Krytyka krytyków xianzheng

Kolejny głos rzeczników xianzheng został wyrażony przez Zhang Qianfana 张千帆, wpływowego profesora prawa konstytucyjnego z Uniwersytetu Pekińskiego, autora znanej anglojęzycznej monogra-fi i na temat chińskiego prawa konstytucyjnego (2012). 22 sierpnia 2013 roku Zhang Qianfan opublikował na swoim blogu tekst pt.

Implementacja konstytucji i długoterminowe rządzenie (宪法实施与 长期执政) (2013). Został on pomyślany jako odpowiedź na liczne głosy krytyczne wobec xianzheng, które zaczęły pojawiać się w ofi -cjalnych mediach, szczególnie od maja tego roku.

Zhang Qianfan zauważa, że konstytucjonalizm stał się „wrażliwym słowem”, „zakazaną przestrzenią”. Argumenty przywoływane przez jego przeciwników uderzają jednak i szkodzą nie tylko procesom rządzenia (rządności), ale również samej KPCh. Zaprezentowana w tekście zasadnicza strategia orędownictwa na rzecz konstytucjo-nalizmu polega na ukazaniu jego zalet również dla rządzącej par-tii. Chodzi o wykazanie, że argumentacja mówiąca o utracie władzy przez KPCh w przypadku wprowadzenia konstytucjonalizmu jest fałszywa.

Jako punkt wyjścia dalszych rozważań Zhang Qianfan muje próbę ustalenia znaczenia terminu xianzheng. Można podej-rzewać, że chodzi o zaproponowanie i ukształtowanie takich ram dyskursu na ten temat, które od razu będą utrudniały ataki po-dejmowane przez przeciwników konstytucjonalizmu. Narzucenie określonej perspektywy jest zatem ważną metastrategią argumen-tacji. Zhang, próbując zdefi niować xianzheng, wychodzi od tego, że chińska konstytucja z 1982 roku przyznaje władzy uprawnienia oraz wskazuje to, czego nie może ona robić. Inaczej mówiąc, statu-uje ona podstawy systemu rządzenia oraz „fundamentalne upraw-nienia” (本权利), które z kolei ograniczają władzę. Xianzheng jest to wprowadzenie postanowień stwarzających stabilne podstawy dla realizowania władzy politycznej oraz chroniących „fundamentalne uprawnienia” (本权利). Konstytucjonalizm to, najprościej mówiąc, rządzenie krajem zgodnie z konstytucją; „xianzheng to stan rzeczy, w którym konstytucja jest implementowana i skutecznie ogranicza władzę polityczną” (宪政就是宪法获得实施并有效约束政治权力 的一种状态). Nietrudno zauważyć, że można tę defi nicję rozumieć empirycznie (konstytucjonalizm to stan, w którym konstytucja obowiązuje w sensie społecznym, tj. gdy stanowi ona rzeczywiste narzędzie kształtowania przynajmniej porządku politycznego) oraz normatywnie jako pożądany stan rzeczy, polegający na realnym oddziaływaniu konstytucji na porządek społeczny. Nie może dziwić,

że w tym kontekście Zhang Qianfan przywołał motyw „implementacji konstytucji” z przemówienia Xi Jinpinga z 4 grudnia 2012 roku.

Zhang Qianfan zauważa, że przeciwnicy konstytucjonalizmu opierają się na strategii budowania dychotomii, m.in. pomiędzy zachodnim konstytucjonalizmem a „socjalistycznymi rządami prawa z chińskimi cechami”. Jak wskazuje, już Deng Xiaoping wychodził poza takie myślenie, odrzucając chociażby alternatywę socjalizm albo kapitalizm, a podkreślając, że istnieje coś takiego jak gospodarka rynkowa, która nie jest związana tylko z kapitalizmem.

Podobnie uważa Zhang – gospodarka rynkowa nie jest „genetycznie”

zespolona z kapitalizmem, ale stanowi ogólne narzędzie możliwe do wykorzystania zarówno w socjalizmie, jak i kapitalizmie. Dla Zhanga nie ma zresztą specjalnego znaczenia, czy system zostanie nazwany

„kapitalistycznym” czy „socjalistycznym”. Błędem jest dogmatyczne spieranie się o etykiety. Ważne jest natomiast, aby wskazać, że w tym przypadku gospodarka rynkowa zajmuje „pozycję nie do zastąpienia dla stabilności społecznej Chin i długoterminowego rządzenia przez partię” (于中国社会稳定和执政党的长期执政均发挥无可替 代的作用). Należy zatem dokonać pragmatycznej analizy danego rozwiązania, patrząc na jego konsekwencje oceniane względem dwóch wartości (w domyśle zresztą najpewniej skorelowanych):

stabilności i utrzymania rządów partii.

Oczywiście, odwołanie się do poglądów Deng Xiaopinga na temat gospodarki rynkowej jest punktem wyjścia dla budowania analogii z innymi elementami systemu społecznego. Idąc tym tropem, Zhang Qianfan podnosi, że w pewnym sensie również rządy prawa nie są „genetycznie” związane z kapitalizmem i cywilizacją Zachodu. Zadaje przy tym dalej idące pytanie – dlaczego zatem ktoś twierdzi, że konstytucjonalizm jest z nimi związany? Dla objaśnienia swojej pozycji, wychodząc naprzeciw potencjalnym głosom krytycznym, autor tekstu podkreśla, że jego celem nie jest bynajmniej implementacja konstytucji amerykańskiej – przecież

„implementowanie socjalistycznej konstytucji jest socjalistycznym

konstytucjonalizmem” (实施一部社会主义宪法, 自然就是社

会主义宪政). W ten sposób Zhang stara się ugruntować pogląd, zgodnie z którym xianzheng nie jest związany z kapitalizmem, ale

stanowi rodzaj narzędzia, które może być wykorzystane w różnych ustrojach społeczno-politycznych bez szkody dla ich cech dystynk-tywnych. Wszystko zależy od zbioru fundamentalnych wartości i za-sad dotyczących organizacji systemu politycznego, które mają zostać

„skonstytucjonalizowane”. Według Zhang Qianfana przeciwnicy xianzheng nie rozumieją tego, pozostając przy „tezie o genetycznym powiązaniu”. W konsekwencji obrońcy tzw. chińskiego modelu roz-wojowego jako przeciwstawnego modelowi związanemu z konstytu-cjonalizmem „robią więcej złego aniżeli dobrego”.

Negatywne konsekwencje błędnego rozumienia konstytucjo-nalizmu uwidaczniają się, zdaniem Zhang Qianfana, na trzech ob-szarach. Przede wszystkim mamy do czynienia z „destrukcją efek-tów konstytucji” (破坏宪法效力). Gdy zgodzimy się na defi nicję konstytucjonalizmu zaproponowaną w tekście, to krytycy xianzheng tak naprawdę występują przeciwko konstytucji oraz jej urzeczywist-nieniu, czyli przeciwko strategicznym decyzjom podjętym przez KPCh oraz wbrew poglądom jej przywódców. W tym miejscu Zhang Qianfan posługuje się terminem „konstytucyjnego nihilizmu”

(宪法虚无). Kolejnym skutkiem błędnego rozumienia konstytu-cjonalizmu jest naruszanie podstaw legitymizacji systemu politycz-nego (颠覆政体合法性基础). Skoro konstytucjonalizm to stan implementowania konstytucji, jego kontestowanie musi prowadzić do zaburzenia fundamentów organizacji politycznej, którą w domyśle jest konstytucja. Następna negatywna konsekwencja to naruszenie podstaw funkcjonowania społeczeństwa w długiej perspektywie czasowej (动摇长期执政的社会基础). Zhang Qianfan wskazuje, że naruszanie art. 13, 33, 34, 35 konstytucji nie służy procesowi rzą-dzenia, a także społeczeństwo, w którym ma miejsce brak ochrony uprawnień wyrażonych we wskazanych artykułach nie może być pokojowe, stabilne i sprzyjające szczęściu ludzi. Autorzy nasilający kampanię przeciwko konstytucjonalizmowi podważają zatem fun-damenty życia społecznego, które, a contrario, konstytucjonalizm umacnia.

Tak jak już sugerowaliśmy wyżej, dla Zhang Qianfana konstytu-cjonalizm to stan polegający na realizacji różnych konkretnych po-rządków aksjologicznych zmaterializowanych w konstytucjach. Na

takim tle Zhang wskazuje pięć obszarów, w których ujawniają się korzyści związane z xianzheng. Żaden z nich nie jest radykalny. Co ciekawe, większość z nich dotyczy zresztą procesu rządzenia. Wśród wymienionych zalet konstytucjonalizmu znajdują się: organizowanie procesów rządzenia (co związane jest z przejściem od partii rewolu-cyjnej do partii rządzącej), gwarantowanie i kontrolowanie legity-mizacji norm prawnych i polityk, ochrona wizerunku partii i rządu, ochrona władzy centralnej przed nadmiernymi wpływami i autono-mizacją lokalnych struktur rządzenia, podnoszenie i kształtowanie świadomości ludzi. Podsumowując ten wątek, Zhang zauważa, że xianzheng przynosi „sto korzyści i żadnej wady dla ludzi”.

Rozważając konstytucjonalizm jako narzędzie korzystne również dla partii rządzącej, Zhang Qianfan podnosi kwestię konieczności zabezpieczenia działania konstytucji. Idzie za tym propozycja stwo-rzenia „bardziej efektywnego mechanizmu kontroli konstytucyjnej”.

W tym zakresie Zhang zaleca powołanie Komitetu Konstytucyjnego (宪法委员会), stanowiącego organ Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych. Komitet miałby się składać z osób z doświadczeniem w pracy w wymiarze sprawiedliwości. W spo-sób otwarty i niezależny podejmowałby decyzje o zgodności aktów prawnych niższego rzędu z konstytucją. W tym projekcie Komitet Konstytucyjny miałby być odpowiedzialny przed OZPL i jego Stałym Komitetem. Propozycja ta, wychodząca poza literalnie rozumiane

„urzeczywistnienia” konstytucji, została wyrażona w kontekście for-mowania racjonalnej polityki, tworzenia trwałego fundamentu rzą-dów, realizowania długookresowych celów oraz zwiększania wpływu uczonych na politykę. W ten sposób sprawia wrażenie racjonalnej re-formy „domykającej” dotychczasowe rozwiązania, która nie jest w ża-den sposób związana z kopiowaniem zachodnich pomysłów. Tym bardziej że Komitet Konstytucyjny to nie sąd, ale organ OZPL, który to zgodnie z konstytucją jest „naczelnym organem państwa”, poprzez który realizowana jest zasada centralizmu demokratycznego.

Podsumowując, zauważmy, że zaprezentowana przez Zhang Qianfana argumentacja skierowana jest do decydentów i członków partii. Z całego tekstu wynika teza, że xianzheng i rządy KPCh by-najmniej się nie wykluczają. Co więcej, Zhang występuje

przeciw-ko twierdzeniu o „genetycznym” powiązaniu przeciw-konstytucjonalizmu z zachodnią drogą rozwojową. Zhang Qianfan stara się przekonać uczestników debaty, inaczej niż wspomniany wyżej Wang Jianxun, że alternatywa „realizowanie socjalistycznej drogi albo wprowadze-nie konstytucjonalizmu” jest fałszywa. Tak naprawdę mamy do czy-nienia z wyborem pomiędzy sino-socjalistycznymi rządami, które są niestabilne i generują sporo problemów (również dla rządzących) a „socjalistycznym konstytucjonalizmem” efektywnie realizującym podstawowe wartości polityczne, na których wyrosła i które kul-tywuje KPCh. Dodajmy, że w związku z tym fraza „socjalistyczny konstytucjonalizm” oznacza coś więcej niż „chińska droga”. W ujęciu Zhang Qianfana wprowadzenie xianzheng nie oznacza kopiowania zachodnich wartości czy rozwiązań instytucjonalnych i zaprzecze-nia specyfi ki chińskiego ustroju politycznego. W zaprezentowa-nej narracji zdecydowanie zaakcentowana została kategoria meta-wartości konstytucjonalizmu związanych ze stabilnością realizowa-nia władzy politycznej i wzrostem jakości rządzerealizowa-nia. Rozważarealizowa-nia au-tora w większym stopniu mieszczą się zatem w ramach konstytucjo-nalizmu pozytywnego (zob. Wprowadzenie). Nie ulega wątpliwości, że takie rozłożenie nacisków zmniejsza radykalizm prezentowanych twierdzeń oraz maksymalizuje szansę na pozytywną reakcję ze stro-ny rządzących i szerszego grona członków KPCh. Nie pomija przy tym ochrony „fundamentalnych uprawnień”, a jedynie kładzie szcze-gólny nacisk na wymiar organizacji procesu politycznego. Zwróćmy uwagę, że postulowany Komitet Konstytucyjny został tak zaprezen-towany, aby wpisywał się w dotychczas obowiązujące zasady ustro-jowe. Cały tekst sprawia zatem wrażenie umiarkowanej propozycji.