Współpraca z Przedszkolem nr 2 w Malborku na podstawie kroniki z lat 2008–2009

Przyczynkiem do powstania opracowania jest kronika działań eduka-cyjnych prowadzonych na terenie zamku dla dzieci z Przedszkola nr 2 w Malborku z lat 2008–2009, którą nauczyciele placówki wręczyli autorce w czerwcu 2011 r. w związku z jubileuszem 50-lecia działalności Muzeum. Wydarzenie to miało niezwykły wydźwięk, gdyż jubileuszowi Muzeum towarzyszyła prywatyzacja przedszkola i rodzące się pytanie, czy przedszkole niepubliczne będzie chciało dysponować spuścizną po przedszkolu państwowym. Autorka chroniąc dorobek przedszkola, chce jednocześnie zaprezentować go, doceniając wkład pracy nauczycieli w jego wykonanie. Zamierza również pozostawić trwały ślad będący

świadectwem pięcioletniej współpracy placówki z Muzeum Zamkowym w Malborku

Przedszkole nr 2 w Malborku brało udział w zajęciach cyklicznych od 2006 r. Była to najdalej od zamku położona placówka przedszkolna. Usytuowana w dzielnicy Piaski, na terenie osiedla domków pamiętają -cych okres II wojny światowej. Uczestnictwo w zajęciach na terenie muzeum było znacznym przedsięwzięciem organizacyjnym. Wiązało się

Ewa Kasprzyk

112

z dużym zaangażowaniem ze strony nauczyciela, personelu przedszkola oraz rodziców, którzy opłacali bilety na autobusy oraz wspierali peda-goga podczas całej wyprawy, dbając o bezpieczeństwo dzieci. Zarówno muzeum, jak i przedszkole położone są w znacznej odległości od przy-stanków, co łączyło się z dodatkowymi trudnościami. Zajęcia edukacyjne w zamku cieszyły się jednak dużą frekwencją, niezależnie od tych niedogodności.

Kronika przedszkola dokumentuje dziewięć opowieści – spotkań na terenie muzeum, przy czym ostatnie poświęcone jest podsumowaniu rocznego cyklu zajęć w postaci Rodzinnego Biegu Rycerskiego.

Kronika rozpoczyna się w momencie, kiedy dzieci poszukiwały spo-sobu wejścia do zamku i uzyskały „Magiczne klucze” od rycerza To-masza. W zamian za to zobowiązały się właściwie zachowywać w zamku i o niego dbać. „Magiczny klucz” pozwolił im otworzyć zamkowe bramy. Oglądały je, porównywały, nazywały. Poznały nowe pojęcie: łuk ostry – cechę wspólną wszystkich bram. Zdobytą wiedzę utrwaliły przez wyko-nanie pracy plastycznej, ilustrującej najciekawszą ich zdaniem bramę. Prace dzieci można było podziwiać na wystawie w holu przedszkolnym.

Drugie zajęcia skupiały się na odkrywaniu cech charakterystycznych dla architektury obronnej. Przedszkolaki poznały genezę słowa „zamek” oraz takie pojęcia, jak: mury obronne, fosa, brona, most zwodzony, kołowrót, ganki obronne, machikuły, wieża obronna. Obserwowały dzia-łanie mostu zwodzonego na makiecie. Badały głębokość fosy za pomocą

sznura. Grubość murów zamkowych sprawdziły, ustawiając się obok siebie. Wędrowały krużgankami i schodami. Wysokość zamkowych wnętrz odczuły dopiero w jednej z najpiękniejszych sal zamku, zwanej Kapitularzem. W sali tej uwagę dzieci przykuła niezwykła posadzka, charakteryzująca się bogactwem wzorów. Postanowiły zabrać ją ze sobą

do przedszkola. Podzielone na kilkuosobowe zespoły odbiły wybrany motyw na dużym arkuszu papieru za pomocą kredek świecowych.

Kolejne przedsięwzięcie nosi tytuł: „Opowieści kolorowych okien – witraże”. Przedszkolaki odkrywały różne rodzaje oszkleń wnęk okiennych na terenie zamku, porównywały je. Poznały nowe pojęcia: gomółka, witraż, listwy ołowiane. Zapoznały się z warsztatem średniowiecznego witrażysty. Poszukiwały najcenniejszych witraży w zamku. Odnalazły również wystawę witraży i poznały zasady poruszania się po niej. Od-czytywały treści zawarte na wybranych kwaterach witrażowych,

odkry-Działalność Muzeum Zamkowego w Malborku... 113

wając ich edukacyjną rolę. Wyposażone w potrzebną wiedzę udały się do sali edukacyjnej, gdzie tworzyły w zespołach witraże z kartonu i bibuły przeznaczone do dużego okna gotyckiego – wycinały elementy zgodnie z wzorem, zestawiały je pod względem kolorystyki i kształtu, a następnie przyklejały do szablonu i mocowały w ramach okiennych. Po powrocie do przedszkola wykonały własne witraże nawiązujące do zbliżających się świąt Bożego Narodzenia.

W czwartej opowieści kronikarza dzieci podjęły próbę odpowiedzi na pytanie: „Czy to prawda, że zamek zbudowano z błota?”. Drogą prób i błędów, pracując z gliną, odkryły, z czego zrobiona jest cegła. Do-wiedziały się, że osobą odpowiedzialną za ich wykonanie był strycharz. Oglądały współczesne cegły, zauważyły, że są one tego samego kształtu i wielkości. Poznały średniowieczną technologię wyrobu cegły. Na pod-stawie własnych doświadczeń z gliną odkryły, że do ich wytworzenia potrzebna jest forma. Porównywały cegłę gotycką z cegłą współczesną. Zauważyły znaczne różnice pod względem ich wielkości i ciężaru. Poznały cegłę zwaną palcówką. Odczytywały ślady odciśnięte w ś rednio-wiecznych cegłach. Zdobyły wiedzę na temat wykorzystania cegły profilo-wanej i glazuroprofilo-wanej. Układały cegły zgodnie z wątkiem gotyckim i wen-dyjskim, posługując się określeniami: główka, wozówka. W ramach utrwalenia samodzielnie wykonały pracę plastyczną, wyklejając poznane sposoby budowy muru. Poszukiwały na terenie zamku ceglanych wą t-ków, cegieł profilowanych oraz glazurowanych. Zaobserwowały, w jakich miejscach je stosowano.

Zabawy badawcze skupiające się wokół wielozmysłowego poznania właściwości bursztynu były tematem następnego „spotkania” w zamku. Przedszkolaki potrafiły wyselekcjonować bursztyn spośród innych skarbów natury. Dostrzegły różnice w kolorze, przejrzystości, fakturze. Wiedziały, gdzie należy go szukać. Poznały legendę o królowej Jantarze, jako jedną z wersji wyjaśniających, skąd w morzu wziął się bursztyn. W trakcie zabaw badawczych sprawdziły, jak zachowuje się bursztyn i kamień w słodkiej i słonej wodzie. Jak reagują one na ogień, na bliskość ścinków papieru, oraz który z nich emituje ciepło. Eksperymentując, dowiodły, że bursztyn to nie kamień, a skamieniała żywica z drzew, które rosły wiele milionów lat temu. Wyposażone w praktyczną i teoretyczną

wiedzę obejrzały wystawę „Dzieje Bursztynu”, poznając w ten sposób wytwory rzemiosła artystycznego na przestrzeni dziejów.

Ewa Kasprzyk

114

W szóstej opowieści dzieci podziwiały piękno powiatu malborskiego na wystawie fotografii „Żuławskie pejzaże”. Oglądanie wystawy było dla nich czymś w rodzaju spaceru pełnego emocji i zdziwienia oraz prób identyfikacji. Odkrywały bogactwo zabytków ziemi żuławskiej: kościoły, kapliczki przydrożne, cmentarze oraz zagrody holenderskie z charakte-rystycznymi podcieniami. Uświadomiły sobie, że miejsca zatrzymane w kadrze i czasie to efekt artystycznych poszukiwań wielu osób, które przedstawiły niezwykłe ujęcia małej ojczyzny. Pozowały przy wybranych przez siebie fotografiach. Chłopcy podziwiali Nogat wijący się wśród meandrów traw, krzewów i drzew, a dziewczynki wybrały romantyczny zachód słońca na żuławskiej łące. Wystawa uzupełniała wiadomości, które dzieci zdobyły podczas zajęć w przedszkolu. Po jej obejrzeniu potrafiły odnaleźć na przedzamczu zabytki dawnej architektury lokalnej sprowadzone w celu ich zachowania. Zainspirowane artystyczną foto-grafią stworzyły własną wystawę plastyczną z pejzażem żuławskim w tle. Na kolejnych zajęciach dzieci bawiły się w rycerzy. Poznały kulturę

rycerską na podstawie kodeksu i średniowiecznej pieśni pochwalnej. Nauczyły się rozpoznawać i nazywać elementy stroju rycerskiego: kol-czugę, miecz, tarczę hełm, pas rycerski, zbroję. Dowiedziały się, jak jest zbudowany miecz. Podjęły próbę odniesienia rycerskich zachowań do czasów współczesnych. Utrwaliły wiedzę dotyczącą cech „dobrego rycerza” oraz zasad przystąpienia do stanu rycerskiego. Uczestniczyły w pasowaniu na rycerza i złożyły rycerskie ślubowanie. Zapis w Kronice wzbogacony jest o grę planszową wykonaną przez dzieci.

Opowieść ósma dotyczy udziału grupy w VII Bałtyckim Festiwalu Na-uki, który odbył się na zamku w Malborku 28–31 maja 2009 r. Dzieci po-dzielone na zespoły otrzymały małe foldery z mapą zamku i umieszczo-nymi na niej punktami oznaczającymi stanowiska badawcze. Z jedenastu propozycji wybrały cztery. Były to następujące stanowiska: czerpanie papieru, warsztat skryby, stragan archeologiczny oraz zamkowy mincerz.

Przy pierwszym stanowisku przedszkolaki uzyskały odpowiedź na pytanie: Jak robi się papier? Poznały technologię wyrobu papieru w średniowieczu. Zdobytą wiedzę wykorzystały w praktycznym działaniu, czerpiąc samodzielnie papier. Później poznały warsztat pracy ś rednio-wiecznego skryby – miejsce pracy, narzędzia, materiały do pisania. Uwierzytelniając dokument swoim imieniem (praca według wzoru) uczyły się trudnej sztuki kaligrafii. Stragan archeologiczny wypełniony był

ka-Działalność Muzeum Zamkowego w Malborku... 115

wałkami artefaktów, które dzieci próbowały dobrać i złożyć. Przy okazji tych działań zdobyły wiedzę o tym, jak się je czyści i rekonstruuje. Tajniki funkcjonowania krzyżackiej mennicy odkryły przy stanowisku zamko-wego mincerza. Uzyskały informacje o tym, kto pracował w mennicy, czym się zajmował, jak skonstruowany jest stempel menniczy i w jaki sposób się go używa. Na koniec każde z nich, samodzielnie, odbiło na arkuszu papieru za pomocą kredek świecowych cztery monety krzyż ac-kie różniące się wielkością i wartością.

Ostatnie „spotkanie” to oficjalne zakończenie zajęć. Uroczystość

rozpoczynał Rodzinny Bieg Rycerski, przygotowany w formie zabawy dydaktycznej przez nauczyciela i autorkę. Dzieci, dzieląc się wiedzą i wykazując znajomością obiektu, prowadziły swoich bliskich zgodnie z przygotowanymi dla poszczególnych grup listami. Znalezienie właś ci-wej drogi wymagało od nich umiejętności rozwiązywania rebusów. Każdy z listów zawierał pytania, które były sprawdzianem zdobytej w muzeum wiedzy. Weryfikował ją Mistrz Drogi, który za udzielenie prawidłowych odpowiedzi nagradzał zespół, umieszczając na liście naklejkę. Wyprawa składała się z siedmiu punktów. Przy każdym z nich stał Mistrz Drogi. Zakres tematyczny uwzględniał treści opisane na zajęciach. Wyprawa kończyła się na terenie Międzymurza, gdzie każdy z przedszkolaków otrzymał Certyfikat Miłośnika Zamku zaświadczający o jego udziale w rocznym cyklu zajęć oraz potwierdzający jego umiejętności.

Uroczyste zakończenie miało charakter rodzinnego pikniku. Wzboga-cono je o ognisko, przy którym odbywało się pieczenie kiełbasek oraz poczęstunek. Organizowali je rodzice oraz personel przedszkola. Wspól-nemu spotkaniu towarzyszyła część artystyczna, było to: recytowanie wierszy i śpiewanie piosenek. Przedszkolaki przygotowały także niespo-dziankę w postaci dwóch tańców średniowiecznych, których nauczyły się

w przedszkolu. Wspólnemu „ucztowaniu” towarzyszyły również gry i za-bawy zręcznościowe.

4. Działania edukacyjne wpisujące się w turystykę społeczną