Sektorowa analiza panoram

Tradycyjna zabudowa wsi w krajobrazie nizinnym, otwartym, pozbawionym lasów dla osób zbliżających się do miejscowości jest częścią widnokręgu. Początkowo z najdalszej odległości zabudowa zlewa się z zielenią, widoczna jest jedynie dominanta wieży kościoła, która pojawia się najszybciej. Następnie w miarę zbliżania się do wsi ukazują się poprzeplatane z zielenią kom-pleksy budynków mieszkalnych i gospodarczych, po czym uwidaczniają się kolejne szczegóły i wjeżdżamy od miejscowości, odbieranej jako ciąg kolejnych wnętrz krajobrazowych, które po-przez interpretację pozwalają odczytać jej charakter.

Na terenie pofalowanym, podgórskim zabudowa wsi widoczna jest z dróg prowadzących po wzgórzach – czasem wtulona w zagłębienia terenu, czasem wspinająca się na wzniesienia.

W tradycyjnej panoramie wiejskiej zieleń wysoka przeplata się równomiernie z dachami zabu-dowań. Kolorystyka dachów i ścian zabudowań jest elementem charakterystycznym dla regionów.

11 Przy określaniu rodzaju ścian skorzystano z podziału dokonanego przez J. Bogdanowskiego: 1976. Kompozycja i planowanie..., op. cit., s. 51–53.

12 Inną metodą jest ocena elementów wyodrębnionych w widoku oddzielnie i przeniesienie ich na plan. Zob. K. Dąbrowska-Budziło: 1990. Wśród

panoram..., op. cit.

W większości wsi na badanym obszarze był to kolor czerwony dachów i jasne odcienie ścian. Jednak zdarzały się wsie, w których dominującym kolorem dachów był kolor szary (np. Chróści-na, Solec, Wierzch na Opolszczyźnie). Istotnym elementem podkreślającym wjazdy do wsi są również aleje i szpalery drzew, często o znaczeniu historycznym.

Zmiany w krajobrazie wsi nie przebiegają wszędzie z jednakową intensywnością. Największy wpływ na przemiany ma położenie miejscowości w sieci osadniczej, a przede wszystkim bliskość metropolii oraz głównych szlaków komunikacyjnych14. W krajobrazie wiejskim są dużo bardziej widoczne wszelkie, nawet drobne działania niż w krajobrazie miejskim15. Przy wjazdach do wsi sytuowane były często w latach powojennych bloki mieszkalne dla pracowników PGR. Najczę-ściej dwu-, trzykondygnacyjne, pozbawione zieleni wysokiej w otoczeniu, widoczne są z daleka w panoramach współczesnych wsi (np. Strzeszów, Kamień na Dolnym Śląsku, Biała Nyska na Opolszczyźnie). Współcześnie ilość wysokiej zieleni maleje w panoramach wsi. Brakuje wysokich drzew towarzyszących budynkom mieszkalnym, gdyż takie sytuowanie nie jest wskazane ze względu na wymogi bezpieczeństwa. Do tego współczesne sady to najczęściej drzewa nisko-pienne.

Z tych powodów bardzo ważne są analizy wjazdów do miejscowości, a także sylwet wsi wi-docznych z pewnej odległości, przed wykonaniem inwestycji. Na podstawie tych widoków wiado-mo, czy podjeżdżamy do zabudowań o charakterze wsi, małego czy dużego miasta16.

Sektorowa analiza panoram różni się od analiz prowadzonych wewnątrz miejscowości. Zre-zygnowano w tej części z obliczeń procentowego udziału poszczególnych elementów we wnę-trzach ze względu na rozdrobnienie i małą wielkość poszczególnych elementów tworzących panoramę wsi, a przez to możliwość zbyt dużego błędu. Kadrowanie natomiast różniło się od poprzedniego tym, że były do wyboru dwie możliwości przyjęcia wysokości horyzontu na zdjęciu. Jego położenie również narzucone było złotym podziałem, jednak mógł on się znajdować w odległości 5/12 od dołu matrycy lub – jeśli ważna była analiza przedpola – w odległości 5/12 od góry. W ten sposób istniała możliwość manewrowania wielkością przedpola i dzięki temu poka-zania, co naprawdę najważniejsze. Kąt widzenia był zależny od odległości, z której wykonywano zdjęcia i zawierał się pomiędzy 400 – 1800.

Podobnie jak poprzednio zaznaczano kolorem poszczególne elementy składowe panoramy wsi w celu łatwiejszej oceny całego ujęcia. W panoramach przyjęto następujący podział:

1. Ściana główna – w tym: • zabudowa mieszkaniowa, • zabudowa o funkcji rolniczej,

• zabudowa o funkcji usługowej, przemysłowej,

• elementy przestrzenne infrastruktury technicznej, np. słupy trakcji elektrycznej itp., • zieleń towarzysząca zabudowie.

2. Przedpole – w tym: • pola uprawne, • drogi, pobocza, • reklamy,

• zieleń na pierwszym planie, naprowadzająca, stanowiąca również kulisy wnętrza, • zabudowa o różnej funkcji,

• elementy infrastruktury technicznej. 3. Tło, np. las znajdujący się za wsią.

Dodatkowo wprowadzono dwie linie, które służyły do oceny harmonii całego widoku. Jedna, w kolorze czerwonym, przebiegała po zarysach wszystkich obiektów budowlanych („linia budyn-ków”), natomiast druga – zielona – łączyła wszystkie elementy zieleni towarzyszącej zabudowie („linia zieleni”). W tradycyjnej panoramie wsi nizinnych „linia zieleni” najczęściej przeplatała się harmonijnie z „linią budynków” na całej długości panoramy. Jedynie wieża kościoła, czasem pałacu lub klasztoru dominowała nad całą wsią, uzupełniając wnętrze. Jeśli „linia budynków” znajdowała się w większej części analizowanej panoramy nad „linią zieleni”, to była to wieś o charakterze współczesnym lub tradycyjna, w której wycięto zieleń wysoką.

14 Zob. m.in. Z. Borcz, I. Niedźwiecka-Filipiak: 2000c. Zmienność hierarchii sieci osadniczej na przykładzie okolic Wrocławia. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 4/2000, s. 579–589.

15 B. Lipińska: 2002. Kultura użytkowania..., op. cit., s. 45–55; I. Niedźwiecka-Filipiak.: 2006a. Nowe wnętrza krajobrazowe we wsi, [w:] Problemy

rewitalizacji w gospodarce przestrzennej XXI wieku. Wydawnictwo WSFiZ w Białymstoku, Białystok, s. 415–424.

16 Analizy panoram miast m.in.w: K. Dąbrowska-Budziło: 1990. Wśród panoram..., op. cit.; Małachowicz E.: 1982. Ochrona środowiska kulturowego. Tom 1, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, s. 90–91.

Ryc. 6.11. Panorama wjazdowa do wsi Psary w 1996 r. Fig. 6.11. Entry panorama of Psary village in 1996

Ryc. 6.12. Panorama wjazdowa do wsi Psary w 2008 r. Fig. 6.12. Entry panorama of Psary village in 2008

Całą panoramę dzielono następnie na sektory i analizowano analogicznie jak w sektorowej analizie wnętrz 2. Wprowadzano również oznaczenia literowe w celu uzupełnienia wykresu. Po dokonaniu oceny powstawał wykres, który wskazywał najsłabsze i najmocniejsze sektory anali-zowanej panoramy. Przenoszono je następnie na mapę w celu wyznaczenia sektorów (pól wi-doczności), w których można lub nie wprowadzać nowe elementy, w zależności od oceny.

Na rycinie 6.11 pokazano analizę wjazdu do wsi Psary, która jest wsią podmiejską ulegającą znacznemu wpływowi pobliskiego Wrocławia. Na rycinie 6.11 widoczna jest panorama wjazdowa do miejscowości wykonana w roku 1996, natomiast na rycinie 6.12 analizowano tę samą pano-ramę, identycznie skadrowaną, wykonaną w roku 2008. Znacznemu pogorszeniu w czasie tych 12 lat uległa środkowa część analizowanego ujęcia. Wcześniej „linia zieleni” i „budynków” prze-platała się równomiernie jak w tradycyjnych panoramach wiejskich. Natomiast w roku 2008 „linia budynków” zaczęła zdecydowanie dominować, szczególnie w środkowej części analizowanego wnętrza, również ocena na wykresie w środkowym sektorze jest około dwukrotnie niższa. Jest to wynikiem wybudowania kompleksu hurtowni bez uwzględnienia jakiejkolwiek zieleni wysokiej w jego otoczeniu.

6.4. PODSUMOWANIE

Zaprezentowana sektorowa analiza wnętrz i panoram jest elementem wspomagającym przy wykonywaniu opracowań mających na celu kreowanie nowego wizerunku wsi. Za pomocą zapre-zentowanych analiz można uzasadniać decyzje lokalizacyjne dla nowych obiektów i pokazywać nieprawidłowości, a przez to zapobiegać niekorzystnym zmianom krajobrazu wsi. Działania zmie-niające wieś powinny być świadome, prowadzące w konsekwencji do efektów, które są zamie-rzone a nie przypadkowe.

7. ŁAD PRZESTRZENNY I ARCHITEKTONICZNY WSI