BERLIŃSKIE PAWILONY INFORMACYJNE

Architektura tymczasowa wymyka się prostej klasyfikacji, obiekt tymczasowy może istnieć przez jeden dzień, tydzień, ale także przez wiele lat. Pewnym wyznacznikiem pozwalającym odróżnić architekturę tymczasową od trwałej są więc przyjmowane założenia. Obiekt z wyznaczoną w dniu oddania do użytku datą rozbiórki jest bez wątpienia obiektem tymczasowym. Stan ten można odnieść do pawilonów informacyjnych, które wypełniają pustkę w krajobrazie przed ostatecznym zmaterializowaniem się trwałej w swych założeniach architektury. Pawilony informacyjne powstają z reguły w przypadku inwestycji skomplikowanych, o dużej skali, których realizacja obliczona jest na lata. Miastem, dostarczającym przykładów tego typu obiektów, jest Berlin określany po zjednoczeniu Niemiec mianem „wielkiego placu budowy”.

Ryc. 141. Info Box na Placu Poczdamskim w Berlinie. Na pierwszym planie fragmenty Muru Berlińskiego, czekające na rozebranie.

Ryc. 142. Info Box na Placu Poczdamskim w Berlinie.

Za prekursorskie przedsięwzięcie w tym zakresie należy uznać Info Box na Potsdamer Platz istniejący w latach 1995–2001, a więc do momentu, w którym musiał ustąpić miejsca kolejnym inwestycjom realizowanego „master planu”. Czerwony prostopadłościan wyniesiony wysoko na stalowej konstrukcji stanowił istotny element wizualny informujący o procesie odbudowy rejonu Placu Poczdamskiego. W jego wnętrzu prezentowana była wystawa ukazująca docelowy efekt zagospodarowania obszaru. Odwiedzający mogli także na bieżąco porównywać zaprezentowaną

192

wizję ze stanem rzeczywistym, korzystając z tarasu widokowego. Wedle zbliżonych założeń funkcjonuje obecnie w Berlinie kolejny pawilon informacyjny, który podobnie jak Info Box stał się rozpoznawalnym i wyrazistym elementem krajobrazu miasta nad Sprewą.

Pawilon Humboldt Box powstał jako obiekt towarzyszący odbudowie Zamku Berlińskiego³⁷⁵, który po zakończeniu prac stanie się siedzibą Humboldt Forum³⁷⁶. Projekt pawilonu został wybrany w konkursie architektonicznym w 2009 roku i otwarty dla odwiedzających w czerwcu 2011 r.

Tymczasowy obiekt ma funkcjonować do momentu otwarcia Humboldt Forum w roku 2019, a więc jego obecność w krajobrazie przestrzeni miejskiej obliczona została na osiem lat. Zwycięski projekt opracowała berlińska pracowania architektoniczna KSV – Krüger Schuberth Vandreike na zlecenie inwestora prywatnego, który w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego przystąpił do przedsięwzięcia wraz z innymi podmiotami zaangażowanymi w projekt Humboldt Forum. Pawilon został w całości sfinansowany ze środków firmy prywatnej, która jest jednocześnie jego operatorem i użycza powierzchni wystawowych pozostałym instytucjom.

Ryc. 143. Humboldt Box w 2011 r. W tle plac budowy Humboldt Forum.

Ryc. 144. Konstrukcja i powłoka pawilonu po zmroku zostaje podświetlona, dzięki czemu staje się on miejskim lampionem.

Funkcję obiektu dominuje jego rola informacyjna i wystawiennicza. Pawilon w założeniu miał stać się centrum propagowania idei towarzyszącej powstaniu Humboldt Forum. Jednocześnie zaangażowanie wszystkich podmiotów w aranżację przestrzeni wystawienniczej Humboldt Box umożliwiło im określenie ram współpracy i wypracowanie w praktyce koncepcji przyszłej ekspozycji w odbudowanym zamku. Wspólna wizja partnerów projektu prezentowana jest już we wprowadzeniu do wystawy. Partnerzy ulokowani zostali na poszczególnych piętrach. W ramach pierwszej kondygnacji historię Zamku Berlińskiego i proces jego odbudowy przedstawiają Stowarzyszenie „Zamek Berliński” oraz Fundacja „Pałac Berliński – Humboldt Forum”. Na drugiej i trzeciej kondygnacji swoje plany ekspozycyjne i zbiory prezentują Muzeum Etnologii i Muzeum

375 Odbudowę Zamku Berlińskiego poprzedza wyburzenie stojącego w tym miejscu w latach 1976–2008 Pałacu Republiki – siedziby parlamentu NRD. W latach 2003–2005 opuszczony budynek pełnił funkcję tymczasowego centrum kultury. Po jego wyburzeniu, a przed rozpoczęciem odbudowy Zamku, w miejscu tym również znajdował się tymczasowy pawilon do prezentowania wystaw artystycznych umożliwiający kontynuację aktywności zapoczątkowanej w pałacu. Więcej na temat działań tymczasowych w Pałacu Republiki w: A. Ferré i in., Verb Connection, Actar, Barcelona 2004, s. 84-103.

376 Projekt Humboldt Forum zakłada umieszczenie w odbudowanych murach Zamku Berlińskiego trzech znaczących instytucji kultury: Muzeów Narodowych w Berlinie – Muzeum Etnologii i Muzeum Sztuki Azjatyckiej, Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego oraz Biblioteki Uniwersytetu Humboldta.

193 Sztuki Azjatyckiej, Fundacja Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet Humboldta oraz Berlińska Biblioteka Centralna i Regionalna. Program wystawienniczy wzbogacony jest o funkcje komercyjne, tradycyjnie już towarzyszące współczesnym obiektom muzealnym, a więc sklep, restaurację i kawiarnię. Funkcja gastronomiczna ulokowana na ostatniej kondygnacji została połączona z tarasem widokowym, który umożliwia ogląd placu budowy i panoramy miasta w bezpośredniej bliskości zabytkowych obiektów muzealnych i katedry berlińskiej.

Wizualnie pawilon odwołuje się do architektury tymczasowej przez konotacje z formą rusztowań, namiotów i platform wiertniczych³⁷⁷. Choć forma obiektu rzeczywiście sprawia wrażenie lekkiej i tymczasowej, konstrukcja pawilonu de facto wykonana jest w trwałej technologii szkieletu stalowego i dwóch żelbetowych pionów komunikacyjno-konstrukcyjnych. Wyrafinowana geome-trycznie bryła, charakteryzująca się zwężeniem ku podstawie i podcięciem kondygnacji parteru, dodatkowo wymagała osadzenia pawilonu na palach o głębokości 27 metrów, co odpowiada jego wysokości. Monolityczne elementy konstrukcyjne zostały sprawnie ukryte pod zewnętrzną powłoką wykonaną ze specjalnych materiałów tekstylnych używanych w wielkoformatowych siatkach reklamowych. Zewnętrzna „skóra” pawilonu odsunięta jest od jego ścian o 30 cm, co umożliwia wymianę poszczególnych jej segmentów oraz nocne podświetlenie. Zastosowane środki służą podkreśleniu jego tymczasowego i zmiennego charakteru.

Na pawilon Humboldt Box warto zwrócić uwagę z kilku powodów. Interesujący jest przede wszystkim finansowy i programowy model przedsięwzięcia. Obiekt stanowi przykład kooperacji różnych podmiotów: instytucji publicznych, stowarzyszeń i fundacji oraz prywatnego inwestora prowadzącego w nim działalność komercyjną. Dzięki tej współpracy powstał obiekt uznawany w prasie lokalnej za tymczasową ikonę Berlina. Co ciekawe, ekspresyjna i współczesna architektura pawilonu to zdecydowane przeciwieństwo prowadzonej rekonstrukcji Zamku Berlińskiego. Dzięki temu przykuwa uwagę potencjalnych odwiedzających i przyczynia się do promocji realizowanej inwestycji Humboldt Forum. Dominująca funkcja wystawiennicza stanowi bezpośrednią zapowiedź realizowanej obecnie inwestycji, której skala, stopień złożoności, a nade wszystko finansowanie ze środków publicznych w kwocie 595 milionów euro wymagają kampanii informacyjnej. Jak możemy przeczytać na oficjalnej stronie projektu Humboldt Forum: w historycznym centrum Berlina powstaje w trakcie tej dekady unikalny ośrodek sztuki, kultury, nauki i edukacji o międzynarodowej reputacji, dedykowany dialogowi kultur w świecie i spojrzeniu z różnych perspektyw na tematy historyczne oraz bieżące o globalnym znaczeniu³⁷⁸. Innowacyjne podejście do aranżacji przestrzeni przyszłego zamku i koncepcja wzbogacenia wystaw istniejących zbiorów etnograficznych o współczesny kontekst geopolityczny i kulturowy odbija się już w działalności Humboldt Box.

Pawilon stanowi swoiste laboratorium przed powstaniem formy finalnej ekspozycji, a jednocześnie pozwala zapoznać się z jej koncepcją. Humboldt Forum działa więc na długo przed zakończeniem budowy, a reprezentacyjne miejsce niemieckiej stolicy nie jest jedynie zamkniętym placem budowy.

377 Zob. autorzy o projekcie [online], 19.10.2011. [dostęp: 12.07.2015], dostępny w Internecie:

http://www.archdaily.com/175206/humboldt-box-berlin-kruger-schuberth-vandreike.

378 Na drodze do Humboldt Forum [online], [komunikat], [dostęp: 12.072015], dostępny w Internecie:

http://www.humboldt-forum.de/humboldt-forum/idee/auf-dem-weg-zum-humboldt-forum/.

Tłum. na j. polski: autor. Oryginalny tekst: The next decade will see the emergence in the historical heart of Berlin of a unique centre for art, culture, science, and learning with significant global reach. It will be entirely dedicated to the dialogue between the cultures of the world and will act as a forum for debate and analysis of historical and current issues of global significance, viewed from a multitude of fresh perspectives.

194

Przykład berliński ukazuje, jak architektura tymczasowa może wpisać się w cykl inwestycyjny, będąc doskonałym uzupełnieniem przestrzeni znajdującej się w trakcie transformacji.

4.2.2. WARSZAWSKIE PRZYKŁADY TYMCZASOWYCH OBIEKTÓW I PAWILONÓW MUZEALNYCH