Badania nad zjawiskami związanymi z pracą wpisały się na stałe w tradycję ba-dań biograficznych w Polsce i na świecie. Przytoczyć można analizy doświad-czeń migracyjnych opisanych w pięciotomowym studium Chłop polski w Europie
i Ameryce autorstwa Floriana Znanieckiego i Williama Thomasa ([1920] 1976) czy
badania nad doświadczeniami bezrobotnych w ramach konkursów pamiętnikar-skich ogłaszanych w ramach Instytutu Gospodarstwa Społecznego w Warszawie przez Ludwika Krzywickiego (Zawadzka 2005). W tradycji szkoły chicagowskiej kategoria biografii pojawia się w szczególności w odniesieniu do analiz karier zawodowych. Uczeni, tacy jak Anselm Strauss (1977), Everett Hughes (1997)
1 Zespół niemiecki składał się z Very Trappmann (Leeds University Business School) oraz
czy Howard Becker (Becker, Carper 1956) wskazywali na konieczność analizy zarówno obiektywnych aspektów kariery obrazujących zmianę udziału jednostki w różnorodnych organizacjach i jej mobilność pomiędzy pozycjami zawodowymi i pracami, jak i komponentów subiektywnych związanych z transformacją jednost-kowych tożsamości. Martin Kohli (2002) opisywał w latach 80. XX w. istnienie wzorów „normalnych biografii” opartych na pracy zawodowej, które wiązać moż-na z kształtowaniem się powojennych państw dobrobytu w Europie Zachodniej. Jak zauważa Marek Prawda (1987: 211), „społeczne typizacje przebiegu życia uformowały się historycznie (...) w postaci modeli «karier», faz egzystencji czy progów przejść, i trwale funkcjonują jako element «normalności» życia, rodzaj zasobu wiedzy podręcznej kierującej działaniami człowieka”. Warto też przypo-mnieć klasyczną pracę Daniela Bertaux i Isabelle Bertaux-Wiame nad francuskimi piekarzami, która do dziś stanowi przykład opartej na prowadzonych w tradycji realistycznej wywiadach biograficznych monografii wybranego społecznego
mi-lieu (Bertaux, Bertaux-Wiame 2012).
W polskiej socjologii okresu transformacji badania biograficzne nad świa-tem pracy realizowane były m.in. przez Jacka Leońskiego (1987), Marka Prawdę (1987) i Marka Latoszka (1994, 1999). Bardziej współcześnie można wspomnieć m.in. Markietę Domecką (2010), badającą kariery ludzi biznesu, Katarzynę Waniek (2012), analizującą doświadczenia biograficzne emigracji młodych Polaków do Nie-miec, Sylwię Urbańską (2015), podejmującą problem doświadczenia polskich mi-grantek w Belgii, Annę Kordasiewicz (2016), badającą osoby wykonujące odpłatną pracę domową, czy Karola Haratyka, Kamilę Biały i Marcina Gońdę (2017), anali-zujących pracę freelancerów. Bardzo ciekawym wkładem w zrozumienie przemian doświadczeń pracy w okresie zmian społecznych w Polsce są analizy doświadczeń prywatyzacji w perspektywie biograficznej (Gospodarczyk, Leyk 2012; Mikołajew-ska-Zając, Wawrzyniak 2016). Warto zaznaczyć, że wielu innych autorów i autorek nie odwołuje się przy tym wprost do metodologii badań biograficznych, realizując projekty z wykorzystaniem niektórych elementów tej tradycji.
Podejmując decyzje metodologiczne, odwoływaliśmy się do wcześniejszych doświadczeń badań biograficznych nad światem pracy realizowanych przez człon-ków zespołu polskiego oraz niemieckiego. W zespole polskim nawiązywaliśmy do badań biograficznych nad robotnikami na Śląsku realizowanych w latach 1999–2004 przez autora niniejszego rozdziału (Mrozowicki 2011), analiz biograficznych uwa-runkowań nowych form zaangażowania w związki zawodowe w Estonii, Polsce, Rumunii i Słowenii (Mrozowicki 2012; Mrozowicki, Trawińska 2013), a także re-alizowanych w zespole: Agata Krasowska, Mateusz Karolak i Adam Mrozowicki (2013), badań pilotażowych we Wrocławiu nad młodymi pracownikami sprekaryzo-wanymi, badań nad biograficznymi doświadczeniami migracji powrotnych (Karolak 2016) oraz doświadczeniami klasy średniej w warunkach polskiej odmiany kapi-talizmu (Burski 2016). Ze strony zespołu niemieckiego kluczowe znaczenie mia-ły wcześniejsze badania Very Trappmann (2013) nad hutnikami w doświadczonej
procesami restrukturyzacji Nowej Hucie, które wykorzystywały również elementy metody biograficznej. Istotnym punktem odniesienia były również projekty badaw-cze realizowane na Uniwersytecie Łódzkim przez zespół Kai Kaźmierskiej – nad doświadczeniami procesu transformacji systemowej w Polsce (Kaźmierska 2016b; Kaźmierska, Schütze 2013) oraz zespół Andrzeja Piotrowskiego – nad Polakami w świecie późnego kapitalizmu (Haratyk et al. 2017). Wpłynęły one na interpretację zebranych danych m.in. za sprawą udziału zespołów badawczych wymienionych projektów w seminariach i panelach dyskusyjnych poświęconych analizie przypad-ków zebranych w projekcie PREWORK.
O wyborze metody biograficznej zdecydowały następujące powody. Po pierw-sze, daje ona szansę na zrozumienie znaczenia oraz motywacji, które młodzi ludzie nadają swoim działaniom w kontekście doświadczanych możliwości i ograniczeń o charakterze strukturalnym i kulturowym. W szczególności umożliwia ona rekon-strukcję istotnej dla zrozumienia refleksyjności podmiotu „pracy biograficznej” oraz przeżywanego przezeń świata (Strauss 1993). Po drugie, dzięki wywiadom biograficznym odtworzyć można obiektywny przebieg życia młodych rozmówców oraz zrozumieć relacje i subiektywne znaczenie przypisywane życiu związanemu z pracą i życiu poza pracą. W szczególności możliwe jest zrozumienie relacji pomiędzy doświadczeniami i wyborami indywidualnymi a zinstytucjonalizowa-nymi wzorami „normalnych biografii” opartych na oczekiwaniach społecznych dotyczących modeli przebiegu życia (Kohli 2002; Prawda 1987). W opowiada-nych historiach życia udokumentowane są zarazem procesy instytucjonalizacji nowych wzorów biografii zawodowych opartych na „normalizacji” nieciągłości i niepewności.
Po trzecie wreszcie, biograficzne wywiady narracyjne umożliwiają prześle-dzenie relacji między czynnikami strukturalnymi, kulturowymi oraz sprawstwem w specyficznych dla danych osób kontekstach społeczno-historycznych (Bertaux, Kohli 1984; Mrozowicki, Turk, Domecka 2013). Martin Kohli (2012: 128), odwo-łując się pojęcia rozumienia Wilhelma Diltheya (1959), zauważa, że autobiografia jest nie tylko „metodologicznym modelem (hermeneutycznego) rozumienia życia jednostek, lecz także szczególnym sposobem wejścia w historyczną czy społeczną rzeczywistość”. Wywiady biograficzne mogą być traktowane jako doskonałe źródło wiedzy o sposobach doświadczenia i radzenia sobie z procesami prekaryzacji pracy w kontekście całościowych doświadczeń życiowych jednostek.
Metoda biograficzna, w tym jej szczególny wariant wykorzystany w projekcie, a mianowicie biograficzny wywiad narracyjny autorstwa Fritza Schützego, były na gruncie polskim i międzynarodowym opisywane wielokrotnie (por. Hermanns 1987; Kaźmierska 1997; Rokuszewska-Pawełek 1996; Rosenthal 2004; Schütze 1983, 2012), stąd w niniejszym podrozdziale nie będziemy skupiać się na ich ponownej charakterystyce. Opisana zostanie jedynie praktyka badawcza oraz podjęte w jej trakcie decyzje metodologiczne.