaktach z innymi. Dużym wsparciem dla tych działań mogą być nie tylko ośrodki kształcenia, ale i media, które z powodzeniem mogą budować i pogłębiać świadomość społeczną.
Przedsięwzięcia te wymagają równocześnie elastyczności w doskonaleniu pro-cedur planowania, organizowania, koordynacji i nadzoru w sferze bezpieczeństwa, które mogłyby zapewnić spójność kierowania bezpieczeństwem narodowym z sys-temem zarządzania kraju. To z kolei generuje potrzebę zapewnienia elastyczności i spójności zarządzania kryzysowego, dopracowanie wspólnych obszarów i planów zarządzania kryzysowego i operacyjnego wszelkich szczebli.
W strategii bezpieczeństwa wymieniane są też elementy struktury państwa, na które nakładane są obowiązki związane z realizacją zadań obronnych. Zakres tych zadań wyodrębnia ogniwa ochronne, gospodarcze i informacyjne. Obowiązki w za-kresie realizacji tych zadań w sferze pozamilitarnej spoczywają na ministrach, kie-rownikach urzędów centralnych, wojewodach, organach samorządu terytorialnego i przedsiębiorcach. Chociaż regulacje prawne w tym zakresie nie obejmują jeszcze w pełni wojewódzkich i powiatowych organów samorządu terytorialnego, to waż-ne było opracowanie planów operacyjnych działania urzędów w czasie zewnętrzważ-ne- zewnętrzne-go zagrożenia bezpieczeństwa państwa/kryzysu i wojny. Plany są jedną z zasadni-czych podstaw do realizacji pozamilitarnych przygotowań obronnych w państwie. Planowanie daje możliwość przewidywania elastyczności w działaniu na rzecz bez-pieczeństwa na różnych szczeblach i projektowanie takich uregulowań, które zawie-rałyby nie tylko jasny podział kompetencji i odpowiedzialności, ale również zakres elastyczności w podejmowaniu decyzji i współdziałaniu.
R. Kalinowski, wskazuje, że w środowisku decyzyjnym rozważa się zastąpienie wielu planów jednym planem ochrony ludności, składającym się z czterech części: „1) planu głównego, 2) procedur postępowania w rozbiciu na wypadek: a) sytuacji
kryzysowych i klęsk żywiołowych, b) zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny, 3) informacji dodatkowych, 4) planów, określonych wymogami innych przepisów” [Ka-linowski 2011, s.184]. Plany obrony reagowania kryzysowego, jak i obrony cywilnej na każdym szczeblu administracyjnym, nawet jeśli mają postać jednego planu, warte są również analizowania i ewentualnej zmiany dotyczącej podejścia proponowanego w bezpieczeństwie elastycznym.
Podsumowanie
Wydarzenia w ostatnim czasie nabrały charakteru zagrożeń hybrydowych. W związku z tym należy zweryfikować podejście do analizy bezpieczeństwa w ogóle a w szcze-gólności do bezpieczeństwa narodowego i wewnętrznego. Traktowanie bezpieczeń-stwa elastycznego jako refleksji naukowej może pomóc w dogłębnej analizie zagro-żeń oraz form zapobiegania im. Przedstawione w artykule przemyślenia mogą stać się inspiracją dla innych badaczy i dla nowego podejścia w analizie bezpieczeństwa.
W treści artykułu przedstawiono rozważania dotyczące bezpieczeństwa jako sta-nu i procesu, systemu i jego widełek adaptacyjnych i ewolucyjnych oraz zapropo-nowano refleksję dotyczącą bezpieczeństwa elastycznego. Analizując kwestie bez-pieczeństwa elastycznego, stwierdzić można, że trudno jest obecnie doszukać się proponowanego podejścia w aktualnych strategiach i planach związanych z bezpie-czeństwem państwa i społeczeństwa. Wynika to zarówno ze sztywnych struktur or-ganizacji zajmujących się bezpieczeństwem, jak i technicznego podziału zadań w sy-tuacji zagrożenia czy w ogóle działania. To zrozumiałe, potrzebne i konieczne. Nie-mniej w trakcie samego działania, w sytuacji bezpośredniego zagrożenia czy kata-strofy procedury wcześniej ustalane mogą zawodzić, dlatego warto je modyfikować, przyjmując nową refleksję bezpieczeństwa, jaką jest bezpieczeństwo elastyczne.
Bibliografia
Bolesta S. (1983), Pojęcie porządku publicznego w prawie administracyjnym, „Studia prawni-cze”, nr 1.
Czapska J. (2004), Bezpieczeństwo obywateli. Studium z zakresu polityki prawa, Wydawnictwo Pollpres, Kraków.
Fehler W. (2010), Bezpieczeństwo przestrzeni publicznej [w:] W. Fehler (red.), Bezpieczeństwo publiczne w przestrzeni miejskiej, Arte, Warszawa.
Hobbes T. (1954), Lewiatan, PWN, Warszawa.
Kalinowski R. (2011), Obrona cywilna w Polsce, Monografie nr 125, Uniwersytet Przyrodni-czo- Humanistyczny, Siedlce.
Kwiatkowski S. (2011), Zarządzanie bezpieczeństwem w sytuacjach kryzysowych, Akademia Humanistyczna, Pułtusk.
Lipiec J. (1972), Podstawy ontologii społeczeństwa, PWN, Warszawa.
Mazur J. (2012), Komunikowanie się policji ze społeczeństwem, organami administracji pań-stwowej i samorządowej, Wydawnictwo Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków.
Pieprzny S. (2003), Szczególne prawne formy działania organów bezpieczeństwa i porządku publicznego /zagadnienia wybrane [w:] J. Filipek (red.), Jednostka w demokratycznym pań-stwie prawa, Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku Białej, Bielsko Biała.
Pływaczewski W. (red.) (2001), Leksykon policyjny, Wyższa Szkoła Policji, Szczytno.
Skrabacz A. (2012), Bezpieczeństwo społeczne. Podstawy teoretyczne i praktyczne, Dom Wy-dawniczy Elipsa, Warszawa.
Sztompka P. (2002), Socjologia Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków.
Sztumski J. , Systemowe ujęcie przemysłowego zakładu pracy, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1-2. Źródła internetowe:
Klimek J. (2014), Bezpieczeństwo i elastyczność na rynku pracy, http://www.flexicurity.rzemio-slo.bialystok.pl/dokumenty/prof_nadzw_dr_hab_Jan_Klimek_.pdf, dostęp:22.09.2015. Lang D. (2014), Duński model elastycznego bezpieczeństwa (flexicurity), Wzór do naśladowa-nia?, http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/lang.pdf, [dostęp:11.09,2015].
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej Warszawa 2014 (2014) http:// mon.gov.pl/dokumenty/ [dostęp: 29.11.2014].
Wójcik P. (2015), Elastyczność i bezpieczeństwo. Nowa wizja rynku pracy, http://jagiellon-ski24.pl/2015/05/01/elastycznosc-i-bezpieczenstwo-nowa-wizja-rynku-pracy/, [dostęp: 22.09.2015].