Analizy zmierzające do określenia elementów charakterystycznych

Najczęściej, przy pierwszym kontakcie z miejscowością, nie można jednoznacznie określić, co wyróżniałoby ją od innych, które znajdują się w okolicy. Jednakże zdarza się, że jest to proste, szczególnie dla osób, które zajmują się problematyką wiejską, mają duże doświadczenie lub od dłuższego czasu obserwują różne miejscowości w obrębie jakiegoś specyficznego obszaru. Bywa, że wnioski nasuwają się w trakcie rozmów z mieszkańcami lub władzami lokalnymi, które podczas spotkań wprowadzają w specyficzny klimat miejscowości wynikający albo z historii i tra- dycji, lub problemów, czy potrzeb.

Słabe i mocne strony miejscowości związane są między innymi z dziedzictwem kulturowym i krajobrazem wsi, ale to również sprawy związane z niematerialną stroną życia wiejskiego. Do ich określenia konieczne jest przeprowadzenie inwentaryzacji stanu istniejącego poszczególnych miejscowości i wnikliwych analiz zebranego materiału.

W prowadzonych badaniach na wstępie zbierano informacje w terenie (spotkanie 1), studio-wano literaturę i określano, jakie opracowania dla badanej miejscowości zostały już wykonane w zakresie historii, fizjografii i dokumentów planistycznych. Z kolei przystępowano do realizacji analitycznej części badań, w której zajmowano się układami przestrzennymi, zabudową całego

osiedla i poszczególnych zagród oraz innymi elementami tworzącymi wieś. W efekcie powstawały plansze o formacie 50x70 cm lub jego wielokrotności, które zawierały mapy inwentaryzacyjne, mapy wnioskowe, wykresy, opisy i zdjęcia, w następujących zakresach tematycznych:

A. Analiza położenia miejscowości w regionie, w tym powiązań komunikacyjnych i

funkcjo-nalnych.

B. Analiza dotycząca funkcji terenu i budynków (ryc. 3.4a). W miarę możliwości

precyzo-wano, które gospodarstwa aktualnie prowadzą działalność rolniczą.

C. Analizy związane z zabudową:

a) Wiek budynków. Założono trzy przedziały czasowe: przed 1945 rokiem, lata 1945–1980,

po 1980 r. Podział ten wynika ze specyficznych różnic w charakterze zabudowy w tych latach. Pierwszy okres (do roku 1945) to we wsiach przede wszystkim zabudowa zagrodowa o budyn-kach najczęściej z dwuspadowymi dachami. Lata 1945–1980 to czas, w którym nowe budynki, stawiane we wsiach to obiekty typowe dla całej Polski – zbliżone do formy sześcianów, kryte płaskim dachem. W ostatnim czasie (po 1980 r.) zaczęto budować obiekty charakteryzujące się przede wszystkim rozdrobnieniem formy i dużą różnorodnością zarówno w kolorystyce, detalu, jak i kształtach dachów.

Dodatkowo prowadzono obliczenia procentowe z podziałem na budynki mieszkalne i budynki gospodarcze w celu sprecyzowania wieku substancji budowlanej we wsi. Tak zebrane dane umożliwiały określenie najstarszej części wsi oraz tendencji w kierunkach jej rozbudowy z pro-gnozą na przyszłość (ryc. 3.4b).

b) Stan techniczny budynków. Określono trzy kategorie: stan dobry (budynki nowe,

wyre-montowane, przebudowane itp.), średni oraz zły. Dodatkową grupę stanowiły ruiny.

Procentowe zestawienia dla budynków mieszkalnych i gospodarczych umożliwiały definicję cech specyficznych miejscowości. Oprócz map inwentaryzacyjnych tworzono również mapy wnio-skowe, na których wyznaczano obszary z najlepszym i najgorszym stanem technicznym budynków.

c) Materiał użyty do budowy ścian. Przyjęto podział budynków na: murowane tynkowane,

murowane licowane cegłą, drewniane, mieszane, inne.

Opisywano wszystkie budynki znajdujące się na terenie wsi. Procentowe zestawienia tworzo-ne były osobno dla budynków mieszkalnych, gospodarczych i innych.

Wraz z mapami inwentaryzacyjnymi na planszach umieszczano mapy wnioskowe z zazna-czeniem skupisk obiektów zbudowanych z tego samego materiału, a także obiektów wyróżniają-cych się (ryc. 3.5a).

d) Ustawienie budynków względem drogi – szczytowe lub kalenicowe. Na mapach

wnio-skowych wyznaczano fragmenty wsi o jednakowym ustawieniu budynków względem drogi, two-rzącym harmonijne pierzeje ulic (ryc. 3.7a).

e) Dachy. Analizowano kształt dachu, rodzaj pokrycia i barwę w budynkach mieszkalnych

i gospodarczych. Pod pojęciem kształtu rozumiano kąt nachylenia i liczbę połaci. Podawano również procentowe zestawienia. Obok mapy inwentaryzacyjnej przedstawiano mapy wniosko- we, na których wyznaczono obszary z budynkami o jednakowych cechach dotyczących dachów (ryc. 3.5b; 3.6a).

D. Analizy dotyczące infrastruktury technicznej, w tym komunikacji. Zaznaczano klasę

dróg, rodzaj nawierzchni, chodniki, ciągi rowerowe, parkingi. Na mapach wnioskowych zamiesz-czano ocenę stanu technicznego nawierzchni i miejsca o największym natężeniu ruchu kołowego i pieszego (ryc. 3.8a).

E. Analizy związane z zielenią i wodami powierzchniowymi. Przyjęto trzy rodzaje

przed-ogródków: tradycyjne, współczesne i mieszane, a dla pokrycia działki za zabudową: ogród, sad, warzywnik, pole uprawne, nieużytek. Zaznaczano zieleń wzdłuż wszystkich ciągów komunikacyj-nych we wsi oraz pojedyncze drzewa cenne ze względu na wiek lub ustawienie w krajobrazie, również wartościowe z powodu oryginalnego wyglądu (z określeniem gatunków). Zieleń na tere-nach wspólnych – placach, skwerach, parkach – określano bez szczegółowych inwentaryzacji, zwracając uwagę na stan zagospodarowania całości i ewentualnie na dominujące gatunki (ryc. 3.6b; 3.7b).

Zaznaczano wszystkie cieki wodne, z określeniem, gdzie znajdują się uregulowane brzegi, zejścia do wody czy mostki. Nanoszono stawy znajdujące się na terenach wspólnych oraz miej-sca po zbiornikach wodnych zasypanych. Zaznaczano miejmiej-sca o dobrym lub złym zagospodaro-waniu brzegów. Nanoszono również zbiorniki wodne na terenach prywatnych z uwzględnieniem oczek wodnych.

Obok map inwentaryzacyjnych umieszczano mapy wnioskowe z ujęciem procentowym i ob-szarami problemowymi.

Ryc. 3.4. Przykładowe plansze zawierające analizy: a) funkcji terenu i zabudowy, b) wieku i stanu budynków, Wiry (gmina Marcinowice), 2003 Fig. 3.4. Exemplary charts including analyses of: a) the terrain and building functions, b) age and state of the buildings,

Ryc. 3.5. Przykładowe plansze zawierające analizy: a) kolorów ścian, b) kątów nachylenia dachów, Biała Nyska (gmina Nysa), 2003 Fig. 3.5. Examples of analysis tables of: a) colours of walls, b) roof angles, Biała Nyska (Nysa commune), 2003

Ryc. 3.6. Przykładowe plansze zawierające inwentaryzacje i analizy w zakresie: a) dachów, b) zieleni i ogrodzeń, Biała Nyska (gmina Nysa), 2003 Fig. 3.6. Exemplary charts including stock taking and analyses within: a) limits of roofs, b) greenery and fences,

Ryc. 3.7. Przykładowe plansze zawierające analizy: a) ustawienia budynków i rodzajów dachów, b) zieleni i wody, Wiry (gmina Marcinowice), 2003 Fig. 3.7. Examples of analysis tables of: a) location of buildings and types of roofs, b) greenery and water,

Ryc. 3.8. Przykładowe plansze zawierające analizy dotyczące: a) komunikacji, b) wnętrz krajobrazowych, Biała Nyska (gmina Nysa), 2003 Fig. 3.8. Exemplary charts including analyses of: a) communication, b) landscape interiors, Biała Nyska (Nysa commune), 2003

Ryc. 3.9. Plansze przedstawiające: a) mocne i słabe strony miejscowości, b) wizję rozwoju wsi, Wiry (gmina Marcinowice), 2003 Fig. 3.9. Tables presenting: a) strong and weak sides of a town, b) a vision of development of a village, Wiry, (Marcinowice commune), 2003

F. Panoramy i wnętrza krajobrazowe, które przede wszystkim dotyczyły wjazdów do wsi,

również tych miejsc w okolicy, skąd wieś jest widoczna. Wnętrza wsi do analiz lokalizowano na głównej drodze prowadzącej przez wieś, w miejscach problemowych lub w tych, które ujęły swoim pięknem. Przemyślenia przedstawiano w postaci trzech zdjęć z nakładkami:

• stan istniejący,

• analiza z pokazaniem miejsc negatywnych i pozytywnych, • nakładka z propozycją korekty.

Ta część opracowania odgrywa istotną rolę, ponieważ w celu uniknięcia działań chaotycz-nych powinny być analizy prowadzone zarówno na dwuwymiarowych planach, jak również w trzecim wymiarze, który jest niezbędny przy wszelkich działaniach związanych z krajobrazem. Jest to o tyle ważne, że wjazdy do wsi są jednym z elementów stanowiących o ogólnym wizerun-ku wsi4.

Wszelkie analizy wykonywane na planie, płasko, dają mieszkańcom wsi jedynie pojęcie sta-tystyczne o problemie. Często nie potrafią oni wyobrazić sobie konsekwencji dla całego krajobra-zu wsi, które wynikają z niewielkich nawet działań, chociażby spowodowanych zmianą ogrodze-nia czy wycięciem drzewa w ogródku. Przy pomocy tych analiz można uświadomić mieszkańcom, że to, co wydaje się być dobre na pojedynczej posesji, może wpłynąć niekorzystnie na wygląd przestrzenny całej ulicy (ryc. 3.8b).

G. Słabe i mocne strony miejscowości. Na tej planszy umieszczano mapę wnioskową

zbiorczą, na której zbierano wszystkie wnioski z poprzednich plansz i analiz tematycznych z podziałem na: pozytywne i negatywne dla miejscowości, ustawiane od najważniejszych do najmniej istotnych (ryc. 3.9a).

H. Wizja rozwoju miejscowości. Stanowiła odpowiedź na pytania i problemy wynikające

z wcześniejszych analiz. Zamieszczano tu pomysł na przyszłość wsi oraz propozycje zmian dotyczących sposobu zagospodarowania terenów wspólnych, sugestie dotyczące działań na terenach prywatnych zmierzające do kreowania spójnego wizerunku miejscowości (ryc. 3.9b).