Błąd maksymalistyczny i sieciowa zwrotność relacyjna

Z kolei zwolennicy słabego nurtu zrównoważonego rozwoju stoją na stanowisku, że wiele zasobów można zastąpić wkładem ludzkim lub substytutami. W celu zarysowania istoty słabego zrównoważonego rozwoju ważne jest ukazanie zestawienia systemu ekologicznego z systemem ekonomicznym⁶⁷⁸. Istotne jest, by zauważyć kluczowy dla słabego zrównoważonego rozwoju proces recyklingu polegający na ograniczeniu zużycia surowców naturalnych oraz ograniczeniu ilości odpadów poprzez możliwości ich ponownego wykorzystania. Recykling wynika z prawidłowości charakteryzującej system ekologiczny, w którym dokonuje się naturalna (biologiczna) destrukcja bez ingerencji człowieka. System ekonomiczny, w którym pojawia się proces recyklingu, polega na wykorzystaniu w produkcji materiałów – substytutów, które w możliwie maksymalnym stopniu po zużyciu będą gotowe do ponownego wykorzystania⁶⁷⁹. Substytucja zasobów jest więc kluczowym procesem charakteryzującym słaby nurt zrównoważonego rozwoju.

Między silnym a słabym zrównoważonym rozwojem niektórzy autorzy uwzględniają jeszcze formę pośrednią przedstawionych typów idealnych.

4.2.5. Błąd maksymalistyczny i sieciowa zwrotność relacyjna

W debacie o zrównoważonym rozwoju Markus Vogt wymienia siedem najczęściej popełnianych błędów, wśród których znajduje się błąd maksymalistyczny dotyczący trzech obszarów niezintegrowanych ze sobą wzajemnością połączeń.

677 G. Zabłocki, Rozwój zrównoważony - idee, efek ty, k ontrowersje, Toruń 2002, s. 18n.

678

W. Korff (red.), Handbuch der Wirtschaftsethik , Band 1, s. 137.

Błąd maksymalistyczny dotyczy konceptu trzech odosobnionych filarów zrównoważonego rozwoju (three pillars of sustainable development,

Drei-Säulen-Model), który jest modelem idealnym nie pozostającym bez krytyki. Monachijski etyk

społeczny model ten określa jako „cudowną broń” skonstruowaną w celu rozwiązywania problemów społecznych, kiedy wszyscy wszystkim składają obietnice wypowiadając swoje oczekiwania680. Tak rozumianą koncepcję Konrad Ott i Ralf Döring nazywają listą życzeń niemożliwą do zrealizowania681

, a M. Vogt konkluduje, że nieudolność realizacyjna zaplanowanych celów wynika z błędnej przesłanki o charakterze maksymalistycznym.

W realizacji zrównoważonego rozwoju ważna jest integracja celów przynależących do systemu społecznego, gospodarczego i środowiskowego, a nierównowartościowe traktowanie wymienionych systemów. Błąd maksymalistyczny

polega na rzekomej równoważności celów społecznych, gospodarczych

i ekologicznych. Tymczasem cele ekonomiczne i ekologiczne stają się decydującymi środkami do osiągania celów społecznych. Przy równoważnym traktowaniu celów systemu społecznego, gospodarczego i ekologicznego zachodzi ryzyko sumowania czynników społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Tymczasem w realizacji celów zrównoważonego rozwoju bardziej chodzi nie o sumę czynników, lecz o ich wzajemne odziaływanie, relacyjność, współzależność.

Niekiedy zrównoważonemu rozwojowi, rozumianemu w sensie trzykolumnowej koncepcji równoważnych czynników, wskaźników lub celów, przypisuje się wiele określeń, a jego znaczenie pojęciowe w takiej logice dąży do nieskończoności. W wyniku braku odpowiedniego rozgraniczenia niewiele udaje się zdefiniować, a kategoria zrównoważonego rozwoju może zostać użyta jako dowolna etykieta dla oznaczenia wielu możliwości. M. Vogt zauważa, że w takim rozumieniu zrównoważony rozwój staje się terminem rozciągliwym (Gummibegriff), maksymalnie elastycznym z ogromną dowolnością interpretacyjną⁶⁸². Nieostre pojęcia są nieprecyzyjne i przez to posiadają wiele znaczeń. Wówczas stają się oklepanymi zwrotami, pustymi

680

M. Vogt, Nachhaltigk eit definieren. Die sieben häufigsten Irrtümer, wykład wygłoszony podczas wydarzenia „LMU grün” w Monachium dnia 9.07.2015, maszynopis, s. 2.

681 K. Ott, R. Döring, Soziale Nachhaltigk eit. Suffzienz zwischen Lebensstilen und politischer Ök onomie , w: F. Beckenbach i in. (red.), Soziale Nachhaltigk eit, „Jahrbuch Ökologische Ökonomik“, Band 5, Marburg 2007, s. 36-39.

682

M. Vogt, Nachhaltigk eit definieren. Die sieben häufigsten Irrtümer, wykład wygłoszony podczas wydarzenia „LMU grün” w Monachium dnia 9.07.2015, maszynopis, s. 2.

pojęciami lub frazesami683

i – jak obrazowo zauważa Andreas Missbach – „kontenerem” (Containerbegriff), do którego można wszystko wrzucić684

.

Wydaje się, że w celu uniknięcia błędu maksymalistycznego sieciowy model zrównoważonego rozwoju M. Vogta łączy w sobie zarówno logikę modelu trzech filarów jak i sens modelu pierwszeństwa. M. Vogt wychodzi z założenia, że czynniki ekologiczne, społeczne i ekonomiczne nie mogą posiadać równej rangi. Etyczna waga czynników ekonomicznych wynika jednakże z tego, że są one często decydującymi środkami, aby osiągać cele społeczne. Czynniki ekologiczne zyskują swoją pilność właśnie z tego powodu, że uspołeczniają się i przy tym jednocześnie podnoszą znaczenie czynników rozwoju społecznego. Zatem w sieciowej koncepcji M. Vogta chodziłoby o równoważenie celów występujących w obszarach zrównoważonego rozwoju ze względu na występującą problematykę dotyczącą systemu społecznego, gospodarczego i ekologicznego. Złożoności i wzajemnej zależności problemów powinna odpowiadać kompleksowa sieciowa koncepcja zrównoważonego rozwoju, harmonijna pod względem celów i potrzeb ludzkich. Raz jeszcze należy zaznaczyć, że zrównoważony rozwój nie jest sumą czynników rozwojowych o charakterze ekologicznym, społecznym i gospodarczym, lecz koncentruje się na wzajemnym oddziaływaniu różnorodnych czynników wyłaniających się z trzech przedstawionych systemów. Społeczeństwa nie można rozumieć tylko jako sumy struktur społecznych i systemów, które odnoszą się do ludzi jak do rzeczywistości przedmiotowej. Zdaniem Petera Bergera i Thomasa Luckmanna społeczeństwo jest rozumiane jako proces i pewien wytwór społeczny, który trwale reprodukuje się poprzez działanie poszczególnych aktorów społecznych685. W ten sposób tworzą się warunki społeczne służące sposobom postępowania jednostek społecznych i kształtowania ich postaw. Takie okoliczności wymagają zrównoważonego rozwoju społeczeństwa, a więc stworzenia strukturalnych warunków jego długotrwałego istnienia. Nie jest to możliwe bez wcześniejszego wymiaru immanentno-esencjalnego, czyli ogółu okoliczności zakorzenionych w kulturze całego dobra wspólnego. Przede wszystkim przez te warunki społeczne rozumie się umożliwienie jednostkom nabycia kwalifikacji

683 P. Finke, Das Nachhaltigk eitsgeschwätz. Die erstaunliche Karriere eines Begriffs, 2012, s. 22-29, http://www.voeoe.de/wp-content/uploads/2012/01/agora_012012_finke.pdf (10.08. 2015); B. Görgen, B. Wendt, Nachhaltigkeit als Fortschritt denken. Grundrisse einer soziologisch fundieren nachhaltigk eitsforschung, „Soziologie und Nachhaltigkeit“ (2015) nr 1, s. 4.

684 Por. A. Missbach, Das Klima zwischen Nord und Süd. Eine regulatio nstheoretische Untersuchung des Nord-Süd-Konflik ts in der Klimapolitik der Vereinten Nationen , Münster 1999.

685

Por. P.L. Berger, T. Luckmann, Die gesellschaftliche Konstruk tion der Wirk lichk eit. Eine Theorie der Wissensoziologie, Frankfurt a.M. 2009.

i ukształtowania życia i relacji społecznych w taki sposób, żeby przyszłym pokoleniom stworzyć możliwości i zasoby do praktycznego działania686

.

W opinii M. Vogta chodzi więc o zarys polityki na podstawie systemu interdyscyplinarnych analiz, a nie o maksymalizację wszystkich bezkonfliktowych syntez⁶⁸⁷. Taki system sprężony z ideą zrównoważonego rozwoju miałby być w jego opinii osadzony na etycznej koncepcji usieciowienia⁶⁸⁸ (Retinität), której celem jest próba zaadaptowania zaniedbanych subsystemów społecznych, tzw. ślepych miejsc nieuwzględnionych w strategiach politycznych, a dotyczących ważnych obszarów życia ludzkiego. Kluczem interpretacyjnym zrównoważonego rozwoju musi stać się zatem w opinii M. Vogta idea usieciowienia⁶⁸⁹, która szczegółowo zostanie opisana w dalszej części rozprawy. M. Vogt ideę usieciowienia przejął od Hansa Münka, który traktował usieciowienie jako wzór przewodni zakotwiczony w zasadzie personalizmu690

. Sieciowy system przeciwdziałający wykluczeniu zróżnicowanych funkcjonalnie systemów częściowych miałby prowadzić do nowego lub ponownego połączenia w celu

doprowadzenia do odpowiedniego rezonansu między wieloma systemami

częściowymi691. Na podstawie tego metodycznego punktu wyjścia sieciowy system zrównoważonego rozwoju służyłby celowej reprodukcji częściowych systemów społecznych692

, nie tylko w celu ich zachowania, ale także dla ich dalszego rozwoju, a przede wszystkim długotrwałej żywotności. Usieciowienie systemowe obszarów zrównoważonego rozwoju nie opiera się na drastycznej rewolucji, lecz na procesie ciągłego poszukiwania reform i równoważenia celów służących podniesieniu jakości życia ludzkiego przy zachowaniu troski o środowisko naturalne693

.

686 Por. M. Grundmann i in., Soziale Gemeinschaften. Experimentierfelder für k ollek tive Lebensformen , Münster 2006; I. Kunze, Soziale Innovationen für eine zukunftsfähige Lebensweise. Gemeinschaften und Ökodörfer als experimentierende Lernfelder für sozial-ökologische Nachhaltigkeit, Münster 2009; cyt. za: B. Görgen, B. Wendt, Nachhaltigkeit als Fortschritt denken. Grundrisse einer sozio logisch fundieren nachhaltigk eitsforschung, s. 7.

687

M. Vogt, Nachhaltigk eit definieren. Die sieben häufigsten Irrtümer, wykład wygłoszony podczas wydarzenia „LMU grün” w Monachium dnia 9.07.2015, maszynopis, s. 2.

688

Tenże, Retinität: Vernetzung als ethisches Leitprinzip für das Handeln in komplexen Systemzusammenhängen, w: S. Bornhold, P.H. Feindt Roll (red.), Komplexe adaptive Systeme, Dettelbach 1996, s. 159-197.

689

H.J. Münk, Bewahrung der Schöpfung als Grundlage einer nachhaltigen Entwick lung. Zugleich ein Beitrag zur Weiterentwick lung der Katholischen Soziallehre , w: K. Hilpert, G. Hasenhüttl (red.), Schöpfung und Selbsorganisation. Beiträge zum Gespräch zwischen Schöpfungstheologie und Naturwissenschaften, Paderborn 1999, s. 233, cyt. za: M. Vogt, Prinzip Nachhaltigk eit, s. 349.

690 Tenże, Retinität als Sozialprinzip?, w: W. Schreer, G. Steins (red.), Auf neue Art Kirche sein. Wirk lichk eiten - Herausforderungen - Wandlungen, München 1999, s. 546.

691 N. Luhmann, Die Gesellschaft der Gesellschaft, Frankfurt a. M. 1999, s. 633-635.

692 O. Reis, Nachhaltigk eit - Ethik - Theologie. Eine theologische Beobachtung der Nachhaltigk eitsdebatte, Münster 2003, s. 25-27.

Tak rozumiany system sieciowy zrównoważonego rozwoju, w przeciwieństwie do interpretacji ekocentrycznych, opiera się na teorii antropocentrycznej, która zabezpiecza środowisko naturalne rozumiane w sensie naturalnych podstaw życia ludzkiego. W sieciowym systemie zrównoważonego rozwoju M. Vogta centralne miejsce zostało zarezerwowane dla osoby ludzkiej, niemniej jednak oprócz najważniejszej wartości osoby ludzkiej zauważa się zyskującą coraz większe uznanie wartość środowiska naturalnego.