Błędy stalinowskiego socjalizmu

Głos w dyskusji na temat xianzheng zabrał również Wang Jianxun 王建勋, profesor nauk politycznych, tłumacz zachodnich prac doty-czących konstytucji i konstytucjonalizmu na język chiński. Tezy wy-łożone w tekście pt. Mój pogląd na konstytucjonalizm (宪政之我见),

opublikowanym 15 sierpnia 2013 roku w miesięczniku „Chiny przez Wieki” ( 炎黄春秋), są mocne i wyraziste (2013). Zwracają również uwagę liczne odniesienia do Jamesa Madisona i Alexandra Tocqueville'a, Monteskiusza i Johna Stuarta Milla, a nie do Mao Zedonga, Deng Xiaopinga czy Xi Jinpinga, co już wskazuje na źródło i kierunek inspiracji Wang Jianxuna.

Na wstępie Wang Jianxun zauważa, że konstytucjonalizm stał się współcześnie obiektem wzmożonej krytyki. Jest to według niego o tyle zadziwiające, że miała przecież miejsce „fundamentalna zgoda w sprawie drogi w kierunku konstytucjonalizmu wśród Chińczyków” (走向宪政基本是国人的底线共识). Obecnie nawet w obozie rzeczników konstytucjonalizmu występują rozliczne spory.

Wang zwraca uwagę na różnice pomiędzy „obozem socjalistycznego konstytucjonalizmu” (“社宪派”) a „obozem uniwersalistycznego konstytucjonalizmu” (“普宪派”). Jego zdaniem refl eksja nad konsty-tucjonalizmem prowadzona w obrębie obu nurtów charakteryzuje się licznymi niedoskonałościami teoretycznymi. Co więcej, mamy do czynienia z różnym rozumieniem konstytucjonalizmu i sposo-bów jego realizacji. W obliczu tych braków autor proponuje dopre-cyzowanie tego, co kryje się za terminem xianzheng. Jego zdaniem

„konstytucjonalizm jest rodzajem instytucjonalnego układu i ideo-logicznej koncepcji ograniczenia rządu i ochrony podstawowych praw i wolności jednostki” (宪政是一种限制政府权力, 保护个人 基本权利和自由的制度安排和思想观念). Wang Jianxun nie od-wołuje się zatem do narracji opartej na stabilizacyjnych funkcjach konstytucjonalizmu dla systemu politycznego (tj. do pozytywnego konstytucjonalizmu). W jego ujęciu w centrum xianzheng znajdu-je się ograniczanie władzy, które skutkuznajdu-je ochroną „praw i upraw-nień jednostki”. Wspomina on w tym kontekście o horyzontalnym (trójpodział zadań) i wertykalnym (federalizm) podziale władzy ja-ko narzędziach pozwalających ograniczyć rząd. I dalej pisze wprost:

„xianzheng sprzeciwia się jakiejkolwiek formie dyktatury, to znaczy, dla konstytucjonalizmu żadna forma dyktatury nie jest dopuszczal-na” (宪政反对任何形式的集权,或者说, 任何形式的集权都与 宪政不容). Można to odczytać jako nawiązanie do „dyktatury partii komunistycznej” oraz „dyktatury ludu” (z art 1. konstytucji z 1982

roku). Żadna dyktatura nie jest dopuszczalna, gdyż przeczy ograni-czaniu władzy politycznej stanowiącej podstawowe znamię konsty-tucjonalizmu.

Dla Wang Jianxuna poglądy przeciwników konstytucjonalizmu, szczególnie tych wskazujących na różnice w trajektoriach rozwojo-wych różnych cywilizacji, nie są pozbawione znaczenia. Jego zda-niem porównania pomiędzy Zachodem i Chinami mają sens, ponie-waż rzeczywiście występują odmienności pomiędzy „socjalizmem w stylu stalinowskim” a konstytucjonalizmem, rozpatrywanymi w tym miejscu raczej jako szerokie modele polityczno-społeczne.

Co więcej, Wang Jianxun nie zaprzecza występowaniu związku pomiędzy konstytucjonalizmem i kapitalizmem. Nie kwestionuje marksowskiej narracji na temat rozwoju konstytucjonalizmu w wa-runkach określonego typu gospodarowania. I tu przechodzimy do sedna argumentacji Wang Jianxuna – zasadniczy błąd przeciwni-ków konstytucjonalizmu polega jednak na tym, że opowiadają się za

„stalinowskim socjalizmem” i zamykają się na inne możliwości. Ich pogląd sprowadza do hasła: „wolimy trawy socjalizmu, nie chcemy ziaren kapitalizmu” ( 宁要社会主义的草, 也不要资本主义的).

Jego zdaniem rzeczywiście nie da się uzgodnić „stalinowskiego socjalizmu” z jakąkolwiek odmianą konstytucjonalizmu. System, w którym dominuje publiczna własność, planowa gospodarka nadzorcza, ingerencja państwa w kontrakty różni się zasadniczo od tego, w którym dominuje autonomia i wolność. Zauważmy, że w tym miejscu konstytucjonalizm rozumiany jest jako bogaty pakiet składający się z wielu elementów niezwiązanych wyłącznie z realizowaniem władzy politycznej.

Idąc dalej, Wang Jianxun podnosi, że system stalinowski sta-rano się już zreformować. Jednym z elementów zmian było wpro-wadzenie do wewnętrznej konstytucji KPCh, znanej nam już frazy mówiącej o tym, że: „partia powinna działać w ramach konstytucji i praw” (党必须在宪法和法律的范围内活动). Wang nazywa ją

„fundamentalną zasadą xianzheng”. W „społeczeństwie [opartym na] xianzheng” (宪政社会里) wszystkie podmioty realizujące wła-dzę polityczną powinny działać na podstawie i w granicach konsty-tucji i prawa. A zatem argument Wang Jianxuna jest następujący:

w pewnej mierze już odeszliśmy (przynajmniej „na papierze”) od stalinowskiego socjalizmu, który rzeczywiście jest sprzeczny z kon-stytucjonalizmem, co dokonało się przez swoiste ograniczenie dyk-tatury za pomocą związania (co prawda bez narzędzi kontrolnych) rządzącej partii prawem. Musimy jednak pamiętać, że wspomniana fraza znalazła się tylko we wstępnych, przypominających preambułę, postanowieniach wewnętrznego aktu KPCh.

Podsumowując powyższe rozważania, zauważmy, że stanowisko Wang Jianxuna idzie w inną stronę niż wiele eklektycznych ujęć syn-tetyzujących tradycję chińskiego socjalizmu, opierającego się, jego zdaniem, na stalinizmie z elementami bliskimi konstytucjonalizmo-wi. Nie jest to zatem próba budowania narracji wykazującej istnie-nie (albo możliwość ististnie-nienia) specyfi cznego konstytucjonalizmu z chińskimi cechami, który opiera się na stalinizmie. Wręcz przeciw-nie, Wang uznaje „stalinowski socjalizm”, oparty na formie dyktatu-ry, jak również wszystkie jego warianty i wersje za w fundamentalny sposób sprzeczne z konstytucjonalizmem. Zresztą w tekście zapre-zentowano rozumienie xianzheng odwołujące się do klasycznych za-chodnich koncepcji. Położenie nacisku na ograniczenie władzy po-litycznej i ochronę „praw i uprawnień jednostki” pozwala umieścić podejście Wang Jianxuna w obszarze negatywnego konstytucjonali-zmu (zob. Wprowadzenie). W tekście nie znajdziemy „delikatnych”

i zachowawczych twierdzeń (np. że socjalistyczna droga może być uzgodniona z konstytucjonalizmem albo że istnieje socjalistyczny konstytucjonalizm). Autor przekonuje natomiast, że stoimy przed fundamentalnym wyborem aksjologicznym pomiędzy „stalinow-skim socjalizmem” a konstytucjonalizmem.