4. Elementy charakterystyczne, wyróżniki wsi
4.7. Analiza wyróżników materialnych w wybranej grupie miejscowości
Przeanalizowano szczegółowo wyróżniki materialne w wybranych wsiach województwa dol-nośląskiego i opolskiego. Na wstępie pilotażowo objęto badaniami miejscowości z województwa opolskiego, które były opracowane przez autorkę w latach 2002–2007 (ryc. 4.4). Jest to specy-ficzny rodzaj wsi ze względu na to, że uczestniczą one w Programie Odnowy Wsi, a społeczeń-stwo lokalne wykazuje się dużą aktywnością w działaniach na rzecz swoich miejscowości.
Dla wszystkich wsi wykonano inwentaryzację stanu istniejącego, w tym: zabudowy, infrastruk-tury, zieleni, wody – ich analizę, ocenę, zestawienie słabych i mocnych stron miejscowości z propo-zycją wizji rozwoju i planu odnowy wsi. Do tego tworzono katalog elementów charakterystycz-nych, w którym znajduje się opis wszystkich elementów składowych krajobrazu wsi ze wskaza-niem na te, które można uznać za ważne, a przede wszystkim wyróżniające daną miejscowość. Brano pod uwagę jedynie te elementy, które widoczne były w krajobrazie miejscowości – mate-rialne antropogeniczne i naturalne.
Na podstawie tych opracowań określano dla każdej analizowanej wsi wyróżniki, których licz-ba w licz-badanych miejscowościach wahała się od 2 do 9, w zależności od jej atrakcyjności. Przyjęto trójstopniową skalę wyróżników, w zależności od ich rangi dla krajobrazu:
1. Wiodące, 2. Wspomagające, 3. Uzupełniające.
Stwierdzono, że wyróżniki wiodące to takie elementy, które są na tyle dominujące w krajo-brazie wsi, że można je wykorzystać do kreowania w przyszłości wizerunku wsi pod względem przestrzennym, architektonicznym i wizualnym. Może być to każdy z wymienionych w załączniku nr 1 elementów tworzących krajobraz miejscowości. W niektórych miejscowościach przy określe-niu wyróżnika wiodącego nie było żadnych wątpliwości, ale były również takie wsie, w których trudno było wybrać ze wszystkich wyróżników jeden wiodący. Przyjęto, że każda, nawet najmniej atrakcyjna miejscowość powinna mieć taki jeden główny wyróżnik, który jest elementem krajobra-zu związanym lub nawiąkrajobra-zującym do jej tradycji. Ze względu na duże zaawansowanie części miejscowości w działaniach w ramach programu Odnowy Wsi niektóre z badanych wsi miały już sprecyzowany, przed rozpoczęciem badań, wyróżnik wiodący, któremu mieszkańcy starali się podporządkować wszelkie działania społeczności lokalnej. W takiej sytuacji określano wyróżniki wspomagające i uzupełniające.
Wyróżnik wspomagający to taki element krajobrazu wsi, którego ranga jest prawie tak samo
ważna jak wyróżnika wiodącego. Najczęściej wraz z wyróżnikiem wiodącym precyzuje on charak-ter miejscowości. Przyjęto, że w każdej miejscowości obydwa wyróżniki, czyli wiodący i wspoma-gający, powinny być określone po to, aby stworzyć wizerunek wsi, któremu będą podporządko-wane dalsze działania. Może być to pomocne w uniknięciu chaosu i zbyt dużemu rozproszeniu w pomysłach na projekty tworzone w obrębie danej miejscowości w przyszłości.
Wyróżniki wiodące i wspomagające są najważniejszymi elementami charakteryzującymi daną miejscowość. Czasem ich rola jest prawie równorzędna i można je traktować razem.
Do elementów charakterystycznych uzupełniających zaliczamy wszystkie te, które są ważne, ale nie mają tak istotnego znaczenia jak dwa pierwsze. W każdej miejscowości może być ich więcej niż jeden. Według subiektywnej oceny autorki zaledwie cztery z 45 badanych miejscowości miały tylko dwa pierwsze wyróżniki, tzn. wiodący i wspomagający, natomiast trudno było w nich wyodrębnić wyróżniki uzupełniające (Bierawa, Dzbańce Osiedle, Krzanowi-ce, Ostrożnica). Natomiast najwięcej wyróżników wspomagających wsi, w liczbie 8, miał Ka-mień Śląski.
W przyjętej do analizy grupie wsi opolskich (zał. nr 2) największy udział we wszystkich przyję-tych rodzajach wyróżników mają wyróżniki antropogeniczne, około 80% (ryc. 4.5).
Ryc. 4.4. Lokalizacja miejscowości wybranych do analizy wyróżników wsi Fig. 4.4. Location of villages chosen for analysis of villages' distinguishing marks
Ryc. 4.5. Procentowy udział wyróżników antropogenicznych i naturalnych we wsiach opolskich Fig. 4.5. A percentage share of antropogenical and natural distinguishing marks in Opole villages
Ryc. 4.6. Procentowy udział poszczególnych rodzajów wyróżników materialnych według podziału szczegółowego Fig. 4.6. A percentage share of individual types of material distinguishing marks, according to detailed division
Ryc. 4.7. Graficzna interpretacja wyróżników wiodących i wspomagających wsi dla 45 miejscowości wybranych do analizy z województwa opolskiego
Fig. 4.7. A graphic interpretation of leading and supporting distinguishing marks for 45 villages in Opole voivodeship chosen for analysis
W kolejnej analizie zsumowano wyróżniki antropogeniczne i naturalne w następujących gru-pach tematycznych: układ, zabudowa, infrastruktura, zieleń, woda i ukształtowanie terenu. Po-dział ten jest widoczny na schemacie pokazującym szczegółową strukturę wyróżników wsi w postaci jednokolorowych pasów poziomych łączących te same rodzaje wyróżników w poszcze-gólnych grupach (zał. nr 1). Celem tego kroku było stwierdzenie, która z tych grup odgrywa naj-większą rolę w krajobrazie wybranych wsi jako wyróżnik. Wyniki pokazano na wykresie (ryc. 4.6).
Na podstawie tego zestawienia można stwierdzić, że w analizowanych miejscowościach naj-ważniejszym wyróżnikiem we wszystkich kategoriach jest zabudowa (ok. 40%). Jako wiodący i wspomagający istotny jest układ i woda, których udział wynosi ok. 20%. Wraz ze spadkiem rangi wyróżnika wzrasta znaczenie zieleni i infrastruktury.
Stworzono graficzną interpretację tych wyróżników dla wszystkich miejscowości i zaznaczono je na mapie w celu określenia ich rozkładu na obszarze województwa (ryc. 4.7). Z mapy tej wyni-ka, że układ wsi jest najczęściej powtarzającym się wyróżnikiem zarówno wiodącym, jak i wspo-magającym w zachodniej części województwa, m.in. w powiecie brzeskim. Zabudowa ma duże znaczenie na całym analizowanym obszarze, jednak w charakterze wyróżników wiodącego i wspo-magającego dominuje w południowej części wojewówdztwa. Natomiast najwięcej miejscowości, w których wyróżnikiem jest woda, znajduje się w południowo-zachodniej Opolszczyźnie, co zwią-zane jest z atrakcyjnymi zbiornikami wodnymi znajdującymi się na tym obszarze.
Podobne zestawienia tabelaryczne wyróżników materialnych wykonano następnie dla wybra-nych do badań szczegółowych 82 miejscowości z Dolnego Śląska (załączniki nr 3 i 4). Badaniami objęto strefę wokół Wrocławia złożoną z 9 gmin będących w bezpośrednim sąsiedztwie miasta i 4 gminy stykające się z poprzednimi, od strony południowo-zachodniej, w których istnieje możli-wość rozwoju turystyki (Marcinowice, Mietków, Sobótka) aż po gminę Żarów, ze względu na powstanie w niej podstrefy w ramach Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (ryc. 4.8).
Ryc. 4.8. Lokalizacja 82 miejscowości wybranych do badań szczegółowych wyróżników z województwa dolnośląskiego Fig. 4.8 Location of 82 villages chosen for analysis of villages' distinguishing marks in Wrocław voivodeship