Wyrażenia werbalizujące kategorie przestrzenne
SCHEMAT CIAŁA
1. Analizę statystyczną mającą na celu określenie analizowanych zależności. Badania statystyczne były realizowane w modelu korelacyjnym, który odpowiada wprost na
82. Badani mieli napisać, jak często realizują zajęcia z zakresu orientacji i wyobraźni przestrzennej (i na jakich przedmiotach), sformułować opinię na temat zaobserwowanych przez siebie zależności pomiędzy kompetencją przestrzenną a innymi kompetencjami ucznia, podać informację na temat wyposażenia szkół w pomoce dydaktyczne, które można wykorzystać na zajęciach z zakresu orientacji i wyobraźni przestrzennej. W klasie szóstej ankieta składała się z trzech pytań83
4. Arkusza oceny kompetencji tekstotwórczych (realizacja tematu, tło pragmatyczne, długość pracy, walory dodatkowe, struktura), analizowanych na podstawie napisanych przez uczniów prac. Tematy były zróżnicowane w zależności od klasy:
. Nauczyciele mieli za zadanie napisać, na jakie procesy poznawcze wpływa orientacja i wyobraźnia przestrzenna, jak również z jakimi kompetencjami jest związana.
a. dla klasy 3. brzmiał: „Każdy chciałby opowiedzieć, co wyjątkowego go spotkało. Ty również z pewnością przeżyłeś wiele ciekawych przygód, podobnie jak bohaterowie Dzieci z Bullerbyn. Napisz list do przyjaciela i opisz jedną z nich”.
b. dla klasy 6.: „Każdy chciałby opowiedzieć, co wyjątkowego go spotkało. Ty również z pewnością przeżyłeś wiele ciekawych historii, podobnie jak bohaterowie przygód Harry’ego Pottera. W formie listu do przyjaciela opisz jedną z nich”.
W pracy wykorzystałam następujące metody analizy materiału empirycznego:
1. Analizę statystyczną mającą na celu określenie analizowanych zależności. Badania statystyczne były realizowane w modelu korelacyjnym, który odpowiada wprost na pytania: czy zachodzi związek między badanymi zmiennymi, jakiego rodzaju jest to związek (liniowy, nieliniowy), jaka jest siła tego związku, czy związek ten z tą samą siłą można odnieść do całej populacji, dla której próba badawcza była reprezentatywna. Analizowałam moc współzależności pomiędzy badanymi cechami.
81 Por. Schemat oceny poprawności graficznej pisma uczniów w klasie 3. (załącznik 9.) oraz w klasie 6.
(załącznik 10.).
82 Tekst ankiety znajduje się w załączniku 13. Ankieta dla nauczycieli w klasie 3.
83Por. załącznik 14. Ankieta dla nauczycieli w klasie 6.
W ocenie siły związku przyjęłam poziom istotności84= 0,05. Test nieparametryczny chi-kwadrat85
2. Badania standaryzacyjne mające na celu dokonanie korekty kwestionariuszy testów dla uczniów (dokonanie standaryzacji zastosowanych narzędzi badawczych).
Obliczono: frakcję opuszczeń
wykorzystywałam do określania związków pomiędzy badanymi zmiennymi zależnymi i niezależnymi, jak również pomiędzy tymi zmiennymi i innymi cechami, takimi jak: wiek badanych, płeć, cechy środowiskowe itp. Stawiałam hipotezę zerową, że zależność pomiędzy badanymi zmiennymi nie występuje, a następnie potwierdzałam bądź odrzucałam tę hipotezę (dokonywałam jej weryfikacji).
86, średnią łatwość zadań87
Wszystkie wyniki sporządzane zostały z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego Excel.
, rozkład wyników testów oraz procent wykonania zadań.
84Poziom istotności to prawdopodobieństwo błędu pierwszego rodzaju (błędów drugiego rodzaju nie bierze się pod uwagę w badaniach analogicznych do tych, które są przedmiotem niniejszej pracy). Przyjmuję poziom istotności 0,05 (najczęściej w badaniach empirycznych przyjmuje się poziom istotności 0,01 lub 0,05). W prowadzonych przeze mnie badaniach nie było konieczności ustalania niższego poziomu istotności (por.
Ferguson, Takane 2004: 201).
85 Test chi-kwadrat to jeden z testów nieparametrycznych. Wykorzystywany jest do porównania zbiorów liczebności zaobserwowanych i teoretycznych χ2 = Σ (O-E)2/ E, gdzie O i E oznaczają liczebności zaobserwowane i oczekiwane. Jak zauważają statystycy: „χ2 jest miarą określającą rozbieżność między liczebnościami zaobserwowanymi i oczekiwanymi. Im większe są te rozbieżności, tym większe χ2. Jeżeli brak jest rozbieżności, czyli liczebności zaobserwowane i oczekiwane są takie same, χ2 równe jest 0” (Ferguson, Takane 2004: 234-235).
86W pracy frakcję opuszczeń rozumiem zgodnie z definicją B. Niemierki. Frakcja opuszczeń obliczana jest na podstawie liczby zadań, które zostały opuszczone, czyli zostały pozostawione bez odpowiedzi, przy czym na którekolwiek z zadań o wyższej numeracji (późniejsze w teście) uczeń udzielił odpowiedzi prawidłowej lub błędnej, całkowitej lub częściowej (Niemierko 1999: 152). Frakcja opuszczeń to stosunek liczby uczniów, którzy opuścili dane zadanie, do liczby uczniów, którzy brali udział w teście. Jest wyrażana jest wzorem:
f = n0 : n
f – frakcja opuszczeń zadania
n 0 – liczba uczniów, którzy opuścili zadanie n – liczba uczniów testowanych.
Przyjmuje się, że frakcja opuszczeń zadania nie powinna przekraczać 0,15 (Niemierko 1999: 152).
87 Łatwość zadania jest stosunkiem liczby punktów uzyskanych za rozwiązanie zadania przez uczniów biorących udział w testowaniu do maksymalnej liczby punktów możliwej do uzyskania przez tę liczbę punktów.
Wyrażana jest wzorem (dla zadań punktowanych w skali 0-1):
p = np : n, gdzie:
p – łatwość zadania n – liczba uczniów testowanych
np - liczba uczniów, którzy poprawnie rozwiązali zadanie oraz wzorem:
p =∑x: nk, dla zadań punktowanych w inny sposób, gdzie:
∑x– suma punktów uzyskanych za rozwiązanie zadania przez uczniów,
k– maksymalna liczna punktów możliwych do uzyskania przez jednego ucznia za rozwiązanie zadania (Niemierko 1999: 152-153).
3.3. Problemy i hipotezy badawcze
Podstawowe pytanie, na które szukano odpowiedzi, brzmiało: czy istnieje związek pomiędzy poziomem kompetencji językowej a orientacją i wyobraźnią przestrzenną?
Jeżeli tak, to na które kompetencje językowe wpływają najsilniej (określano siłę związku)88
Problem główny stanowi podstawę do sformułowania pytań szczegółowych:
wyobraźnia i orientacja przestrzenna.
1. Jaki jest poziom kompetencji językowych badanych uczniów (w środowisku: miast, osiedli, wsi):
a) w zakresie składni (poprawne posługiwanie się związkami zgody, rządu i przynależności, odpowiednimi formami podmiotu i orzeczenia, odpowiednim łączeniem rzeczownika z rzeczownikiem, przymiotnikiem, wyrazami pomocniczymi w zadaniu – przyimkami, imiesłowowym równoważnikiem zdania),
88 Siła związku uzależniona jest od wartości rxy współczynnika korelacji liniowej Pearsona, który w pracy obliczano za pomocą wzoru:
(por. Krzysztofiak, Urbanek 1978).
Współczynnik ten może przyjmować wartości z przedziału od -1 do + 1. Jeżeli będzie on zbliżał się do którejś z granicznych wartości, oznacza to, że zależność między badanymi cechami jest bardzo silna. Natomiast gdy wartość rxyzbliża się od zera, oznacza to, że zależność między badanymi cechami jest bardzo słaba. W pracy przyjęto następujące stopniowanie siły związku dla przedziałów wartości bezwzględnej:
2
W praktyce oznacza to, że jeżeli na wyniki badań spojrzymy jak na współrzędne na płaszczyźnie xy, to na ich podstawie można wyznaczyć funkcje regresji liniowej y = ax + b. Współczynnik korelacji w tym momencie będzie odzwierciedlał dokładność odwzorowania punktów przez linię regresji (por. wykresy).
Lewy wykres stanowi ilustrację graficzną sytuacji, w której współczynnik korelacji jest wysoki (siła badanych cech jest bardzo silna), natomiast na wykresie po prawej stronie została zobrazowana słaba siła związku (niski współczynnik korelacji). Zgodnie z takim założeniem, może zaistnieć sytuacja, w której, przy podziale na podgrupy, siła związku badanej cechy będzie silna, a cała populacja będzie charakteryzowała się niskim współczynnikiem korelacji (por. Krzysztofiak, Urbanek 1978).
.
b) w zakresie fleksji (poprawne używanie rodzaju gramatycznego, wybór odpowiednich końcówek fleksyjnych przy odmianie wyrazu, użycie liczby pojedynczej i mnogiej, stopniowanie przymiotników, odmiana liczebników, odmiana zaimków, odmiana czasowników, nazw własnych),
c) w zakresie słownictwa i frazeologii (używanie wyrazów modnych, paronimów, odpowiednie stosowanie związku frazeologicznego lub utartego połączenia wyrazów, używanie wyrazów zgodnie z ich znaczeniem),
d) w zakresie czytania ze zrozumieniem (wnioskowanie i argumentowanie na podstawie tekstu, krytyczne wykorzystanie tekstu do ułożenia planu wydarzeń, odszukiwanie informacji podanych wprost i podanych nie wprost w tekście, interpretowanie tekstu, krytyczne wykorzystanie tekstu do ułożenia planu wydarzeń, twórcze wykorzystanie tekstu do ułożenia dialogu),
e) w zakresie kompetencji tekstotwórczej (umiejętność tworzenia spójnych i poprawnych językowo tekstów na zadany temat),
f) w zakresie poprawności ortograficznej (pisownia wielkich i małych liter, pisownia nazwisk, pisownia skrótów, pisownia łączna i rozdzielna, pisownia liczebników, pisownia wyrazów z: rz, ż, ch, h, u, ó),
g) w zakresie poprawności interpunkcyjnej (użycie przecinka w zdaniu pojedynczym i złożonym, dwukropka, cudzysłowu, wykrzyknika, znaku zapytania),
h) w zakresie poprawności graficznej (analiza błędów pochylenia, proporcjonalności, błędów konstrukcyjnych, błędów niejednolitego pochylenia lub ocena z uwagi na estetykę pisma)?
2. Jaki jest poziom wyobraźni przestrzennej uczniów w klasach 3. i 6. (w środowisku miejskim, wiejskim i osiedlowym wśród chłopców oraz dziewcząt):
a) w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej podczas łączenia punktów pod dyktando nauczyciela (dyktando graficzne),
b) podczas określania składowych elementów figur złożonych (wyodrębnianie prostokątów),
c) w zakresie zachowywania odpowiednich proporcji podczas rysowania mapy zgodnej z opisem (uczniowie cały czas widzą opis),
d) w zakresie zachowywania odpowiednich proporcji podczas sporządzania odbić lustrzanych poszczególnych obiektów (linii równoległych, figur prostych i złożonych), e) na etapie wskazywania rzutu figury, który nie pasuje do pozostałych?
3. Jaki jest poziom orientacji przestrzennej uczniów (w tym chłopców oraz dziewcząt) w klasach 3. i 6. (miasto, osiedle, wieś):
a) w zakresie orientacji na kartce papieru podczas tworzenia rysunku zgodnie z instrukcją nauczyciela (tylko nauczyciel widzi opis),
b) w zakresie orientacji na kartce papieru podczas rysowania mapy zgodnej z opisem (uczniowie cały czas widzą opis mapy)?
4. Czy kompetencja przestrzenna (orientacja przestrzenna – OP, wyobraźnia