Kreacja kultury personalistycznej

1.2.4. Kreacja kultury personalistycznej

Człowiek realizujący swoje cele życiowe jest twórcą kultury, rozumianej jako zbiór wartości, przekonań, norm i postaw, które same najbardziej kształtują człowieka. Większość celów swojego życia człowiek wyznacza w związku z kulturą, w której dokonały się jego procesy socjalizacji pierwotnej i wtórnej. J. Szymczyk zauważa, że wyznaczenie granicy między kulturą a społeczeństwem jest niemożliwe – te sfery wzajemnie się przenikają. Ten sam autor za Stanisławem Ossowskim nazywa kulturę „platformą społecznego kontaktu”156. Ujęta jest ona bowiem jako zbiór funkcji i działań ludzkich.

W kreacji kultury istotna jest tożsamość kulturowa, która formuje się na podstawie pracy i kultury życia poprzednich pokoleń. Człowiek nie tylko odkrywa fundamentalne wartości, które nadają sens jego życiu, ale sam może je tworzyć poprzez nadawanie znaczenia rzeczom, które widzi, bądź stanom, które przeżywa. Celem takiego działania jest odpowiedzialne pozostawienie po swoim pokoleniu spuścizny, która będzie fundamentem rozwoju przyszłych pokoleń. Wobec potrzeb ludzkich niektóre przedmioty zyskują wysoką wartość. Człowiek sam przeżywając swoje życie nadaje mu sens i znaczenie – w tym procesie odkrywa wartości moralne i osobowe, wartości esencjalne „być”. Jak już wspomniano człowiek uznaje wartości nie tylko w działaniu indywidualnym, lecz także we wspólnym działaniu czy organizowaniu życia społecznego. Uznanie wartości niesie ze sobą konsekwencje w postaci powinności ich zachowania i respektowania ze względu na dobro człowieka i społeczności, w której żyje157

.

154 F.J. Mazurek, Prawo naturalne podstawą stosunków społecznych, „Roczniki filozoficzne” t. 21 (1973) z. 2, s. 57.

155 S. Partycki, Zarys teorii socjologii gospodark i, Lublin 2009, s. 193.

156

J. Szymczyk, Odk rywanie wartości, s. 110n; S. Ossowski, O struk turze społecznej, Warszawa 1982, s. 46.

Kultura personalistyczna afirmuje osobę ludzką i jej dobro stanowiąc płaszczyznę wszechstronnego rozwoju każdego człowieka. Osoba w kulturze personalistycznej zajmuje pierwotną pozycję wobec pozostałych dóbr przygodnych, bytów stworzonych i środowiska naturalnego – człowiek z niezbywalną godnością ludzką przewyższa łącznie całokształt dobra społecznego158. Istotną rolę w tych procesach odgrywa religia, która odnosi człowieka do wartości nadprzyrodzonych i nieprzemijających, i – jak twierdził W. Piwowarski - pozostaje w relacji z różnymi sektorami i strukturami holistycznie ujmowanego społeczeństwa159

. Ważną rolę pełni przede wszystkim najbliższe człowiekowi środowisko rodzinne oraz środowisko edukacyjne. Celem kultury personalistycznej jest dobro człowieka i każde pokolenie jest odpowiedzialne za kreację kultury o takim charakterze. Niemniej jednak należy pamiętać, że kultura zachodnia ukształtowała się wskutek rozwoju kultury greckiej, rzymskiej i chrześcijańskiej. Każde pokolenie ludzi ma obowiązek respektować wynikające z prawa natury uwarunkowania kultury chrześcijańskiej, której grozi rozmycie wskutek antywartości sprowadzających się do generowania antykultury. W tej perspektywie Jan Paweł II stał się propagatorem kultury życia160, w którą wymierzona została „cywilizacja śmierci”.

W życiu społecznym wyróżnia się zarówno wartości o różnym stopniu ważności dla jednostek, jak i takie wartości, które w środowiskach uznających wysoką wartość osoby ludzkiej traktowane są w kategoriach antywartości. Pomimo takiego zróżnicowania z uznania wartości wspólnych wyrasta społeczeństwo i kultura przyjazna osobie¹⁶¹.

Kultura oznacza wszelki dorobek wszystkich ludzi, którzy zaistnieli w dziejach ludzkości w różnych obszarach działania. Jednak kultura obecnych pokoleń najbardziej warunkowana jest dorobkiem tych ludzi, którym poszczególne osoby obecnego pokolenia zawdzięczają swoje istnienie. Kultura ma więc charakter społeczny, historyczny, narodowy i globalny, a jej głównym celem w ujęciu KNS pozostaje uszlachetnienie człowieka w procesach wychowywania i kształcenia162

.

Ten cel w ujęciu KNS uprawianej na gruncie nauk społecznych, niewykluczających nauk teologicznych, prowadzi człowieka do najwyższego celu

158 E. Podrez, Personalizm, w: W. Piwowarski (red), Słownik katolickiej nauki społecznej, Warszawa 1993, s. 129.

159 W. Piwowarski, Socjologia religii, s. 5.

160 Jan Paweł II, Enc. Evangelium vitae 21, 28, 50; P. Schallenberg, M. Menke, Die Enzyk lik a „Laudato si’” und die katholischen Soziallehre, „Die Neue Ordnung” 70 (2016) nr 3, s. 167.

161

J. Mariański, Godność ludzk a jak o wartość społeczno-moralna: mit czy rzeczywistość, s. 219.

z punktu widzenia teologii - osiągnięcia zbawienia. Nie można o tym zapominać z uwagi na jedno ze źródeł KNS, którym jest prawo objawione zawarte w Biblii i w tradycji Kościoła. W. Piwowarski zauważa, że z normami zawartymi w Biblii pokrywa się naturalna moralność ludzka, a prawo objawione oparte jest na stabilnym i mocno utwierdzonym fundamencie filozoficzno-teologicznym¹⁶³. Z punktu widzenia teologii, na gruncie której wielu znawców interdyscyplinarnej KNS uprawia tę dyscyplinę naukową, nie można o tym zapomnieć.

Jednak w celu tworzenia pluralistycznego społeczeństwa struktury społeczne powinny być otwarte ze swej natury na wszystkie jednostki społeczne, także te, które nie przynależą do Kościoła katolickiego. O. von Nell-Breuning wyrażał to w stwierdzeniu, że sprawiedliwy i zdroworozsądkowy system społeczny należy wyprowadzać w pierwszej kolejności z argumentów filozofii społecznej, a nie z teologii¹⁶⁴. Fundamentem istotnym z perspektywy nauk społecznych jest płaszczyzna moralna i szereg wartości z nią związanych. Doskonałym przykładem takiej logiki jest wyjaśnienie prawa moralnego w enc. Quadragesimo anno, bliskie ignacjańskiej regule celowości165

. Dla koncepcji zrównoważonego rozwoju, przeznaczonej dla społeczności ogólnoświatowej, skupiającej ludzi wielu kultur i wyznań religijnych bardziej istotna jest płaszczyzna nauk społecznych, aksjologii aniżeli teologii. Chociaż życie gospodarcze i moralność rządzą się swoimi prawidłowościami, to jednak są od siebie współzależne i decydują o kształcie ładu społecznego166

.

Kultura jest wytworem działania ludzkiego, dorobkiem ludzkości wyrażanym w płaszczyźnie wartości wspólnych wykreowanych przez człowieka osiągającego swoje cele w różnych wymiarach. Kultura ma charakter społeczny167

i w perspektywie zrównoważonego rozwoju rozumie się ją jako subsystem społeczny decydujący o konstrukcji społeczeństwa i jego specyfice. Kultura wraz z językiem i historią tworzy naród i wyznacza suwerenność, integralność i tożsamość narodową. Koniecznością praktyczną i organizacyjną narodu jest państwo. Pełni ono względem narodu rolę służebną168

.

163 W. Piwowarski, ABC k atolick iej nauk i społecznej, s. 35.

164 M. Hułas, Ujarzmiony kapitał. Praca-k apitał według Oswalda von Nell-Breuninga, Lublin 2011, s. 38n.

165 Por. QA 32, 43.

166 Por. QA 41n.

167

Por. W. Piwowarski, Kultura, s. 91n.