WYNIKÓW BADA Ń ANKIETOWYCH)
3. Analiza wyników badania
Wstępna część badania dotyczyła poziomu oraz źródeł wiedzy ankie-towanych na temat obowiązujących w ich zakładach pracy regulaminów ZFŚS, określających zasady korzystania ze świadczeń tego funduszu. Analiza danych z tabeli 3 pozwala zauważyć, że prawie 80% respon-dentów zna te zasady w stopniu wystarczającym, aby mieć świadomość
przysługujących im świadczeń.
Tabela 3. Znajomość zasad korzystania ze świadczeń ZFŚS wśród ankietowanych
Wyszczególnienie Liczba wskazań Udział procentowy pełna, wyczerpująca 34 8,0 zadowalająca 305 71,6 Deklarowana znajomość obowiązującego regulaminu ZFŚS
słaba 87 20,4
wyjaśnienia kompetentnych
pracowników 287 67,4
wyjaśnienia przedstawicieli zakładowych organizacji związków zawodowych
164 38,5
informacje od kolegów z pracy 157 36,9 informacje ze strony
internetowej 154 36,2
Źródła informacji na temat obowiązującego regulaminu ZFŚS
informacje z dostępnej
broszury 56 13,1
Źródło: badania własne.
Należy również zauważyć (w świetle wyników dalszej części badania),
że słaba znajomość regulaminu ZFŚS wśród 1/5 ankietowanych nie oznacza, iż nie korzystają oni ze świadczeń funduszu w zakresie tury-styki. Okazuje się, że pracownicy wykorzystują równocześnie różne
źródła informacji na temat możliwości dofinansowania wyjazdów tury-stycznych, przy czym najczęściej zwracają się w tej sprawie do
pracow-Grażyna Dyrda, Sylwia Dyrda-Maciałek
88
ników zajmujących się w zakładzie działalnością socjalną. Zakres ś wiad-czeń dotyczących finansowania turystyki, zawarty w regulaminach ZFŚS w zakładach pracy respondentów zaprezentowano w tabeli 4.
Analizowane regulaminy zakładowego funduszu świadczeń socjal-nych charakteryzuje pewien stopień zróżnicowania pod względem ofero-wanej częstotliwości różnych form świadczeń, wspierających aktywność
turystyczną pracowników i ich rodzin. W największej liczbie przypadków
świadczenia te przysługują raz w roku i dotyczy to zarówno indywidualnie wykupionych wczasów czy wycieczek w biurach podróży, jak udziału w imprezach organizowanych przez zakład pracy.
Jak wynika z odpowiedzi respondentów, stopień zróżnicowania wyso-kości refundacji kosztów imprez turystycznych, uzależniony od poziomu dochodów gospodarstwa domowego, mieścił się najczęściej w przedziale 40–60% (76,3% wskazań). Refundację kosztów w granicach 50–70% umożliwiało 17,6% analizowanych regulaminów, a rzeczywiście znaczą -ce zróżnicowanie wysokości świadczeń (od 30 do 80%) miało miejsce jedynie w 6,1% przypadków. Zakładana jest również górna, kwotowa granica wysokości tej grupy świadczeń ZFŚS i wynosiła ona od 1500 zł do 2500 zł. Natomiast wysokość świadczeń pieniężnych w postaci tzw. „wczasów pod gruszą” mieściła się w granicach 500–1000 zł.
Możliwość korzystania ze świadczeń ZFŚS w zakresie dofinanso-wania wyjazdów turystycznych, nie oznacza pełnej gotowości potencjal-nych beneficjentów do korzystania z tej formy wsparcia, o czym świadczą
wyniki badań przedstawione w tabeli 5.
Większość ankietowanych oraz członków ich rodzin korzystała z moż -liwości uczestnictwa w imprezach turystycznych, współfinansowanych ze
środków ZFŚS rzadziej niż raz w roku, przy czym znaczący jest udział osób, które w ostatnim dziesięcioleciu nie były aktywne turystycznie. Deklarowane przez respondentów przyczyny takiej sytuacji zawiera tabela 6. Destymulatory aktywności turystycznej beneficjentów ZFŚS są
złożone (ankietowani wskazywali często dwie i więcej przyczyn), ale najczęściej były to względy finansowe, a w szczególności zbyt niska kwota refundacji, oraz brak środków finansowych na pokrycie dodatko-wych kosztów wyjazdu.
Ocena skuteczności ZFŚS jako instrumentu finansowania... 89
Tabela 4. Świadczenia ZFŚS w zakresie turystyki w zakładach pracy respondentów
Rodzaj świadczenia Możliwość korzystania Częstotliwość organizowania Liczba wskazań Udział procentowy raz w roku 279 65,5 częściej niż raz w roku 79 18,5 rzadziej niż raz w roku 68 16,0 Częściowa refundacja kosztów indywidual-nego udziału praco-wnika w imprezie turystycznej razem x 426 100,0 raz w roku 279 65,5 częściej niż raz w roku 23 5,4 rzadziej niż raz w roku 124 29,1 Częściowa refundacja kosztów indywidual-nego udziału upraw-nionych członków rodziny pracownika w imprezie turysty-cznej razem x 426 100,0 raz w roku 223 52,4 częściej niż raz w roku 87 20,4 rzadziej niż raz w roku 116 27,2
Pełne lub częściowe finansowanie organi-zowanych przez lub na zlecenie zakładu pracy imprez turysty-cznych wyłącznie dla pracowników według kolejności zgłoszeń razem 426 100,0 raz w roku 64 15,0 częściej niż raz w roku 12 2,8 rzadziej niż raz w roku 350 82,2
Pełne lub częściowe finansowanie organi-zowanych przez lub na zlecenie zakładu pracy imprez turysty-cznych dla dzieci pracowników według kolejności zgłoszeń razem 426 100,0 raz w roku 108 25,4 częściej niż raz w roku 12 2,8 rzadziej niż raz w roku 306 71,8
Pełne lub częściowe finansowanie organi-zowanych przez lub na zlecenie zakładu pracy imprez turysty-cznych dla pracowni-ków i członpracowni-ków ich rodzin według kolejności zgłoszeń razem 426 100,0 raz w roku 374 87,8 częściej niż raz w roku 52 12,2 Finansowanie tzw. „wczasów pod gruszą” razem x 426 100,0 Źródło: badania własne.
Grażyna Dyrda, Sylwia Dyrda-Maciałek
90
Tabela 5. Korzystanie ze świadczeń ZFŚS w zakresie turystyki przez ankietowanych a
Rodzaj świadczenia Częstotliwość korzystania Liczba wskazań Udział procentowy raz w roku 56 13,2
częściej niż raz w roku 23 5,4 rzadziej niż raz w roku 217 50,9
nigdy 130 30,5
Częściowa refundacja kosztów udziału pracownika w krajowej lub zagranicznej imprezie turystycznej, wykupionego zakupionego indywidualnie w biurze podróży (wczasy,
wycieczki, pielgrzymki) razem 426 100,0
raz w roku 71 16,7
częściej niż raz w roku 42 9,9 rzadziej niż raz w roku 197 46,2
nigdy b 116 27,2
Częściowa refundacja kosztów udziału pracownika i członków jego rodziny w krajowej lub zagranicznej imprezie turystycznej, wykupionego zakupionego indywidualnie w biurze podróży (wczasy, wycieczki, pielgrzymki, kolonie i obozy dla dzieci pracowników)
razem 426 100,0
raz w roku 46 10,8
częściej niż raz w roku 4 1,0 rzadziej niż raz w roku 289 67,8
nigdy b 87 20,4
Pełne lub częściowe
finansowanie organizowanych przez lub na zlecenie zakładu pracy imprez turystycznych wyłącznie dla pracowników (wczasy, wycieczki, pielgrzymki,
wyjazdy weekendowe) razem 426 100,0
raz w roku 18 4,2
częściej niż raz w roku 2 0,5 rzadziej niż raz w roku 95 22,3
nigdy b 311 73,0
Pełne lub częściowe
finansowanie organizowanych przez lub na zlecenie zakładu pracy imprez turystycznych dla dzieci pracowników (wycieczki, obozy, kolonie)
razem 426 100,0
raz w roku 28 6,6
częściej niż raz w roku 2 0,5 rzadziej niż raz w roku 89 20,9
nigdy b 307 72,0
Pełne lub częściowe
finansowanie organizowanych przez lub na zlecenie zakładu pracy imprez turystycznych dla pracowników i członków ich rodzin (wczasy, wycieczki,
pielgrzymki) razem 426 100,0
a
W okresie ostatnich 10 lat. b
Wraz z osobami samotnymi i bezdzietnymi. Źródło: badania własne.
Ocena skuteczności ZFŚS jako instrumentu finansowania... 91
Tabela 6. Przyczyny niepełnego wykorzystania świadczeń ZFŚS w zakresie turystyki
Wyszczególnienie Liczba
wskazań
Udział procentowy Wysokie ceny produktów turystycznych i zbyt
niska kwota dofinansowania 278 65,3
Brak środków finansowych na pokrycie części kosztów udziału w imprezie turystycznej oraz na dodatkowe wydatki związane z wyjazdem
219 51,4
Obowiązki rodzinne uniemożliwiające wyjazd
(np. opieka nad dziećmi, osobami chorymi) 116 27,2 Brak możliwości uczestniczenia w imprezach
członków rodziny 94 22,1
Względy towarzyskie – niechęć do spędzania czasu wolnego w towarzystwie
współpracowników
85 20,0
Niechęć do podróżowania, brak zainteresowania
turystyką 46 10,8
Zły stan zdrowia 34 8,0
Inne przyczyny 26 6,1
Źródło: badania własne.
Świadczeniem, z którego korzystają wszyscy ankietowani, są corocz-ne wypłaty środków pieniężnych w ramach tzw. „wczasów pod gruszą”. Wyniki badania wskazują jednak, że środki te w niewielkim stopniu służą
finansowaniu wyjazdów turystycznych. Żaden z respondentów nie po-twierdził wykorzystywania wypłacanych z ZFŚS środków wyłącznie na cele turystyczne, natomiast aż 88,7% ankietowanych przeznaczało je w całości na zaspokojenie innych potrzeb.
Końcowa część badania dotyczyła postaw ankietowanych względem zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jako instrumentu wspiera-jącego aktywność turystyczną pracowników i ich rodzin. Respondenci określali stopień zadowolenia z obowiązujących w ich zakładach pracy rozwiązań regulaminowych, a następnie podawali propozycje zmian w zasadach korzystania ze świadczeń tego funduszu (tab. 7).
Pomimo że prawie połowa ankietowanych deklarowała zadowolenie z obowiązujących w ich zakładach pracy zasad finansowania turystyki pracowników i członków ich rodzin, to prawie wszyscy zgłosili propozycje zmian w tym zakresie (często kilka propozycji). Największą
popularno-Grażyna Dyrda, Sylwia Dyrda-Maciałek
92
ścią cieszyły się postulaty zastąpienia różnych form świadczeń wypłatą środków pieniężnych oraz pełnego finansowania udziału w imprezach turystycznych wszystkich pracowników, bez względu na ich sytuację
materialną (ponad 90%). Z kolei znaczna część ankietowanych (prawie 3/4 respondentów) oczekiwała podwyższenia wysokości świadczeń.
Zbli-żone liczebnie były grupy respondentów postulujące zrównanie albo większe zróżnicowanie wysokości świadczeń (odpowiednio 46,2% oraz 39%).
Tabela 7. Postawy ankietowanych względem obowiązujących w zakładzie pracy zasad finansowania turystyki ze środków ZFŚS
Przedmiot badania Warianty odpowiedzi respondentów Liczba wskazań Udział procentowy bardzo zadowoleni 12 2,8 zadowoleni 178 41,8 niezadowoleni 167 39,2 Stopień zadowolenia z obowiązujących w zakładzie pracy zasad finansowania
turystyki bardzo niezadowoleni 69 16,2
Zastąpienie wszystkich form świadczeń na cele turystyczne wypłatąśrodków pieniężnych jako „wczasów pod gruszą”
414 97,2
Pełne finansowanie udziału pracowników w imprezach turystycznych
389 91,3
Podwyższenie kwoty dofinanso-wania kosztów udziału pracowni-ków w imprezach turystycznych
315 73,9
Zrównanie wysokości świadczeń
dla wszystkich pracowników 197 46,2 Większe zróżnicowanie wysokości
świadczeń w zależności od sytuacji materialnej pracownika
166 39,0
Wprowadzenie dodatku turystycznego do wynagrodzeń zamiast innych form świadczeń
74 17,4
Propozycje zmian w regulaminach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych a
Brak propozycji zmian 12 2,8
a
Sformułowane przez respondentów w odpowiedzi na pytanie otwarte. Źródło: badania własne.
Ocena skuteczności ZFŚS jako instrumentu finansowania... 93
Te wyniki badań prowadzą do wniosku, że zdecydowana większość
ankietowanych chciałaby zamienić finansowe wsparcie udziału w impre-zach turystycznych na wypłaty środków pieniężnych, które pracownicy mogliby przeznaczyć na dowolne cele – niekoniecznie turystyczne. Ponadto, zauważalny jest brak powszechnej akceptacji dla większego zróżnicowania wysokości świadczeń, co skutkuje przyjmowaniem roz-wiązań regulaminowych w niewielkim stopniu uwzględniających sytuację
finansową beneficjentów ZFŚS.
4. Podsumowanie
Idea ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych opiera się
na zasadzie solidaryzmu społecznego, a jej celem jest tworzenie pod-staw zaspokajania socjalnych potrzeb pracowników, znajdujących się w relatywnie najtrudniejszej sytuacji materialnej. Dotyczy to m.in. współ-finansowania uczestnictwa tych osób oraz członków ich rodzin w impre-zach turystycznych. W praktyce realizacja tego celu okazuje się niezado-walająca, co wynika z różnych powodów, z których najistotniejszymi wy-dają się być:
– relatywnie niewielkie zróżnicowanie wysokości świadczeń ze wzglę -du na sytuację materialną beneficjentów, w efekcie czego wysokość
wsparcia finansowego dla najuboższych jest niewystarczająca,
– niski poziom dochodów znacznej części beneficjentów, dla których dodatkowe koszty związane z wyjazdem turystycznym (np. koszty prze-jazdu, ekwipunku), stanowią istotną barierę decyzyjną, niezależnie od wysokości dofinansowania z ZFŚS kosztów uczestnictwa w imprezie turystycznej,
– utrwalony wśród znacznej części społeczeństwa model konsumpcji, co powoduje, że fundusz swobodnych decyzji przeznaczany jest przede wszystkim na dobra materialne, szczególnie że potrzeby turystyczne są
słabo odczuwane.
W efekcie fundusz świadczeń socjalnych służy przede wszystkim wspieraniu konsumpcji produktów turystycznych przez osoby pozosta-jące w relatywnie dobrej sytuacji materialnej, z których znaczna część
byłaby w stanie finansować swoje podróże ze środków własnych. Uakty-wnienie turystyczne osób o najniższych dochodach oraz członków ich
Grażyna Dyrda, Sylwia Dyrda-Maciałek
94
rodzin wymagałoby istotnej modyfikacji zasad funkcjonowania funduszu
świadczeń socjalnych.
Za celowe można byłoby uznać wprowadzenie mechanizmu rzeczy-wistego dostosowywania wysokości świadczeń do sytuacji finansowej beneficjenta, czy też wprowadzenie bonów turystycznych, „wymusza-jących” udział w turystyce społecznej, przy czym należałoby zastanowić
się nad sposobem monitorowania tej formy finansowania turystyki, tak aby bony nie stały się przedmiotem obrotu czarnorynkowego.
Reasumując, warto zwrócić uwagę na konieczność wypracowania systemu promocji takiego stylu życia, który spowoduje, że dla wielu osób o zróżnicowanych dochodach, uczestniczenie w imprezach turystycznych stanie się rzeczywistą potrzebą.
Literatura
Analiza rozwoju turystyki społecznej w Polsce. Stan, szanse i zagrożenia, 2007,
Instytut Turystyki, Warszawa.
Działania na rzecz rozwoju turystyki społecznej w Polsce, 2010, Ministerstwo
Sportu i turystyki, Warszawa.
Kowal J., 1998, Metody statystyczne w badaniach sondażowych rynku, Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa.
Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie turystyki socjalnej w Europie, 2006, DzU Unii Europejskiej C 318/67, Bruksela.
Panasiuk A. (red.), 2006, Ekonomika turystyki, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Stasiak A. (red.), 2010, Turystyka społeczna w regionie łódzkim, Wyd. WSTH,
Łódź.
Stone M.A., Desmond J., 2007, Fundamentals of marketing, Routledge, London –New York.
Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych w 2009 r., 2010, GUS,
Warszawa.
Ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, DzU nr 43, poz. 163.
P E R S P E K T Y W Y I K I E R U N K I R O Z W O J U
T U R Y S T Y K I S P O Ł E C Z N E J W P O L S C E
Bogusław Sawicki, Marta Filipek*