Aktywność militarna USA a globalna skala wojen

Drugą potwierdzoną przez badania ilościowe hipotezą jest hipoteza o następującej treści: Wzrost aktywności militarnej USA poprzedza spadek globalnej liczby wojen; spadek

aktywności militarnej USA poprzedza wzrost globalnej liczby wojen.¹⁶¹ Na tej podstawie

wnioskować można, że aktywność militarna USA jest istotnym czynnikiem wpływającym na globalną liczbę wojen. Aktywność militarna USA jest ilościowym reprezentantem szerzej rozumianego procesu społecznego, jakim jest polityka zagraniczna USA. Na podstawie wniosków badań ilościowych można powiedzieć, że aktywność militarna USA jest głównym determinantem politycznych procesów międzynarodowych, przynajmniej do momentu dopóki USA są supermocarstwem.

Niniejszy podrozdział, odnosząc się do założeń drugiej hipotezy, będzie w mniejszym stopniu eksploracyjny a bardziej opisowy niż poprzedni, co wynika z konstrukcji hipotezy, która na tle problematyki międzynarodowej jest jeszcze za bardzo ogólna. Brak większego stopnia zagłębienia się w problematykę drugiej hipotezy, która ma wymiar zewnętrzny (polityczny) przedmiotu badawczego, wynika również z kwestii szerokiego obszaru amatematycznej wymiarowości obszaru badawczego, który w mniejszym stopniu – niż sfera wewnętrzna (gospodarcza) – poddaje się procesowi uliczbowienia i w następstwie matematyzacji, przez co trudniej zbudować bardziej precyzyjniejszą konstrukcję modelową.

Ogólny wymiar struktury hipotezy drugiej przedmiotu badawczego można przedstawić w następujący sposób:

161

Powyższa hipoteza jeszcze bardziej jest widoczna jeżeli od liczby globalnej wojen odejmie się wojny z udziałem USA (GW – WUS).

Strona 186 z 275 Rys. 5.20. Prawo oddziaływania aktywności militarnej USA (WUS) na globalną liczbę wojen (GW).

Źródło: Opracowanie własne.

(5.42)

+ =

(5.43)

∆→ ∇ ≡ ∇→ ∆

Powyższy rysunek (5.20) wraz z powyższymi wzorami (5.42) i (5.43) ukazuje prawa rządzące relacjami zachodzącymi pomiędzy aktywnością militarną USA (WUS) a globalną

liczbą wojen (GW). Poziom (n1) oznacza stan równowagi (R1) pomiędzy dwoma procesami,

jak również wyjściową jednostkę czasową; kiedy aktywność militarna USA – jako zmienna dominująca i tym samym inicjująca – wzrasta, wówczas następuje zmiana wartości na (n2), co symbolizuje niższą liczebność globalnej liczby wojen (GW), a wyższą dla aktywności militarnej USA (WUS). Można stwierdzić, że na nowym poziomie następuje chwilowe ustanowienie nowego stopnia równowagi (R2). Chwilowe dlatego, że USA nie mogą być w sposób nieskończony aktywne militarnie na znacznym poziomie, ponieważ w tym względzie występują ograniczenia natury ekonomicznej (koszty), tym samym poziom (R2) traktować można jako pewną formę stanu tymczasowej nierównowagi. Za stan nierównowagi można

Strona 187 z 275

uznać również poziom (R3), który symbolizuje drugą stronę procesu, a więc spadek aktywności militarnej USA do poziomu (n3), co oznacza wzrost globalnej liczby wojen.

Uszczegóławiając aspekt wojskowy stwierdzić należy, że aktywność militarna Stanów Zjednoczonych stanowi jedno z wielu narzędzi polityki zagranicznej USA, które zostało wybrane ze względu na dużą podatność na kwantyfikację. Innymi elementami polityki zagranicznej są np. naciski dyplomatyczne (groźba użycia siły) czy sankcje polityczne i gospodarcze. Tym samym Stany Zjednoczone są zawsze w pewnych wymiarach aktywne na płaszczyźnie międzynarodowej, a realne użycie siły zbrojnej jedynie potęguje tę aktywność. Natomiast spadek aktywności militarnej to nie tylko mniejsza liczba wojen jaką prowadzą USA, lecz również mniejsze możliwości militarne Stanów Zjednoczonych, a co za tym idzie słabsza perswazja dyplomatyczna.

W tym miejscu należy powrócić do zmiennej o której wspomina się w ramach poprzedniego podrozdziału, a mianowicie chodzi o poziom międzynarodowej niestabilności politycznej (PMNP), który jest dodatkowym procesem, który decyduje o poziomie globalnej liczba wojen (GW) w sposób autonomiczny, a więc niezależny od aktywności militarnej USA (WUS), co w następstwie zwiększa poziom złożoności badanej rzeczywistości.

Rys. 5.21. Wpływ międzynarodowej niestabilności politycznej (PMNP) na globalną liczba wojen (GW). Źródło: Opracowanie własne.

Strona 188 z 275

(5.44)

∆→ ∆→ ∎ ≡ ∇→ ∇→ ∎

Poziom międzynarodowej niestabilności politycznej (PMNP) należy traktować w liczbie mnogiej, jako osobne globalne procesy kształtujące rzeczywistość międzynarodową, nienależące od przedmiotu badawczego (pewna forma zmiennej zakłócającej) – przeciwległe do procesów polityki zagranicznej USA (PZUS), a zarazem w jakimś stopniu powiązane. Przeciwległe dlatego, że są to odrębne zjawiska, a powiązane dlatego, że mogą wpływać na kształt amerykańskiej polityki zagranicznej np. w postaci nowych zagrożeń.

W poprzednim rozdziale procesy polityki zagranicznej USA (PZUS) w pewnym wymiarze pełniły rolę międzynarodowej niestabilności politycznej (PMNP), będąc jej odpowiednikiem. Wiadomym jest z poprzedniego rozdziału, że zmienną PZUS należy traktować jako głęboko skorelowaną ze zmienną WUS i PZUS, gdzie z kolei PZUS stanowi pewną formę WUS i na odwrót. Toteż pomiędzy zmiennymi WUS, PZUS i PMNP występują subtelne różnice, które są widoczne w całej konstrukcji badawczej. Ujmując pobieżnie stwierdzić należy, że WUS w tym rozdziale traktować należy jako bezpośrednie i wąskie rozumienie aktywności militarnej; PZUS należy rozumieć jako cały zakres polityki zagranicznej, a więc szersze rozumienie pojęcia aktywności militarnej. Jak należy patrzeć na PMNP? W praktycznym wymiarze to zjawisko było obserwowana w sytuacji przejścia struktury międzynarodowej ze systemu bipolarnego w system unipolarny. Przejście to nastąpiło w momencie przegranej przez ZSRR zimnej wojny (1989r.), co doprowadziło do rozpadu tego państwa (1991r.). W tych latach nastąpił gwałtowny wzrost liczby wojen. Tym właśnie w swej istocie jest zmienna PMNP.

Tłumacząc model rysunku (5.21) i wzoru (5.44): Jeżeli poziom międzynarodowej niestabilności politycznej spada (PMNP’), a więc przesuwa się w lewo z poziomu równowagi (R1) na (R2), wówczas globalna liczba wojen (GW) maleje z poziomu (n1) na (n2) przy niezmienionym poziomie aktywności militarnej USA (WUS = n). Natomiast jeżeli poziom międzynarodowej niestabilności politycznej wzrasta (PMNP”), a więc przesuwa się z

poziomu równowagi (R1) na (R3), wówczas globalna liczba wojen (GW) wzrasta z poziomu

(n1) na poziom (n3), przy tym samym poziomie WUS.

W tym miejscu czas połączyć wszystkie trzy procesy wspomniane powyżej, a więc WUS, PZUS, PMNP i ukazać schemat praw rządzących ich relacjami. Tym samym połączony ze sobą zostanie wykres rysunku (5.20) i (5.21) w jedną wspólną całość, dokonując kolejnego kroku w procesie modelowania.

Strona 189 z 275 Rys. 5.22. Mechanizm współzależności pomiędzy aktywnością militarną USA (WUS) i polityką zagraniczną

tego państwa (PZUS) a niestabilnością polityczną systemu międzynarodowego (PMNP). Źródło: Opracowanie własne.

(5.45)

∆→ ∆→ ∆ = = ∇→ ∇→ ∇

Powyższy model zawarty w rysunku (5.22) i wzorze (5.45) prezentuje relacje zachodzące pomiędzy trzema zmiennymi, a więc aktywnością militarną USA (WUS), polityką zagraniczną tego państwa (PZUS), a niestabilnością polityczną systemu międzynarodowego (PNMP). W pierwszej kolejności należy skoncentrować się na zmiennej PZUS, która w powyższym modelu jest stałą parametryczną. PZUS należy traktować jako wyznacznik poziomu elastyczności zachodzącej pomiędzy zmiennymi WUS a GW. To, co można odczytać z tego modelu, co lepiej będzie widoczne w przypadku poniższego rysunku (5.23) i wzoru (5.46), to jeżeli PZUS przechyla się w lewo, wówczas wymagana jest większa aktywność militarna USA dla zapewnienia stabilności systemu międzynarodowego na danym pułapie, natomiast jeżeli przesuwa się w prawo, to formułuje się mniejszy poziom aktywności militarnej USA, co pogarsza stabilność systemu międzynarodowego. Jeżeli chodzi o zmienną PMNP, to jej spadek, a więc przesunięcie w lewo (większa stabilność) z poziomu równowagi (R₁) na (R₂) powoduje zmniejszenie liczby wojen (GW) i jednocześnie poziomu

Strona 190 z 275

aktywności militarnej USA (WUS) z poziomu (n1) na poziom (n2). Jeżeli PMNP wzrasta, a więc przesuwa się w prawo (mniejsza stabilność) z poziomu równowagi (R1) na poziom (R3), wówczas ma miejsce większa liczbę wojen (GW) i jednocześnie wrasta aktywność militarna USA (WUS), co uwidacznia przesunięcie z poziomu (n₁) na poziom (n₃).

W tym miejscu dalsze wykresy mają na celu ukazać bardziej szczegółowo proces relacji zachodzący pomiędzy zmiennymi WUS, PMNP i względnie stałą PZUS.

Rys. 5.23. Dalsza analiza dedukcyjna relacji współzależnych pomiędzy WUS, PZUS a PMNP. Źródło: Opracowanie własne.

(5.46)

= ( ∆→ ∇→ ∎ ≡ ∇→ ∆→ ∎)

= ( ∆→ [ ∆ ← ∆] ≡ ∇→ [ ∇ ← ∇])

Model zawarty na rysunku (5.23) i wzorze (5.46) ukazuje działanie całej struktury systemu międzynarodowego w kontekście drugiej hipotezy. Tłumacząc model można powiedzieć, że aktywność militarna USA spada, ponieważ system międzynarodowy się stabilizuje, a jak stabilizuje się system międzynarodowy, to liczba wojen jest mniejsza. Opisując graficzną wersję modelu: Co się dzieje jak USA rozpoczynają kolejną wojnę (WUS), stała ich polityki zagranicznej (PZUS) przesuwając się w lewo w kierunku pionowym (PZUS’), co powoduje zmniejszenie globalnej liczby wojen (GW). Jeżeli amerykanie

Strona 191 z 275

zmniejszaliby swój poziom aktywności militarnej (WUS), wówczas poziom globalny liczb wojen byłby wyższy (GW), a stała ich polityki zagranicznej (PZUS) zmierzałaby w kierunku poziomym. Powyższy model mówi nam, że istotnym zjawiskiem jest abstrakcyjne zjawisko globalnej niestabilności politycznej (PMNP), a więc siła bliżej nam nieokreślona, która zawiera w sobie wiele czynników ją określających. Niestabilność międzynarodowa (PMNP) ma to do siebie, że może powodować jednoczesne zwiększanie się poziomu aktywności militarnej USA (WUS) i globalnego poziomu wojen (GW), co może przeczyć istnieniu zaobserwowanej korelacji zjawisk i powstałym hipotezą, choć te mogą być słuszne, tylko ich widoczność na horyzoncie obserwacji zasłania przebieg innych procesów. Tym samym powyższy model mówi, że nawet jeżeli nie zaobserwowalibyśmy procesów określonych i potwierdzonych hipotezami, to jest to wynik zaistnienia zmiennej zakłócającej, którą jest

globalna niestabilność międzynarodowa (PMNP). Cechą globalnej niestabilności

międzynarodowej (PMNP) jest to, że może ona równocześnie zwiększać i zmniejszać poziom aktywności militarnej USA (WUS) i globalnej liczby wojen (GW), mimo tego aktywność militarna USA (WUS) pozytywnie stymuluje globalne procesy polityczne, tylko – co głosi model – niekiedy wymagany jest większy poziom aktywności militarnej i politycznej USA do stabilizacji międzynarodowej, a niekiedy mniejszy.

Nakładanie się wielu czynników jednocześnie w procesach społecznych jest źródłem złożoności, która utrudnia prawidłową interpretację rzeczywistości i powoduje powstawanie licznych i wzajemnie wykluczających się teorii, których wiele elementów z czasem podważa historia, aczkolwiek nie czyniąc to w sposób jednoznaczny. Rzeczywistość międzynarodowa łączy w sobie jednocześnie problematykę ekonomiczną i politologiczną, co powoduje, że jest nauką o wiele bardziej złożona niż przeciętna rzeczywistość społeczna, a co dopiero przyrodnicza, którą rządzą dużo łatwiej dostrzegalne prawa uniwersalne. W naukach społecznych przypuszczalnie tysiące czynników współdziała ze sobą, tworząc nie do końca spójną całość, która nie jest statyczna tylko ewoluuje, zmieniając zasady praw podrzędnych (ogólnych), lecz być może nie zmieniając zasad praw nadrzędnych (uniwersalnych). Czy w rzeczywistości społecznej istnieją prawa uniwersalne? Jeżeli tak, to są one bardzo trudne do uchwycenia i są na tyle skomplikowane, że nie można ich opisać w prosty sposób np. przy pomocy paru wzorów matematycznych. Wysoki poziom złożoności w naukach społecznych przyczynia się do niemożności odnalezienia odpowiedzi na pytanie, która metodologia badawcza jest bardziej zasadna w świecie badań społecznych, czy tzw. matematyczna czy tzw. literacka? W przyrodzie również można dostrzec zachodzenie na siebie ogólności i uniwersalności praw, gdzie prawem podrzędnym można określić

Strona 192 z 275

mechanizmy klimatyczne, różnorodności biologiczne, które np. w wyniku uderzenia meteorytu mogą ulec przeobrażeniu o 180°, który uderza według określonych cyklicznych praw nadrzędnych. Takim prawem nadrzędnym może być również powtarzanie się zjawiska zlodowacenia. Metaforycznie różnica pomiędzy naukami przyrodniczymi a społecznymi przypomina fale wywołane kamieniem rzuconym w wodę. Jeżeli kamień był jeden i był zaobserwowany, jak również można powtórzyć to wydarzenie, wówczas bardzo łatwo zdiagnozować źródło fal i ich przebieg (tak zazwyczaj jest w naukach przyrodniczych), gorzej sprawa wygląda jeżeli kamieni było więcej, a ich upadek w wodę nie był zaobserwowany, a przebiegu zjawiska nie można odtworzyć (tak zazwyczaj bywa w naukach społecznych). Toteż uznać można, że najłatwiejszą nauką notującą najszybszy postęp jest ta która zajmuje się zagadnieniami, które skonstruowane są z praw uniwersalnych, a najtrudniejszą ta, która skonstruowana jest z praw ogólnych. Na tej podstawie wnioskować można, że najłatwiejszą nauką jest fizyka, nauką na średnim poziomie jest np. meteorologia, a naukami najtrudniejszymi są nauki społeczne, ponieważ rządzą nimi prawdopodobnie ciągle ewoluujące mechanizmy, które trudno jednoznacznie zinterpretować, a tym samym ująć w postaci modelu liniowego.

Kontekst krótkiego zwrócenia uwagi na zagadnienia metodologiczne wynika z konieczności zadania pytania o to jakiego stopnia wykrytymi prawidłowościami mamy do czynienia? Otóż dwie wysunięte hipotezy w niniejszym procesie badawczym dążą do otrzymania statusu prawa społecznego, aczkolwiek – jak wykazują badania – prawa te nie są dostrzegane w sposób wystarczająco wyrazisty i nie w każdej okoliczności, co powoduje, że owe prawidłowości stanowić mogą wąskie tło bardziej złożonej rzeczywistości. Powoduje to, że nakreślone hipotezy co jedynie stanowią prawo ogólne, aczkolwiek jeżeli naukami społecznymi rządzą prawa uniwersalne, to powyższy model je zarysowuje. Co jest istotnym plusem modelu, to jest to, że ukazuje zależność pomiędzy prawami ogólnymi, które stanowić mogą hipotezy, a prawami uniwersalnymi, które reprezentuje zmienna PMNP.

Ostatnia kwestia wymagająca wyjaśnienia w tym podrozdziale zamyka się w następującym pytaniu: co oznacza pionowa lub pozioma linia PZUS? Pionowa określa jaka wymagana jest aktywność militarna (WUS) i ogólnie polityczna USA (PZUS), aby system międzynarodowy (PMNP) był zawsze stabilny i tym samym globalna liczba wojen (GW) była niska: ten element prezentuje model rysunku (5.24) i wzoru (5.47). Natomiast linia pozioma oznacza, że USA są aktywne na stałym poziomie, a system międzynarodowy kształtuje się według swoich praw, co będzie widoczne na kolejnym rysunku (5.25) i ujęte w kolejnym wzorze (5.48).

Strona 193 z 275 Rys. 5.24. Kształtowanie się procesów polityki międzynarodowej w warunkach doskonałej interwencyjnej

polityki zagranicznej USA. Źródło: Opracowanie własne.

(5.47)

( ∆→ ∆→ ∎) → ( ∆ → ∆ → ∎) → ( ∆ → ∆

→ ∎) ≡ ( ∇→ ∇→ ∎) → √∇→ √∇→ ∎

→ ( √∇→ √∇→ ∎)

Prawidłowość ukazana w powyższym modelu rysunku (5.24) i wzoru (5.47) mówi nam o zarządzaniu procesami międzynarodowymi przez mocarstwo dominujące. Celem zachowania stabilności politycznej systemu międzynarodowego (PMNP) i tym samym utrzymaniu liczby wojen (GW) na ustalonym poziomie (n), mocarstwo dominujące, w tym przypadku Stany Zjednoczone, muszą postępować w sposób elastyczny, a więc jeżeli system się destabilizuje, wówczas interweniować (z n1 na n3); natomiast jeżeli system się stabilizuje, wówczas Stany Zjednoczone mogą redukować swój poziom zaangażowania (z n1 na n2). Tym samym model zakłada, że istnienie mocarstwa dominującego i jego aktywne uczestnictwo w systemie zapewnia stabilność międzynarodową. System będzie się destabilizował wówczas, kiedy pozycja lidera będzie słabła i nie będzie on mógł

Strona 194 z 275

interweniować. W ramach modelu i wcześniejszych wyników badawczych ostrożnie założyć można, że liczba wojen będzie ulegać systematycznemu spadkowi, wówczas kiedy liczba państw dominujących będzie się redukować do jednego, a siła tego jednego będzie się potęgować. Tę zasadę ograniczyć można również do pojęć ustroju demokratycznego oraz niedemokratycznego. Można założyć, że prawidłowość ukazana przez model będzie bardziej wyraźna, jeżeli mocarstwem dominującym będzie państwo o bardziej pokojowym ustroju demokratycznym i gospodarce wolnorynkowej, a mniej wyraźna jeżeli będzie nim państwo o ustroju niedemokratycznym i gospodarce centralnie planowanej. Tym samym w przypadku mocarstwa dominującego o systemie liberalno-demokratycznym linia PZUS będzie bardziej pionowa, a w przypadku mocarstwa niedemokratycznego bardziej pozioma.¹⁶²

Ostatni rysunek niniejszego podrozdziału przedstawia pionową linię polityki zagranicznej USA (PZUS), a więc sytuacje w której Stany Zjednoczone działają na stałym poziomie.

Rys. 5.25. Kształtowanie się procesów polityki międzynarodowej w warunkach braku interwencji polityki zagranicznej USA.

Źródło: Opracowanie własne.

162

Założenia oparte na teorii demokratycznego pokoju Michaela Doyle, operującej na teorii republikańskiego pokoju Immanuela Kanta.

Strona 195 z 275

(5.48)

( ∆→ ∆→ ∎) → ( ∆ → ∆ → ∎)

→ ( ∆ → ∆ → ∎) ≡ ( ∇→ ∇→ ∎)

→ √∇→ √∇→ ∎ → ( √∇→ √∇→ ∎)

Jak jest to widoczne na rysunku (5.25), jeżeli USA nie ingerują w strukturę systemu międzynarodowego, wówczas procesy polityki międzynarodowej kształtują się w sposób swobodny, według swoich indywidualnych praw, które nie stanowią przedmiotu głębszych rozważań w niniejszym procesie badawczym. Wydaje się, że dokonywanie szczegółowego

opisu wykresu modelu rysunku (5.25) i wzoru (5.48) w tym miejscu jest zbędne.