Wprowadzenie
R
ozprzestrzeniająca się w błyskawicznym tem-pie epidemia koronawirusa SARS-CoV-2 wstrząsnęła globalną gospodarką, zakłóca-jąc lub uniemożliwiazakłóca-jąc funkcjonowanie większości branż, przerywając łańcuchy dostaw czy drastycz-nie zmieniając popyt na określone dobra1. Zmusiła władze poszczególnych krajów i przedsiębiorstwa do zawieszenia wielu rodzajów działalności lub przej-ścia na zdalną realizację określonych procesów. Czę-ścią globalnej odpowiedzi na pandemię i wywo-łane nią skutki stało się wdrożenie lub zastosowanie na większą niż wcześniej skalę rozwiązań opartych na blockchainie. Dotychczasowe doświadczenia w tym zakresie pokazują, że wspomniana techno-logia jest w stanie dostarczyć użytecznych narzędzi pozwalających na przeciwdziałanie licznym proble-mom, których pojawienie się lub nasilenie się ma związek z epidemią.Celem niniejszego opracowania jest wskaza-nie tych obszarów, w których blockchain może oka-zać się najbardziej użyteczny w sytuacjach kryzyso-wych, w szczególności ograniczających możliwości przemieszczania się lub kontaktów międzyludzkich, czy gwałtownie zwiększających zapotrzebowanie na określone produkty lub usługi.
Punktem wyjścia do dalszych rozważań jest uka-zanie użyteczności blockchaina do weryfikacji cyfro-wej tożsamości użytkowników oraz jego potencjalne 1 Artykuł jest skróconą wersją rozdziału, który znajduje się w: R. Kamiński (red.) (2020), Przedsiębiorstwo, gospodarka i społeczeństwo w kręgu zainteresowania ekonomistów, Poznań: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Poznaniu.
zastosowanie w procesie gromadzenia i analizowa-nia danych, warunkujących skuteczne zarządzanie kryzysowe. Kolejne fragmenty poświęcone są sfe-rom uznawanym za pierwszoplanowe w okresach epidemii, w tym sektorowi medycznemu oraz dzia-łalności związanej z dystrybucją środków przezna-czonych na działania pomocowe. Wśród prezentowa-nych zagadnień uwagę zwraca skuteczne zarządzanie łańcuchami dostaw, łagodzenie problemu deficytu określonych dóbr i usprawnienie określonych proce-sów administracyjnych. Końcowa część opracowania skupia się na zwiększeniu wykorzystania innowacyj-nych rozwiązań jako sposobu łagodzenia negatyw-nych skutków kryzysu.
Weryfikacja informacji z wykorzystaniem technologii blockchain
Szerokie spektrum zastosowań technologii blockchain pozwala na czerpanie korzyści z jej wykorzystania w zróżnicowanych sferach działalności czy okolicz-nościach. Wśród dostępnych możliwości identyfikuje się jednak pewne obszary, które zyskują na znaczeniu w okresach kryzysu, takich jak pandemia. Jednym z nich jest weryfikacja tożsamości użytkowników za pośrednictwem bezpiecznych kanałów online.
Zarządzanie cyfrową tożsamością stanowi jeden z najbardziej obiecujących obszarów zastosowania technologii blockchain, pozwalającej na bezpieczne przesyłanie, przechowywanie i sprawdzanie danych, także tych uznawanych za wrażliwe. Z zarządzanymi przy pomocy technik kryptograficznych systemami danych, często wiąże się pojęcie suwerennej tożsa-mości (self-sovereign identity). W funkcjonujących
na takiej zasadzie modelach, każdy użytkownik uzy-skuje kontrolę nad swoimi danymi i może samodziel-nie decydować o zakresie udostępnianych danych, czasie i zasadach ich przekazywania oraz docelo-wym odbiorcy.
Opracowywane i wdrażane systemy mogą być dedykowane szerokiemu gronu użytkowników bądź ograniczone do wykorzystania na potrzeby poszcze-gólnych organizacji. W obu przypadkach rozszerza to możliwość prowadzenia działalności, także gospodar-czej, we wszystkich sytuacjach, gdy konieczne staje się potwierdzenie tożsamości drugiej strony reali-zowanej cyfrowo operacji. Z uwagi na potencjalnie globalny zasięg działania takich systemów wyelimi-nowane zostają problemy będące wcześniej udzia-łem podmiotów wchodzących w różnego rodzaju interakcje na odległość. Przykładami działających na skalę globalną systemów są oparte na blockcha-ine IBM Verify Credentials czy Microsoft Authenti-cator. Prace nad podobnymi rozwiązaniami prowadzi równocześnie wiele firm zlokalizowanych w różnych częściach świata (Wąsowski 2019).
Wykorzystanie technologii blockchain do wery-fikowania danych można jednak rozpatrywać także w zacznie szerszym niż przedstawione wyżej ujęciu – w kontekście uzyskania dostępu do wiarygodnych i dostarczanych na czas informacji – warunkujących podejmowanie trafnych decyzji gospodarczych. W sytu-acjach kryzysowych, takich jak epidemia, kwestia ta staje się kluczowa. Na przykład amerykański Acoer zaoferował, oparte na technologii rozporoszonych rejestrów Hedera Hashgraph, narzędzie wizualizacji danych Covid 19 Tracker, zapewniające aktualne i wia-rygodne informacje o przebiegu epidemii (Brett 2020).
Ta i inne, działające na podobnych zasadach, aplikacje blockchain, ułatwiają podejmowanie trafnych decyzji i w konsekwencji mogą prowadzić do szybszych reak-cji w sytuacjach kryzysowych. Dzięki temu rozpatry-wana technologia staje się niezwykle użyteczną przy zarządzania epidemią (Kritikos 2020, s. 3).
Ograniczenie rozprzestrzeniania się koronawirusa jako alternatywa dla lockdown’u gospodarek
Napływające w czasie kryzysu informacje są podstawą podejmowania decyzji, często bardzo radyklanych.
Odpowiedzią wielu gospodarek na rozprzestrzenia-jącą się epidemię był ich lockdown, określany już mianem wielkiego zamknięcia, który nie tylko rady-klanie zmienił realia prowadzenia wszelkiej dzia-łalności gospodarczej, ale pociągnął także za sobą ogromne koszty ekonomiczne i społeczne (Interna-tional Monetary Fund 2020). Utrzymanie takiego stanu w dłuższych okresach, okazuje się ciężarem nie do udźwignięcia nawet w krajach zaliczanych do grona najbogatszych. Alternatywą dla stosowanych dotąd rozwiązań jest szybkie wykrywanie i wygasza-nie ognisk koronawirusa. Dotychczasowe doświad-czenia sugerują, że blockchain może okazać się uży-teczny w identyfikowaniu zakażonych osób, przy jednoczesnym zapewnieniu prywatności poszczegól-nych użytkowników (Nguyen, Ding, Pathirana, Sene-virante 2020, s. 1). Jednym z proponowanych w tym zakresie rozwiązań jest system MiPasa korzystający ze specyficznych narzędzi do analizy danych w spo-sób dostosowany do potrzeb szeroko rozumianego zdrowia publicznego. System ten, bazujący na plat-formie IBM Blockchain i IBM Cloud, został zapro-jektowany w celu umożliwienia syntezy wielu źródeł danych, rozwiązania problemów związanych z ich niespójnością, identyfikowania błędów oraz bezpro-blemowej integracji nowych wiarygodnych kanałów dopływu informacji. Umożliwia on różnorodnym organizacjom bezpieczną współpracę i dzielenie się informacjami bądź ich upowszechnianie, przy jedno-czesnym zapewnieniu prywatności poszczególnych jednostek (Levi, Singh 2020).
Elementem działań nakierowanych na ogra-niczanie się rozprzestrzeniania koronawirusa może stać się także upowszechnienie aplikacji do śledzenia kontaktów zakażonych osób. Użytecznym produktem w tej kategorii może okazać się TRACEsafe, stano-wiący część większego pakietu technologii do moni-torowania osób przebywających na kwarantannie domowej znanego jako IMSafe. Jest to działający na globalną skalę system monitorowania i zarządza-nia kwarantanną, łączący jednorazową bransoletkę identyfikacyjną z oprogramowaniem wykorzysty-wanym w różnych aplikacjach, w tym tych stosowa-nych do administrowania rządowymi wytycznymi dotyczącymi zasad prowadzonej izolacji (Blockchain Holdings… 2020).
Na zupełnie innych zasadach działa block-chainowa aplikacja o nazwie Civitas, określająca uprawnienia poszczególnych osób do przebywania w konkretnych miejscach i równolegle gromadząca elektronicznie ich dokumentację medyczną w celu usprawnienia procesu leczenia. Wspomniane opro-gramowanie łączy urzędowo nadawane ludności numery identyfikacyjne z odnoszącymi się do nich unikalnymi rekordami utrzymywanymi w sieci block-chain, co umożliwia korzystanie z pomocy medycz-nej na odległość i określa uprawnienia poszczegól-nych osób do opuszczania miejsca zamieszkania (Cuen 2020).
Wykorzystanie technologii blockchain w sys-temach zarządzania danymi medycznymi staje się zresztą coraz powszechniejsze. Jej zastosowanie do gromadzenia, przechowywania i udostępniania elektronicznej dokumentacji medycznej pozwala bowiem na stworzenie wydajnej i interoperacyjnej infrastruktury do zarządzania takimi rejestrami (Vazirani, O’Donoghue, Brindley, Meinert 2020, s. 1–4). Zyskuje to na znaczeniu w okresie epidemii, gdy efektywnie działający system opieki zdrowotnej staje się podstawowym warunkiem skutecznej walki z wirusem, pozwalającej na ograniczenie negatywnych ekonomicznych skutków jego rozprzestrzeniania się.
Zastosowanie blockchaina w sektorze medycznym
Nagły wybuch epidemii i niekontrolowane jej przeno-szenie na kolejne terytoria ujawniło niestety ograni-czenia w funkcjonowaniu systemów ochrony zdrowia w poszczególnych krajach, które często okazywały się – przynajmniej w początkowej fazie – niezdolne do radzenia sobie z nagłym wzrostem zachorowań.
Przyczyniały się do tego nie tylko braki personelu medycznego, ale także deficyty potrzebnego sprzętu czy środków ochrony osobistej. W wielu przypad-kach remedium na te problemy stał się blockchain, który okazał się niezwykle użyteczny w zapewnianiu ciągłości łańcuchów dostaw, weryfikowaniu auten-tyczności produktów medycznych czy redukowaniu deficytów medycznego sprzętu poprzez wdrożenie alternatywnych metod jego wytwarzania.
Blockchain przede wszystkim umożliwił śle-dzenie określonych produktów a przez to ustalenie
pochodzenia, pozwalając każdorazowo na zlokalizo-wanie danej partii towaru czy zweryfikozlokalizo-wanie praw-dziwości powiązanych z nią dokumentów (Beltagui, Rodriguez-Espindola, Chowdhury 2020). Oparte na nim narzędzia umożliwiają jednak rozwiązy-wanie bardziej złożonych problemów. Na przy-kład to udostępnione przez spółkę Tymlez pomaga
„w modelowaniu ekosystemów towarów medycznych za pomocą platformy dopasowującej popyt i podaż”, służąc „mapowaniu i analizie medycznego łańcucha dostaw”, co skutkuje zachowaniem jego przejrzystości i zapobiega wszelkim nieprawidłowościom, których prawdopodobieństwo wystąpienia w okresie epide-mii znacząco wzrasta. Prowadzi to do kierowania dostaw newralgicznych produktów (takich jak respi-ratory czy środki ochrony indywidualnej) do miejsc największego zapotrzebowania, zapewnia termino-wość dostaw, zapobiega nieuzasadnionemu zawy-żaniu cen, znacząco redukuje problemy z jakością oraz udaremnia próby dokonywania oszustw (Tran 2020; Tymlez… 2020). Z kolei oparta na blockchainie sieć Rapid Supplier Connect ma pomóc placówkom medycznym czy agencjom rządowym, borykającym się z brakiem sprzętu medycznego, znaleźć jego alter-natywnych dostawców. Wdrożone rozwiązania uła-twiają dołączanie do systemu kolejnym podmiotom, w szczególności wytwórcom którzy zmienili profil działalności, uruchamiając produkcję dostosowaną do bieżących potrzeb. Ogranicza to problem niedo-boru sprzętu medycznego oraz skraca i usprawnia proces jego dostawy (Castellanos 2020; Miliard 2020).
W sytuacjach, gdy przedstawione wyżej roz-wiązania okazują się niewystarczające z pomocą przychodzi druk 3D, umożliwiający wydrukowanie niektórych akcesoriów medycznych takich jak czę-ści zamienne do respiratorów czy ochronne gogle.
Połączenie obu technologii – druku 3D i blockcha-ina – tworzy szanse na uruchomienie zdecentralizo-wanego procesu wytwarzania produktów spełniają-cych określone standardy. W jego ramach podmioty zaangażowane w zapewnianie usług medycznych mogą zamawiać wybrane instrukcje i w oparciu o nie drukować potrzebne części, na przykład do urzą-dzeń medycznych, bezpośrednio do użytku w miej-scach, gdzie okazują się niezbędne. Tak wytworzone elementy mogą zostać wprowadzone do obrotu,
także w wariancie uzupełnionym o wymagane cer-tyfikaty. W wielu przypadkach znacząco – czasami dziesięciokrotnie – redukuje to koszty realizowa-nych zamówień. Przedstawiony mechanizm dzia-łania wykorzystuje m.in. prowadzona przez firmę VeriTX blockchainowa platforma dedykowana transakcjom, których przedmiotem są instrukcje drukowania i części 3D dla wybranych sektorów – w tym medycznego – oraz powiązana z nią spółka Rapid Medical Parts, zaangażowana w produkcję części do respiratorów (van Hoek, Lacity 2020;
Wiltz 2019). W konsekwencji technologia block-chain okazuje się skutecznym narzędziem walki nie tylko ze skutkami epidemii, ale i samym wirusem.
Usprawnienie funkcjonowania sektora ubezpieczeniowego
Zwiększenie skuteczności podejmowanych działań prewencyjnych czy ułatwienie dostaw produktów medycznych nie wyczerpują listy korzyści związanych z zastosowaniem technologii blockchain w okresie epidemii. Przy niewystarczających zasobach wszelkie zredukowanie czynności o charakterze administra-cyjnym usprawnia proces świadczenia usług, w tym tak kluczowych w okresie epidemii jak zdrowotne.
Dostęp do tych ostatnich bywa nierozerwalnie zwią-zany z sektorem ubezpieczeń.
Chiny, które jako pierwsze odczuły poważne skutki epidemii, zdecydowały się na eksperymen-talne wykorzystanie rozpatrywanej technologii do uporania się z gwałtownym wzrostem roszczeń ubezpieczeniowych i zwiększenia dostępności usług medycznych. W ramach podjętych działań firmy ubezpieczeniowe wdrożyły oparte na blockcha-inie rozwiązania do obsługi napływających zgło-szeń. Ich celem było zwiększenie wydajności całej branży i wyeliminowanie przerw w świadczeniu usług zdrowotnych. Na przykład oparta na block-chanie platforma Xiang Hu Bao dodała koronawi-rusa do listy chorób uprawniających do wypłaty określonych świadczeń finansowych. Ponieważ jest ona dostępna za pośrednictwem największej chińskiej aplikacji do płatności mobilnych – Ali-pay, uczestnictwo w systemie i związany z nim proces zgłaszania roszczeń mogą być realizowane elektronicznie. Eliminuje to potrzebę fizycznego
dostarczania papierowych dokumentów do centrów medycznych i przyspiesza przetwarzanie zgłoszeń ubezpieczeniowych. Wykorzystywana technologia umożliwia natychmiastową weryfikację tożsamości i dokumentów potwierdzających wnioskodawcę, dzięki czemu proces staje się płynniejszy, szybszy i przejrzysty dla wszystkich zaangażowanych stron (Lee 2020).
Oferta Xiang Hu Bao nie jest jedynym dostęp-nym w sektorze ubezpieczeniowym produktem opar-tym na blockchainie. Kolejnym przykładem jest Blue Cross Insurance – podmiot Banku Azji Wschodniej – korzystający ze wspomnianej technologii w celu skró-cenia czasu poświęcanego na realizację formalności i weryfikację danych (Duggal 2020a). Podobne roz-wiązania stają się więc coraz powszechniejsze w sek-torze ubezpieczeniowym.
Efektywne wykorzystanie środków pochodzących z darowizn
Wypłacane odszkodowania to tylko jeden z elemen-tów systemu finansowania procesu usuwania szkód spowodowanych przez epidemię. Ta, jak prawie każda sytuacja kryzysowa, znacząco zwiększa zapotrzebo-wanie na wszelkiego rodzaju działania pomocowe.
W praktyce wsparcie podmiotów zaangażowanych w walkę z epidemią i tych, które ucierpiały w jej wyniku, częściowo opiera się na środkach przeka-zywanych przez darczyńców. Blockchain, poprzez zapewniane uczestnikom systemu oczekiwanego zaufania, ułatwia pozyskiwanie potrzebnych na ten cel funduszy, a dzięki wykorzystywanym mechani-zmom kontroli przepływu darowizn jest w stanie zapewnić ich optymalną dystrybucję.
Blockchainowe platformy skoncentrowane na działalności charytatywnej stają się integralną częścią funkcjonujących systemów. Pozwalają one na zweryfikowanie czy fundusze dodarły do bene-ficjentów końcowych, oferując nowe narzędzia monitorowania i śledzenia darowizn. Ogranicza to skalę oszustw, poprzez które organizacje chary-tatywne ponoszą znaczące straty, oraz zmniejsza koszty działania dzięki wykorzystaniu dezinter-mediacji. Z kolei inteligentne kontrakty zapewniają efektywną dystrybucję gromadzonych środków.
Dzięki ich zastosowaniu w przypadku uzależniania
przekazania kolejnej części finansowania od osią-gnięcia określonych „kamieni milowych”, środki są przekazywane dopiero po zweryfikowaniu ustalo-nych celów cząstkowych. Zwiększa to wydajność całego systemu wsparcia, ograniczając jednocześnie zakres niezbędnych czynności o charakterze admi-nistracyjnym (Duggal 2020b).
W konsekwencji rozpatrywana technologia zapewnia zupełnie nowe możliwości pozyskiwa-nia funduszy poprzez finansowanie społeczno-ściowe. Wykorzystujące kryptowaluty jako środek płatności platformy oparte na modelu donacyjnym są jedną z dostępnych w tym zakresie opcji. Zna-cząco wsparły one podmioty walczące z epidemią po jej wybuchu w chińskiej prowincji Hubei. Jedną z bardziej widocznych była platforma Shanzong umożliwiająca
śledze-nie „losów” poszcze-gólnych darowizn, nie-zależnie od formy ich przekazania – finansowej czy przybierającej postać środków medycznych.
Głównymi odbiorcami środków gromadzo-nych w początkowym okresie jej funkcjono-wania stały się szpi-tale leczące pacjentów chorych na COVID-19 (Zhang 2020). Z kolei Binance Charity – oparta
na blockchainie platforma charytatywna stworzona z myślą o wprowadzeniu „transparentnej filantro-pii” – uruchomiła projekt „Binance for Wuhan”
mający na celu zapewnienie chińskim placówkom medycznym środków warunkujących prowadzenie skutecznej walki z wirusem SARS-CoV-2. Zaanga-żowała się też w działania mające na celu pozyskanie funduszy na walkę z globalną pandemią, inicjując projekt „Crypto Against COVID”. W jego ramach zaplanowano zgromadzenie w kryptowalutach rów-nowartości pięciu milionów dolarów amerykań-skich, przeznaczonych głównie na zakup materia-łów medycznych dla krajów najbardziej dotkniętych wirusem (Binance…).
Wykorzystanie opartych na blockchainie narzę-dzi do wspierania osób poszkodowanych przez pan-demię, ze względu na skalę niezbędnych w tym zakre-sie działań, ma szansę przynieść ogromne korzyści.
Niezależnie od podjętych w tym zakresie decyzji już dziś można stwierdzić, że zastosowanie rozpatrywa-nej technologii znacząco zwiększa zdolność wszel-kiego rodzaju systemów pomocowych do właściwego reagowania na pojawiające się kryzysy.
Blockchain jako panaceum na kryzysowe sytuacje
Wdrażane lub upowszechnianie podczas epidemii koronawirusa narzędzia dowiodły, że digitalizacja wielu procesów może nie tylko z powodzeniem zastąpić wcześniej stosowane rozwiązania, ale jest także w stanie wiele z nich zoptymalizować, redukując, przykładowo, ponoszone koszty, skra-cając czas realizacji, czy pozytywnie wpły-wając na osiąganą wydaj-ność. Będący skutkiem pandemii koronawirusa problem ograniczenia działalności przedsię-biorstw, znajdujący nega-tywne odzwierciedlenie w osiąganych przez nie wynikach finansowych, w niewielkim stopniu dotyka podmiotów z branży nowych technologii.
Stawiane są nawet pytania o to, czy przewidywana recesja gospodarcza stanowi złotych okres dla inno-wacji (Kopeć 2020).
Wśród tych ostatnich coraz większego zna-czenia nabierają te, których podstawą działania jest blockchain. Dostrzegany w nim potencjał od lat skłaniał pojedyncze podmioty lub tworzone kon-sorcja do testowania jego kolejnych gospodarczych zastosowań. W praktyce wdrożenia opracowanych aplikacji okazywały się jednak rozciągnięte w czasie, co wiązało się z koniecznością dokonania licznych uzgodnień między biznesowymi partnerami bądź pokonania utrudnień wynikających z obowiązywania Wykorzystanie opartych na blockchainie
narzędzi do wspierania osób poszkodowanych przez pandemię, ze względu na skalę niezbędnych w tym
zakresie działań, ma szansę przynieść ogromne korzyści.
Niezależnie od podjętych w tym zakresie decyzji już dziś można stwierdzić, że zastosowanie rozpatrywanej technologii
znacząco zwiększa zdolność wszelkiego rodzaju systemów pomocowych
do właściwego reagowania na pojawiające się kryzysy.
niesprzyjających regulacji prawnych. W kryzy-sowych warunkach, będących wynikiem szybko rozprzestrzeniającego się koronawirusa, działania we wspomnianym obszarze zostały znacząco zin-tensyfikowane, a pandemia – jak się wydaje – „prze-pchnęła” adaptację technologii blockchain przez bariery uznawane wcześniej za trudne do pokonania.
Zaistniała sytuacja ujawniła takie mankamenty jak:
słabość istniejących łańcuchów dostaw, niezdolność do kierowania dostępnych zasobów do miejsc naj-większego zapotrzebowania czy trudności w pozy-skiwaniu informacji niezbędnych do podejmowania szybkich decyzji stanowiących kluczowy element zarządzania sytuacją kryzysową. W celu sprostania powstałym w związku z tym wyzwaniom sięgnięto po oparte na blockchainie narzędzia, nad którymi prace trwały od lat (van Hoek, Lacity 2020).
Rozwiązania bazujące na rozpatrywanej tech-nologii (włączając w to obrót kryptowalutami) zostały również uwzględnione w konstruowa-nych przez poszczególne kraje traczach antykry-zysowych oraz pakietach pomocy kierowanych do osób i podmiotów dotkniętych pandemią. Stwa-rzają one bowiem sposobność choć częściowego zrekompensowania strat spowodowanych przez tą ostatnią (Kopeć 2020). Prym w tym zakresie wiodą państwa azjatyckie. Na przykład w Male-zji uznano rozwój cyfrowych usług finansowych za szansę na przyspieszenie odbudowy gospodarki po kryzysie, a jednym z filarów tego projektu ma stać się wykorzystanie innowacyjnych technologii (Kanabiran, Chan 2020, s. 2–3). W nurt podejmo-wanych w tym zakresie działań wpisuje się wydane już po wybuchu epidemii zezwolenie na funkcjo-nowanie giełdy kryptowalut Tokenize Malaysia (Helms 2020a). Zasadność podtrzymania funkcjo-nowania branży kryptowalutowej uznał również Bank Centralny Singapuru, który po uchwaleniu nowej ustawy o usługach płatniczych, tymczasowo zwolnił z obowiązku posiadania licencji wiele dzia-łających we wspomnianym sektorze podmiotów (Helms 2020b). Na znacznie bardziej radyklane rozwiązania zdecydowały się władze Korei Połu-dniowej, uruchomiając w kwietniu 2020 roku program stworzenia narodowej waluty cyfrowej (CBDC) (South Korea… 2020). Do analogicznych
projektów przystępują także inne państwa. Pozy-tywne doświadczenia w „zaprzęganiu” technolo-gii blockchain do odbudowy zrujnowanych przez pandemię gospodarek przyciągają naśladowców.
Zakończenie
Poszczególne gospodarki przechodzą cyfrową trans-formację, a sytuacje kryzysowe, spośród których pan-demia koronawirusa okazała się jedną z najbardziej dotkliwych, katalizują zachodzące w tym obszarze zmiany. Już pierwsze tygodnie jej trwania uwypu-kliły potrzebę digitalizacji różnorodnych proce-sów praktycznie w każdej sferze życia, w tym rów-nież w biznesie. Z tej globalnej katastrofy w miarę obronną ręką wyszły podmioty będące w miarę szybko przejść na pracę zdalną, a narzędzia oparte na blockchaine okazały się w praktyce bardzo uży-tecznym narzędziem rozwiązywania powstałych problemów. Pozytywne doświadczenia związane z wykorzystaniem rozpatrywanej technologii skła-niają nie tylko do upowszechnienia już dostępnych aplikacji, ale także do zintensyfikowania prac nad wdrażaniem kolejnych.
Przytoczone w niniejszym opracowaniu przykłady zastosowania technologii blockchain wytyczają drogę, którą podążyć mogą inne,
Przytoczone w niniejszym opracowaniu przykłady zastosowania technologii blockchain wytyczają drogę, którą podążyć mogą inne,