Aktywna integracja społeczna

– w założeniach i w PO KL

W rozdziale tym pragnę zaproponować jedną z możliwych dróg współpracy w ramach projektów systemowych, co pozwoli na rozwój działań o charakterze turystycznym w Polsce. Rozwiązania te mieszczą

się w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki w Priorytecie 7. Obejmuje on promocję integracji społecznej, która polega na dawaniu osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym kompleksowego wsparcia i stwo-rzeniu niezbędnych warunków do integracji ze społeczeństwem. Taką

możliwość dają przedsięwzięcia, zmierzające do kształcenia umiejętności w zakresie pełnienia ról społecznych, wspierania samodzielności oraz zdobywania nowych kwalifikacji zawodowych.

Wsparciem dla przemian na rynku pracy powinny być skuteczne i nowoczesne usługi, świadczone przez instytucje pomocy i integracji społecznej. W tym kontekście wdrażaniem integracji społecznej zajmują

się Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie i Regionalne Ośrodki Pomocy Społecznej. Niezbędny w tym celu jest rozwój form i narzędzi aktywnej integracji, zarówno w jej wymiarze zawo-dowym, społecznym, jak i edukacyjnym czy zdrowotnym (Szczegółowy

Turystyka rodzin znajdujących się w złożonej sytuacji społecznej... 187

Gdy mówi się o aktywnej integracji, to należy przez to rozumieć

aktywne podejście nie tylko klienta pomocy społecznej, ale również

osoby wspierającej. Aktywna integracja, po pierwsze, proponuje szereg rozmaitych i nieszablonowych działań, obejmujących całokształt poten-cjału człowieka, a nie wyłącznie kwestię zatrudnienia. Z drugiej zaś

strony, aktywna integracja zakłada pełną aktywność człowieka w tym procesie. Tę aktywność w różnych programach europejskich określa się

pojęciem empowerment¹¹, czyli po prostu uczestnictwo i upodmioto-wienie. Uczestnictwo człowieka w procesie zmian, dokładnie tak, jak formułuje to międzynarodowa definicja pracy socjalnej¹². Taki właśnie nowy rodzaj działań – i nowej filozofii – zaproponowali twórcy koncepcji aktywnej integracji (Miżejewski b.r.w.).

Instrumentami aktywnej integracji są usługi o charakterze zatrudnie-niowym, edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym realizowane w szcze-gólności w ramach pracy socjalnej, mające na celu przywrócenie moż -liwości lub zdolności zatrudnienia oraz integracji społecznej osób korzy-stających ze świadczeń pomocy społecznej na rzecz zwiększenia do-stępu do usług społecznych użyteczności publicznej (Zasady

przygo-towania, realizacji... 2010).

Ze względu na to, że turystyka społeczna może odnaleźć swoje miejsce w obszarze instrumentów społecznych, właśnie ta grupa zo-stanie scharakteryzowana bliżej. Instrumenty aktywizacji społecznej obejmują bardzo duży obszar, dający olbrzymie możliwości podejmowania inicjatyw. Chodzi o to, żeby te przedsięwzięcia odpowiadały potrzebom społecznym członków danej społeczności. Mogą to być działania akty-wizujące osoby niepełnosprawne – przewidziane dla osób chorych psy-chicznie czy niepełnosprawnych intelektualnie, mogą to być działania kierowane do osób mających problemy w związku z sytuacją rodzinną, mogą to być wreszcie programy dla seniorów, dzieci i młodzieży. Zada-niem turystyki społecznej jest budowanie więzi pomiędzy grupami odbior-ców, pozwalających łączyć i zaspokajać ich potrzeby działaniami o cha-rakterze turystycznym.

11

Więcej na temat idei empowerment zob. R. Alsop, M. Bertelsen, J. Holland (2006);

Empowerment w projektach innowacyjnych... (2011).

12

Zob. definicja pracy socjalnej przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Mię dzyna-rodowej Federacji Pracowników Socjalnych. Montreal, Kanada, lipiec 2000, „Praca socjalna”, 2006, nr 3, s. 22.

Maria Łuszczyńska

188

Coraz bardziej rozpowszechniającym się sposobem wdrażania inte-gracji społecznej są Programy Aktywności Lokalnej. Ich zamysłem jest pobudzanie aktywności społecznej w celu samoorganizacji do rozwią zy-wania problemów danej społeczności. Istota tych programów polega na tym, że działania ludzi koncentrują się nie tylko na jednym obszarze, np. ekologii, kulturze czy pomocy społecznej, lecz na danej społeczności całościowo, odpowiadając na wszystkie zgłaszane przez nią problemy.

Zgodnie z Zasadami przygotowania, realizacji i rozliczania projektów

systemowych… (2010, s. 17) Program Aktywności Lokalnej:

1. Obejmuje działania na rzecz aktywizacji społecznej i rozwiązywania problemów społeczności lokalnej w celu zapewnienia współpracy i ko-ordynacji działań instytucji i organizacji, mających istotne znaczenie w zaspokajaniu potrzeb społeczności lokalnej;

2. Realizowany jest w lokalnym partnerstwie i kierowany jest do osób w ramach konkretnego środowiska lub członków danej społeczności.

Programy Aktywności Lokalnej są skutecznym sposobem przezwy-ciężenia trudności w uprawianiu turystyki społecznej. Są one realizowane w ramach działania 7.1. POKL, a ich głównymi beneficjentami są jed-nostki pomocy i integracji społecznej – OPS-y i PCPR-y. Niemniej jednak w PO KL kładzie się duży nacisk i promuje takie projekty, które są rea-lizowane w partnerstwie¹³. Stąd też pojawia się duża szansa dla działań

w zakresie turystyki społecznej realizowanej we współpracy z tymi insty-tucjami.

Ważne jest to, żeby podejmowane wspólnie zamierzenia miały cha-rakter lokalny, gdyż ewaluacje prowadzone w projektach skierowanych do osób wykluczonych wskazują na przewagę działań lokalnych nad centralnymi w kwestii rozwiązywania problemu wykluczenia społecznego. Poza tym organizatorzy i realizatorzy PAL z całego kraju, w nieformal-nych rozmowach, prowadzonieformal-nych przy okazji szkoleń w różnych miejs-cach Polski, mówią o turystyce jako o inicjatywie najchętniej przyjmo-wanej przez osoby z grup ryzyka i wykluczenia społecznego, dla których te programy są organizowane.

13

Więcej na temat partnerstwa w projektach systemowych zob. Ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności z dnia 7 listopada 2007 r. (DzU 2008, nr 216, poz. 1370); nowy art. 28a w Ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z 6 grudnia 2006 (DzU 2009, nr 84, poz. 217, tekst ujednolicony); Zakres realizacji projektów partnerskich... (2011).

Turystyka rodzin znajdujących się w złożonej sytuacji społecznej... 189

Ten czynnik motywacji beneficjentów ostatecznych może być nie bez znaczenia w podejmowaniu współpracy przez jednostki pomocy i inte-gracji społecznej. I tu duża odpowiedzialność za rozwój turystyki społecz-nej spoczywa na organizacjach trzeciego sektora, zajmujących się statu-towo działalnością turystyczną.

W 2010 r. w Polsce było zarejestrowanych 12 tys. fundacji i 71 tys. stowarzyszeń. Trzonem polskiego sektora pozarządowego są stowarzy-szenia zajmujące się sportem, turystyką lub po prostu hobby – jest to główne pole działań ponad 1/3 wszystkich polskich organizacji. Wśród nich wcale nie dominują organizacje ogólnopolskie, ale nieduże stowa-rzyszenia, aktywne w skali lokalnej. Dwie trzecie polskich organizacji nie wykracza ze swoimi działaniami poza obszar województwa, a dwie na pięć ogranicza się tylko do własnej gminy lub powiatu (Przewłocka 2011, s. 5–9). Jest zatem w Polsce potencjał, który mógłby – wbrew niesprzy-jającym działaniom władz centralnych – rozwijać turystykę społeczną.

Szczególnie, że jest to zgodne z dokumentem Kierunki rozwoju

turystyki do 2015 roku, przyjętym w 2008 r. przez Radę Ministrów.

Założenia tego dokumentu, odwołujące się do harmonijnego i zrówno-ważonego rozwoju gospodarki turystycznej w Polsce, stanowią podstawę

programu rozwoju sektora turystycznego. Sformułowano w nim nie tylko zobowiązania Rządu RP w tym względzie, ale wskazano także zadania, w realizację których powinny być zaangażowane wszystkie podmioty działające na rzecz rozwoju turystyki w Polsce, np. jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, organizacje branżowe, środowisko naukowe. Warto podkreślić, iż Kierunki rozwoju

turystyki do 2015 roku realizują także zasadę spójności społecznej, tj.

zasadę sprawiedliwego dostępu poszczególnych grup społecznych do usług turystycznych.

Budując rzeczywistą współpracę między organizacjami turystycznymi a jednostkami pomocy i integracji społecznej, działaniami o charakterze turystycznym można objąć szerszą liczbę odbiorców niż przykładowo przewiduje to projekt Komisji Europejskiej Calypso. Zgodnie z założ e-niami Komisji Europejskiej, która pragnie tym sposobem promować

turystykę społeczną, projekt Calypso umożliwia podróżowanie osobom najmniej uprzywilejowanym, a także sprzyja ożywieniu gospodarki lokalnej i przyczynia się do tworzenia nowych miejsc pracy. Jednakże projekt ogranicza beneficjentów do czterech grup:

Maria Łuszczyńska

190

– dzieci i młodzież (niezależnie od pochodzenia, statusu materialne-go itp.);

– rodziny w specjalnej sytuacji (materialnej, zdrowotnej, rodzinnej); – osoby niepełnosprawne oraz ich opiekunów;

– osoby starsze (grupa 50+)¹⁴.

Propozycja rozwijania turystyki społecznej poprzez współpracę na poziomie lokalnym z jednostkami pomocy i integracji społecznej zdaje się

stwarzać możliwości udziału w tej formie aktywności wszystkim osobom, chętnym do dokonywania zmiany w swoim życiu i znajdującym się w trudnej sytuacji. Pozostaje tylko podjąć trud mozolnej pracy – można nawet stwierdzić pracy organicznej – polegającej na nawiązywaniu współpracy i jej utrzymywaniu oraz wytrwałości na procedury biurokra-tyczne, charakterystyczne dla projektów systemowych. Pocieszające jest to, że z roku na rok realizatorzy tych projektów nabierają większej wprawy w radzeniu sobie z różnymi przeszkodami i coraz bardziej otwie-rają się na partnerstwo, co stanowi dla nich szansę i jest wyzwaniem dla organizacji turystycznych, którym idea turystyki społecznej jest bliska.