Badaniu poddane zostały osoby uczestniczące w poniedziałkowych zajęciach grupowych. Rozdano łącznie 55 kwestionariuszy ankiety. Jeden z miesz-kańców nie oddał swojego kwestionariusza przed opuszczeniem ośrodka, dwie ankiety zawierały znaczne braki w odpowiedziach dotyczących postaw 22 W.S. Kowalski, op. cit., s. 9–33.
rodzicielskich, zatem wyłączono je z analizy postaw rodzicielskich, jednak pozostałe informacje z metryczki włączone zostały do badania ze względu na wartościowe informacje dotyczące rodzinnych uwarunkowań zachowań dewiacyjnych. Ponadto trzy ankiety nie zostały wypełnione w części doty-czącej postaw rodzicielskich prezentowanych przez ojca, jednak uwzględ-niono je w analizie, gdyż informacja o braku rodzica również jest istotnym elementem wskazującym na funkcjonowanie rodziny. Podobnie w analizie uwzględniono przypadek osoby, która została porzucona przez rodziców – taka postawa rodziców niewątpliwie mogła stanowić punkt wyjścia dla obecnego funkcjonowania osoby i problemów, z jakimi się zmaga. W analizie grupy uwzględniono zatem 54 osoby, w tym cztery kobiety i 50 mężczyzn, w przedziale wiekowym od 26 do 72 lat (50% ankietowanych miała między 31 a 50 lat). Większość respondentów posiada niskie kwalifikacje: 43% grupy ma wykształcenie zawodowe, 24% – podstawowe. Z uzyskanych w badaniu informacji wynika, że 87% ankietowanych to osoby samotne (stanu wolnego lub po rozwodach), a 6% stanowią wdowcy. Szczegółową charakterystykę badanych przedstawia wykres 1.
Wykres 1. Status rodzinny ankietowanych wdowa/wdowiec 6% osoba rozwiedziona 32% panna/kawaler 49% mężatka/żonaty 13%
Źródło: opracowanie własne.
Z danych wynika, że ankietowani nie mają w momencie pobytu w ośrodku wsparcia w swojej rodzinie, której albo nie założyli, albo nie byli w stanie jej utrzymać, lub też stracili bliskie osoby na skutek ich śmierci. Warunkować to może brak motywacji do działania (nie ma o kogo dbać, troszczyć się) i brak
ochrony przed popadaniem w kłopoty (skoro osoba nie ma nic do stracenia, może przekraczać granice, ponadto nikt z najbliższych nie będzie hamował jej zachowań destrukcyjnych ani w sposób bezpośredni przez interwencję, ani poprzez wyznawane normy i wartości).
Ankietowani poproszeni zostali o podanie problemów, z którymi muszą się zmagać, co przedstawione zostało na wykresie 2.
Wykres 2. Problemy ankietowanych
Problemy ankietowanych
Komornik Uzależnienie Alimenty Eksmisja Wyrok Kredyt/zadłużenie kredyt/zadłużenie 2% wyrok 27% uzależnienie 46% egzekucja komornicza 23% eksmisja 1% alimenty 1%
Źródło: opracowanie własne.
Jak wynika z powyższego wykresu, 46% badanej grupy zmaga się z uza-leżnieniem od alkoholu, 27% ma na swoim koncie wyrok sądowy, z kolei 23% posiada zadłużenie, które w chwili obecnej egzekwuje komornik. Wszystkie te problemy ilustrują brak umiejętności radzenia sobie w sposób konstruktyw-ny z wymogami życia, co spowodowane może być deficytami rozwojowymi ankietowanych (zgodnie z teorią rozwoju psychospołecznego Eriksona na skutek braku pozytywnego rozwiązania konfliktów poszczególnych faz roz-woju, mogła nie ukształtować się dojrzała tożsamość osoby), a także wzorcami domu rodzinnego. Dlatego w pierwszej kolejności zbadane zostały postawy rodzicielskie, jakie ankietowani postrzegali u swoich matek (51 responden-tów) i ojców (48 respondenresponden-tów). Wyniki przedstawiono w tabelach 1 i 2 oraz na wykresach 3 i 4.
Tabela 1. Postawy rodzicielskie matek
Postawa
Wynik kochająca wymagająca ochraniająca odrzucająca liberalna
b. wysoki 3 6 2 7 4 wysoki 4 13 8 17 11 przeciętny 13 10 25 17 26 niski 15 14 8 5 8 b. niski 16 8 8 5 2 Suma 51 51 51 51 51
Źródło: opracowanie własne.
Wykres 3. Charakterystyka postaw rodzicielskich matek
0 5 10 15 20 25 30
KOCHAJĄCA M WYMAGAJĄCA M OCHRANIAJĄCA M ODRZUCAJĄCA M LIBERALNA M b.wysoki wysoki przeciętny niski b.niski
kochająca wymagająca ochraniająca odrzucająca liberalna 30 25 20 15 10 5 0
b. wysoki wysoki przeciętny niski b. niski
Źródło: opracowanie własne.
Postawę kochającą matek charakteryzował raczej wynik niski i bardzo niski, co potwierdziło 31 ankietowanych (61% badanej grupy). Tylko 3 osoby wska-zały wynik bardzo wysoki, a 4 – wysoki w zakresie tej postawy, co stanowi 14% grupy. Postawa wymagająca dla matki osiągnęła najwyższą wartość dla pozio-mu wysokiego (13 ankietowanych) i niskiego (14 ankietowanych). Najwięcej ankietowanych (25 osób) wskazało na przeciętny poziom postawy ochrania-jącej u matek. W obszarze postawy odrzucaochrania-jącej u matek największą liczbę odpowiedzi zaznaczono w odniesieniu do poziomu przeciętnego i wysokiego (po 17 ankietowanych), poziom bardzo wysoki wskazało 7 osób.
W odniesie-niu do postawy liberalnej u matek najwięcej respondentów (26 osób) wskaza-ło na jej poziom przeciętny. Reasumując: biorąc pod uwagę rolę matki w życiu dziecka, zaskakująco mała liczba osób wskazała na wysoki i bardzo wysoki poziom postawy kochającej. Ponadto podział wyników w postawie wymaga-jącej na wysoki i niski (taka sama liczba respondentów) sugerować może, że albo matki nie interesowały się rozwojem dziecka, przyzwalając, aby robiło, co zechce, albo zawieszały mu poprzeczkę wysoko. W przypadku postawy odrzu-cającej – jej wysoki i bardzo wysoki poziom w odniesieniu do matki wskazało 47% badanej grupy.
Tabela 2. Postawy rodzicielskie ojców
Postawa
Wynik kochająca wymagająca ochraniająca odrzucająca liberalna
b. wysoki 2 10 0 9 7 wysoki 4 8 12 26 10 przeciętny 14 16 15 7 18 niski 9 7 8 3 9 b. niski 19 7 13 3 4 Suma 48 48 48 48 48
Źródło: opracowanie własne.
Wykres 4. Charakterystyka postaw rodzicielskich ojców
0 5 10 15 20 25 30
KOCHAJĄCA O WYMAGAJĄCA O OCHRANIAJĄCA O ODRZUCAJĄCA O LIBERALNA O
Ojciec
b.wysoki wysoki przeciętny niski b.niski
kochająca wymagająca ochraniająca odrzucająca liberalna 30 25 20 15 10 5 0
b. wysoki wysoki przeciętny niski b. niski
Z powodu braku ojca u trzech ankietowanych, grupa badawcza dla po-staw rodzicielskich ojca liczyła 48 przypadków. Ponad połowa ankietowanych (58%) wskazała bardzo niski i niski poziom postawy kochającej. Dla postawy wymagającej największa liczba ankietowanych wskazała poziom przeciętny (16 osób); poziom bardzo wysoki i wysoki wskazało łącznie 18 osób. W posta-wie ochraniającej najwyższe wyniki osiągnął łącznie poziom niski i bardzo ni-ski (21 przypadków). Przy postawie odrzucającej charakterystyka była odwrot-na, poziom wysoki wskazało 26 osób, bardzo wysoki – 9, co daje łącznie 73% grupy. Postawa liberalna w przypadku ojca przewyższała w badanej grupie nad postawą wymagającą. Ogólna charakterystyka mogłaby wyglądać nastę-pująco: niski poziom nasilenia postawy kochającej, wysokie wymagania, niski poziom postawy ochraniającej, wysoki poziom odrzucającej i dość wysoki li-beralnej, co przekłada się u dziecka na: brak poczucia bycia kochanym, brak odczucia zainteresowania dzieckiem, z silnym poczuciem odrzucenia i wyso-kimi wymaganiami ze strony ojca, co może ukształtować w dziecku przekona-nie o byciu kimś co najmprzekona-niej zbędnym.
Reasumując: analiza postaw rodzicielskich matek i ojców w badanej grupie wskazuje na: niski poziom postawy kochającej, wysoki poziom postaw: odrzu-cającej i liberalnej. Taki rozkład postaw nie zapewnia zaspokojenia podstawo-wych potrzeb dziecka, którymi są potrzeba miłości, bezpieczeństwa i szacun-ku, na co wskazuje Streit23.
Dom rodzinny jest również miejscem kształtowania wartości, postaw i zachowań. Jeżeli gromadzą się nim różne problemy, przestaje funkcjono-wać efektywnie. Szczególnie istotną rolę odgrywa tu problem uzależnienia od alkoholu. W takim przypadku koncentracja na uzależnieniu nie dotyczy tylko osoby chorej, ale przebudowana zostaje organizacja całej rodziny i na-stępuje jej destabilizacja. Dlatego ankietowane osoby poproszone zostały o wskazanie problemu uzależnienia w domu rodzinnym. Wyniki przedsta-wiono na wykresie 5.
Na wystąpienie problemu alkoholowego w domu rodzinnym wskazały 42 osoby, co stanowi ok. 80% grupy. 32 osoby wskazały na uzależnienie ojca, 10 – matki, a w 8 przypadkach uzależnieni byli obydwoje rodzice. Skala wystę-powania zjawiska uzależnienia w domach rodzinnych jest w badanej grupie duża i wskazuje na ich dysfunkcyjność.
Zaburzenia w funkcjonowaniu domów rodzinnych warunkują powstanie dysfunkcyjnych mechanizmów przystosowawczych u dzieci na skutek ada-23 K. Śmigacz-Skawicka, Rodzinne uwarunkowania bezdomności na przykładzie badań
w Domu Łazarza przy ul. Nowogródzkiej 8 w Krakowie, niepublikowana praca
ptacji do trudnej rzeczywistości. W domach alkoholowych dzieci nie potrafią poradzić sobie z emocjami, których doświadczają na skutek zachowań związa-nych z piciem rodzica. Często ten brak umiejętności radzenia sobie z emocja-mi przekłada się na sięganie po środki psychoaktywne (w tym alkohol), które mają na celu złagodzenie doświadczania cierpienia. Dlatego zbadane zostały również zależności uzależnienia od alkoholu ankietowanych od uzależnienia ich rodziców.
Wykres 5. Problem alkoholowy w domu rodzinnym ankietowanych