Analiza wyników badań
3.2. Analiza jakościowa wyników badań
Analizie jakościowej zostały poddane rysunki swobodne, które wy-konały dzieci przed każdym ćwiczeniem eksperymentalnym i prace wykonane przez nie w eksperymencie. Wyniki analizy jakościowej wytworów plastycznych dzieci w okresie bazgroty powstałych przed eksperymentem (rysunek swobodny) i w eksperymencie (ćwiczenia eksperymentalne) zostały przedstawione w tabelach13:
Grupa eksperymentalna X(1):
0. Tabela 20(1) do 20(5) X(1) dla koloru, 0. Tabela 21(1) do 21(5) X(1) dla linii, 0. Tabela 22(1) do 22(5) X(1) dla bryły (rysunek swobodny);
12 Aneks 1, Tabela 5.
13 Aneks 2.
1. Tabela 20(1) do 20(5) X(1) dla koloru, 1. Tabela 21(1) do 21(5) X(1) dla linii, 1. Tabela 22(1) do 22(5) X(1) dla bryły (ćwiczenia eksperymentalne);
Grupa eksperymentalna X(2):
0. Tabela 20(1) do 20(5) X(2) dla koloru, 0. Tabela 21(1) do 21(5) X(2) dla linii, 0. Tabela 22(1) do 22(5) X(2) dla bryły (rysunek swobodny);
1. Tabela 20(1) do 20(5) X(2) dla koloru, 1. Tabela 21(1) do 21(5) X(2) dla linii, 1. Tabela 22(1) do 22(5) X(2) dla bryły (ćwiczenia eksperymentalne);
Grupa kontrolna Y(1):
0. Tabela 20(5) Y(1) dla koloru, 0. Tabela 21(5) Y(1) dla linii, 0. Tabela 22(5) Y(1) dla bryły (rysunek swobodny); 1. Tabela 20(5) Y(1) dla koloru;
1. Tabela 21(5) Y(1) dla linii; 1. Tabela 22(5) Y(1) dla bryły (ćwiczenie 5 Pomiar końcowy);
Grupa kontrolna Y(2):
0. Tabela 20(5) Y(2) dla koloru, 0. Tabela 21(5) Y(2) dla linii, 0. Tabela 22(5) Y(2) dla bryły (rysunek swobodny), 1. Tabela 20(5) Y(2) dla koloru, 1. Tabela 21(5) Y(2) dla linii, 1. Tabela 22(5) Y(2) dla bryły (ćwiczenie 5. Pomiar końcowy).
Analiza jakościowa zgromadzonego materiału została ustrukturyzo-wana w formie matrycy14, którą nazwałam Bazgrota – „matryca” pojęcio-wa. Wyniki analizy jakościowej zostały zawarte w tabelach I do XIV15. Zarówno w tabelach prezentujących wyniki jakościowe analizy prac plastycznych dzieci, jak i w matrycach, zostały uwzględnione te same wskaźniki oceny prac plastycznych.
W matrycach wyniki zostały ustrukturyzowane. Analiza jakościo-wa prac plastycznych dzieci (rysunek swobodny i praca w programie eksperymentu) objęła analizę poziomu działania/bazgrania dziecka i strukturę bazgroty/pracy plastycznej16.
14 T. Bauman, Strategie jakościowe w badaniach pedagogicznych. W: T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa 2001, s. 344–345.
15 Aneks 2.
16 Są to wskaźniki, które opisałam wcześniej, ale dla istoty analizy jakościowej uważam za celowe ich przywołanie.
Poziom działania dziecka/bazgrania wyznaczyła:
Dynamika rysowania – rozumiem ją jako ekspresyjność ruchów ręki dziecka po płaszczyźnie kartki, tzn. szybkość rysowania, która się wyraża ilością śladów rysowanej linii kredką (-ami; pastele tłuste), ode-rwaniem ręki z narzędziem rysunkowym od płaszczyzny kartki, siłą nacisku kredki na płaszczyznę kartki.
Rytm rysowania – przyjęłam jako regularne, powtarzające się w okre-ślonych odstępach ruchy kredką z dołu do góry i z powrotem, z le-wej strony na prawą i z powrotem, po przekątnej, kreślenie krzywych, kół itp. Świadczy to o umiejętności kierowania ruchem ręki w rysowa-niu/bazgraniu, o panowaniu nad nim.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa – kontrola ruchów ręki dzięki per-cepcji wzrokowej, widoczne jest to precyzyjnym rysowaniem określo-nych kształtów linii w bazgrocie, szczególnie rysowanie linii krzywych, zamknięcie linii w koło.
Przy ocenie tych wskaźników działania przyjęłam skalę porządkową 4-punktową (0, 1, 2, 3), dzięki której można ocenić poziom wykonania bazgroty przez dziecko w zakresie określonej cechy działania.
Dynamika rysowania
0 punktów – brak śladów narzędzia rysunkowego na płaszczyźnie kartki
1 punkt – znikomy, pojedynczy ślad narzędzia rysunkowego, po-jedyncza narysowana linia, pojedyncze oderwanie ręki z kredką od kartki, słaba siła nacisku kredką na płaszczyznę kartki
2 punkty – częściowe zapełnienie płaszczyzny kartki liniami lub narysowanie linii w jednej części płaszczyzny kartki, np. w rogu, na dole, na górze itp.
3 punkty – zapełnienie całej płaszczyzny liniami, wielokrotne ode-rwanie ręki z kredką od kartki, duża siła nacisku kredką na płaszczyznę kartki – wyraźnie narysowane linie
Rytm rysowania
0 punktów – chaotycznie rysowane linie (nieuporządkowane, bez wewnętrznej koncepcji dziecka, przypadkowe, niekontrolowane), żywiołowo
1 punkt – ekspresyjne, żywiołowe i częściowo kontrolowane ryso-wanie linii
2 punkty – częściowo rytmicznie żywiołowo rysowane linie
3 punkty – rytmicznie, planowo rysowane linie w określonym kie-runku lub kierunkach
Koordynacja wzrokowo-ruchowa
0 punktów – chaotyczne, nieuporządkowane rysowanie linii, brak rytmu w rysowaniu
1 punkt – częściowo chaotyczne rysowanie linii i próba porządko-wania układów linii
2 punkty – próba zamknięcia linii w koło
3 punkty – precyzyjne rysowanie linii o różnych kształtach a szcze-gólnie rysowanie linii zamkniętych w koło, rytm w rysowaniu, nadanie układu uporządkowanego kompozycji rysowanym liniom
Oznaczenia tych wskaźników w tabelach:
❶ Wr-s(d) – rysunek swobodny – dynamika rysowania – bazgrania (skala: 0, 1, 2, 3)
❷ Wr-s(r) – rysunek swobodny – rytm rysowania – bazgrania (skala:
0, 1, 2 ,3)
❸ Wr-s(w-r) – rysunek swobodny – koordynacja wzrokowo-ruchowa – bazgrania (skala: 0, 1, 2, 3)
Poziom struktury bazgroty – pracy plastycznej w bazgraniu dzie-cka określiły:
Rodzaje linii – linie o określonym kształcie lub różnych kształtach, grubości (opisowy charakter wskaźnika).
Faktura rysunku – opracowanie płaszczyzny kartki przy użyciu kred-ki (mazanie kredką, nakładanie warstwy kredkred-ki na kolejną warstwę, rozmazanie kredki palcami na płaszczyźnie kartki, kropki, krzyżyki, przecinki, odbicia paluszków itp., faktura powierzchniowa, wypukła, wklęsła, chropowata, gładka itp.) (opisowy charakter wskaźnika).
Uporządkowana struktura bazgroty – układ, ułożenie linii w pew-nych porządkach, regularpew-nych układach oraz koordynacja wzrokowo--ruchowa w rysowaniu, rytm w rysowaniu. Ocena z użyciem skali porządkowej 4-punktowej (0, 1, 2, 3), gdzie:
0 punktów – chaotyczna kompozycja rysunku – bazgrota niekon-trolowana
1 punkt – chaotyczno-kontrolowana kompozycja bazgroty – bazgrota niekontrolowana i częściowo kontrolowana
2 punkty – rytm rysowania, zamknięcie linii w koło, koordynacja wzrokowo-ruchowa – bazgrota kontrolowana
3 punkty – koordynacja wzrokowo-ruchowa, rytm rysowania, zam knięcie linii w koło, uporządkowana kompozycja rysunku – nie-chaotyczna, werbalne określenie układu linii – bazgrota kontrolowana i nazywana
Tytuł pracy – podanie tytułu pracy świadczy o pojawiającej się u dziecka umiejętności dostrzegania i rozumienia zależności między zostawionym śladem a intencją rysowania, przez którą może coś wy-rażać, określać przeżycia, przedmioty, zjawiska – swoje doświadczenia poznawcze (opisowy charakter wskaźnika).
Cechy rysunku swobodnego: czy forma rysunku dziecka posiada ce-chy bazgroty niekontrolowanej, kontrolowanej, kontrolowanej i nazywa-nej lub innazywa-nej, np. schematu prostego itd. (opisowy charakter wskaźnika).
Oznaczenia tych wskaźników w tabelach:
❹ Wr-s(k-l) – rysunek swobodny – rodzaje linii (kształty linii) (opi-sowy charakter wskaźnika)
❺ Wr-s(f) – rysunek swobodny – faktura rysunku (opisowy charakter wskaźnika)
❻ Wr-s(s-b) – rysunek swobodny – uporządkowana struktura baz-groty (skala: 0, 1, 2, 3)
❼ Wr-s(t-p) – rysunek swobodny – podany tytuł pracy lub brak tytułu (opisowy charakter wskaźnika)
❽ Wr-s(c-r) – rysunek swobodny – cechy rysunku (opisowy cha-rakter wskaźnika)
Zadania eksperymentalne
Wk – wskaźnik bazgroty malarskiej (uzupełniony o symbole wskaź-ników poziomu działania dziecka i struktury bazgroty)
Wl – wskaźnik bazgroty linearnej (uzupełniony o symbole wskaź-ników poziomu działania dziecka i struktury bazgroty)
Wb – wskaźnik bryły w bazgrocie (uzupełniony o symbole wskaź-ników poziomu działania dziecka i struktury pracy)
Analiza rysunków w grupach eksperymentalnych i w grupach kon-trolnych została przedstawiona w tabelach 17.
17 Wszystkie tabele dotyczące analizy jakościowej zostały zawarte w Aneksie 2.
Grupa eksperymentalna X(1)
W rysunku swobodnym nadrzędnym środkiem wyrazu plastycz-nego dziecka w formie rysunkowej jest linia, jej kształt, kolor, układ, faktura, znaczenie. Na podstawie analizy jakościowej tabel można stwierdzić, że:
Rysunek swobodny