REAKCJE NA WSPÓŁCZESNE KRYZYSY MIEJSKIE I ICH WPŁYW NA KSZTAŁT

Jeśli jedną ze ścieżek reakcji na kryzys miast możemy opisać jako przejście od przemysłu ciężkiego do przemysłu opartego na nowoczesnych technologiach, to drugą popularną strategią transformacji jest rozbudowa turystycznej i kulturalnej oferty miast poprzemysłowych. Jak uważa Krzysztof Nawratek: W poprzemysłowym zachodnim mieście ekonomiczna przyczyna jego istnienia zniknęła. Pozostała turystyka i instytucje zajmujące się spekulacjami finansowymi (ile może być miejsc takich jak londyńskie City czy nowojorska Wall Street?). Stąd kultura i sztuka wydawały się dla miast rozwiązaniem najlepszym, a do tego jakże spektakularnym⁴⁹. Po to rozwiązanie sięgnęli włodarze wielu amerykańskich, a także europejskich miast. Do rozwoju turystyki miejskiej w USA przyczynił się między innymi rozwój infrastruktury lotniczej ułatwiającej szybkie przemieszczanie się po rozległym terytorium kraju. Łatwiejsza dostępność uruchomiła działania władz miejskich upatrujących w turystyce nowe narzędzie wzrostu i rozwoju. Najważniejszym wyzwaniem stała się konieczność przebudowy dotychczasowego przemysłowego wizerunku wielu metropolii i stworzenia ich nowego obrazu jako miejsc wypoczynku i rozrywki. Jednym ze środków realizacji tego trudnego zadania stała się architektura pełniąca rolę akcentu marketingowego i swoistej „wizytówki” realizowanych przedsięwzięć. Poprzez takie podejście miasto zaczęto traktować jako produkt na globalnym rynku, który można wypromować w ramach działań marketingowych. W miejskich urzędach zaczęto tworzyć wydziały odpowiedzialne za turystykę miejską oraz organizację różnego rodzaju atrakcyjnych wydarzeń – festiwali i zawodów sportowych. Spójna polityka miała sprzyjać stworzeniu całościowego produktu – atrakcyjnego turystycznie celu podróży.

Nie tylko władze miejskie upatrywały w tym podejściu szansy na rozwój, także wiele firm z sektora prywatnego wykorzystało rozwijający się rynek turystyczny do własnych inwestycji z dużym prawdopodobieństwem osiągnięcia odpowiedniej stopy zwrotu. Jako przykład można tu podać liczne inwestycje w budowę bazy hotelowej połączonej z hazardem w Detroit⁵⁰. Taktyka polegająca na specjalizacji w konkretnej branży turystycznej bądź rozrywkowej również jest charakterystyczna dla tego typu działań. Miasta poprzemysłowe, w szczególności amerykańskie, nieposiadające zabytków o światowej renomie, potrzebują wykreowania wystarczająco wyrazistej oferty, terenu pod budowę. Zrealizowana inwestycja ma uwolnić potencjał inwestycyjny tych terenów i przyczynić się do prędkiego ich zagospodarowania.

48 Tamże, s. 137.

49 K. Nawratek, Miasta – maszyny produkujące niezwykłość, „Miesięcznik Znak”, 2011, nr 673, passim.

50 Zob. C. Spirou, dz. cyt., s. 54.

29 aby przyciągnąć turystów. Niektóre z nich koncentrują się na sporcie, inne na etniczności lub rozrywce, jeszcze inne na edukacji. Dodatkowym wzmocnieniem dla stałej oferty może być organizacja cyklicznych wydarzeń związanych z rozwijaną ofertą turystyczną, które gromadzą znaczną liczbę ludzi zarówno w jednym miejscu jak i w jednym czasie.

Ryc. 5. Rogers Center w Toronto to przykład obiektu, którego jednym z celów było ożywienie zdegradowanego poprzemysłowego obszaru.

Ryc. 6. Etniczne i rozrywkowe dzielnice są stałym elementem krajobrazu amerykańskich miast.

Na zdjęciu nowojorskie Chinatown.

Przykładowo miasto promujące się jako silny ośrodek kulturalny organizuje często festiwale teatralne, muzyczne czy filmowe o światowej randze, miasto które kojarzone jest z kulturą określonej mniejszości etnicznej będzie organizowało festiwale wzmacniające ten przekaz. Takie urynkowienie miejskiego życia może jednak czasem prowadzić do zagubienia autentyczności kreowanego obrazu miasta bądź, jak wskazuje Sharon Zukin, promowana kultura miejsca zaczyna spełniać interesy rynku zamiast wartości publiczne⁵¹. Szczególnie ciekawym przykładem mogą być tutaj specjalne strefy urbanistyczne tworzone na potrzeby turysty, a często w opozycji lub ambiwalencji względem mieszkańców miast. „Makietowość” tych rozwiązań czasem bywa demaskowana również przez ich użytkowników i odrzucana. Innym razem kumulacja wielu czynników sprawia, że są one powszechnie akceptowane i doceniane. Przykładem może być tutaj rekonstrukcja Starego Miasta w Dreźnie.

Jak pisze Zbigniew Paszkowski: Dla każdego miasta jego historia stanowi wielką wartość. Miasto bez historii jest na swój sposób ubogie, monotonne i po prostu nieciekawe. Może być nawet wygodne do pracy i mieszkania – ale nie posiadając komponentów, jakimi są wartości historyczne, tradycja oraz skala przestrzeni, w której obecność zabytków przeszłości jest namacalna – nie roztacza odpowiedniej atmosfery, która, jak katalizator, potrzebna jest do inkubacji i rozwoju kultury i sztuki.

Nie jest też atrakcyjne turystycznie⁵². Specjalne strefy turystyczne mogą być więc kreowane w oparciu o istniejącą, rekonstruowaną lub adaptowaną zabudowę historyczną, ale również poprzez wykreowanie całkiem nowych zespołów urbanistyczno-architektonicznych o dominującym profilu.

Jako przykłady należy tu podać tematyczne parki rozrywki, kompleksy sportowe czy dzielnice kongresowo-hotelowo-rozrywkowe⁵³.

51 Tamże, s. 75.

52 Z. Paszkowski, Miasto Idealne w perspektywie europejskiej i jego związki z urbanistyką współczesną, Universitas, Kraków 2011, s. 228.

53 W kwestii tematyzacji przestrzeni zob.: P. Lorens, Tematyzacja przestrzeni publicznej miasta jako wynik współczesnych procesów rozwoju urbanistycznego [w:] M. Pacuk (red.), Wybrane problemy przekształceń miast Polski północnej, Wydawnictwo „Bernardinum”, Gdynia-Pelplin 2006, s. 105-119.

30

Ryc. 7. Rekonstrukcja historycznej zabudowy w Ankarze pozwoliła na stworzenie atrakcji kierowanej przede wszystkim do potencjalnych turystów.

Ryc. 8. Rewaloryzacja Starego Miasta w Dreźnie zadowoliła zarówno mieszkańców jak i turystów oraz przyczyniła się do odbudowy kapitału symbolicznego.

Baltimore jest modelowym przykładem szerokiego programu inwestycji publicznych opisanych powyżej. Nowe obiekty w tym mieście zostały skoncentrowane w obrębie wewnętrznego portu, który w wyniku zmian w sposobie operowania ładunkami stał się bezużyteczny.

Niezagospodarowane i niszczejące przez lata nabrzeża władze zdecydowały się zrewitalizować poprzez inwestycje w sektor wypoczynku i turystyki, lokując tam min. centrum kongresowe, stadion, muzeum przemysłu, akwarium-oceanarium, park itp. Inwestycje w Camden Yards całkiem odmieniły oblicze centrum Baltimore⁵⁴. Podobną drogą poszły miasta takie jak Pittsburgh, Cinncinati czy Portland. Szereg dużych budżetowych inwestycji w centra kongresowe w założeniu miał się przyczynić do rozwoju turystyki biznesowej i organizacji konwencji. Ważnym elementem budowania nowej tożsamości stały się również obiekty sportowe. W Stanach Zjednoczonych szczególnie popularne są baseball, koszykówka, hokej czy football amerykański. W związku z tym w wielu miastach wznoszono nie jedną, a kilka aren sportowych. Czerpanie znaczących profitów ze wspierania popularnych sportów zespołowych jest również dziś udziałem miast europejskich.

Na starym kontynencie dominującą dyscypliną jest piłka nożna, a liczne międzynarodowe rozgrywki sprzyjają promocji miast biorących w nich udział klubów. Dziś wielu turystów odwiedza Liverpool czy Madryt z uwagi na fakt, że gra tam ich ulubiona drużyna.

Mimo bogatszej historii i struktury funkcjonalnej miasta europejskie również podejmują wyzwanie poszerzenia grupy potencjalnych odwiedzających i nowych mieszkańców. W zależności od posiadanego potencjału turystycznego opracowywane są przedsięwzięcia o różnej skali. Dla miast, które dotychczas funkcjonowały już w świadomości międzynarodowej jako turystyczne, atrakcje nowe inwestycje są raczej elementem odświeżenia wizerunku niż całkowitej jego zmiany. Na starym kontynencie istnieją jednak miasta o cechach podobnych do przemysłowych miast amerykańskich, które podjęły wysiłek budowy nowej marki. Najbardziej znanym i bodaj jedynym w pełni udanym przykładem transformacji przemysłowego miasta w turystyczną atrakcję jest Bilbao, które wykorzystując efekt świeżości podjętych zmian i przekształceń wywalczyło nową pozycję w Europie, stając się ponadlokalnym ośrodkiem kultury i usług. Strategia Bilbao została oparta na wzmożeniu akumulacji kapitału symbolicznego. Jak pisze David Harvey: Kolektywny kapitał symboliczny złączony z takimi nazwami i miejscami jak Paryż, Ateny, Nowy Jork, Rio de Janeiro, Berlin, Rzym ma wielkie znaczenie i daje tym miejscom dużą gospodarczą przewagę w porównaniu, na przykład z Baltimore,

54 Zob. C. Spirou, dz. cyt., s. 58-60.

31 Liverpoolem, Essen czy Glasgow. Problemem tych drugich miejsc jest podniesienie współczynnika kapitału symbolicznego i pomnożenie znaków dystynkcji tak, aby lepiej ugruntować swoje roszczenia do wyjątkowości przynoszącej renty monopolowe. „Branding” miast stał się niezłym biznesem (…) walka o kolektywny kapitał symboliczny stała się jeszcze istotniejsza jako podstawa rent monopolowych. Jak inaczej można wytłumaczyć sensację wzbudzoną przez Muzeum Guggenheima w Bilbao, z jego rozpoznawalną architekturą Gehry’ego? I jak inaczej wytłumaczyć gotowość głównych instytucji finansowych, zajmujących się istotnymi międzynarodowymi interesami, do finansowania tak rozpoznawalnego projektu⁵⁵. Wspomniany przez Harvey’a budynek muzeum Guggenheima jest oczywiście najbardziej znanym elementem zjawiska definiowanego jako „Efekt Bilbao”. Pobieżna analiza fenomenu, jakim było wypromowanie Bilbao przez ikoniczny obiekt, stała się jednak przyczyną niezrozumienia strategii zastosowanej w stolicy kraju Basków.

Wiele podupadających poprzemysłowych miast europejskich stanęło do wyścigu na najbardziej spektakularne obiekty kulturalne, sportowe etc., które miały im zapewnić nową dynamikę rozwoju. Bilbao zawdzięcza jednak swój sukces tylko w części ikonicznej architekturze.

Miasto przeszło skomplikowany i szeroki proces rewitalizacji, w ramach którego stworzone zostały nowe przestrzenie publiczne, a nade wszystko próbowano wpierw rozwiązać problemy o charakterze społecznym i gospodarczym⁵⁶. Krzysztof Nawratek zwraca uwagę na jeszcze jeden aspekt efektu Bilbao: To nie muzeum oraz pozostałe ikoniczne inwestycje architektoniczne zmieniły status miasta.

To jego wyjątkowość i egzotyka – w skład której wchodzi również ETA – została zmanipulowana i sprzedana. Nowe muzea (...) nie staną się motorem zmian, jeśli nie będą częścią strategii unikatowości⁵⁷. Dobrze ten przykład ilustruje kolejne hiszpańskie miasto – Barcelona, która na przełomie wieków również zasłynęła dzięki nowym ikonom architektury. David Harvey pisze, że wzrost znaczenia Barcelony w ramach systemu miast europejskich był po części oparty na stopniowym gromadzeniu kapitału symbolicznego i akumulacji znaków dystynkcji. Składało się na nią odkrywanie wyróżniającej się katalońskiej historii i tradycji, promowanie jej ważnych artystycznych osiągnięć i dziedzictwa architektonicznego (Gaudi) oraz unikalnych cech stylu życia i tradycji literackich, wsparte istnym zalewem książek, wystaw i wydarzeń kulturalnych sławiących jej charakterystyczność. Wszystko to zaprezentowano z nowymi autorskimi dodatkami architektonicznymi (…)⁵⁸. Na sukces Barcelony wpływa przede wszystkim jej unikatowość, ale również bogata historia: oporu wobec reżimu Franco, bastionu odmiennej katalońskiej kultury, miasta Picasso i Gaudiego, a także wielu innych wyróżniających ją elementów. Istotą fenomenu Barcelony jest więc wielowątkowa historia, jaką miasto opowiada samo o sobie, w tym także dotycząca współczesnych przekształceń jego urbanistycznej struktury⁵⁹.

55 D. Harvey, Bunt miast. Prawo do miasta i miejska rewolucja, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2012, s. 147-148.

56 Więcej na ten temat w: D. Kłosek-Kozłowska, Strategiczny plan rewitalizacji Bilbao, gdzie architektura podąża za urbanistyką, [w:] B. M. Walczak, dz. cyt., s. 333-338, por. I. Mironowicz, Przekształcenia struktur miejskich – projekty i realizacja [w:] P. Lorens, J. Martyniuk-Pęczek (red.), dz. cyt., s. 128-135.

57 D. Harvey, dz. cyt., s. 58.

58 Tamże, s. 148.

59 Więcej na ten temat w: P. Fiuk, Centrum Barcelony – wyburzenia dla ożywienia, „Czasopismo Techniczne”, z. 7. Architektura z. 1-A2, Kraków 2009, s. 239-243.

32

Ryc. 9. Muzeum Muru Berlińskiego (niem. Gedenk-stätte Berliner Mauer) autorstwa pracowni archite-ktonicznej Kollhof & Kollhof stanowi jedną z naj-nowszych inwestycji (realizacja 2011 r.) wpisujących się w budowanie unikatowości miasta opartej o jego trudną historię.

Ryc. 10. Barcelońskie Muzeum Sztuki Współczesnej (hiszp. MACBA: Museu d'Art Contemporani de Barcelona) autorstwa Richarda Meiera powstało wewnątrz kwartału śródmiejskiej zabudowy, z którą kontrastuje, będąc jednocześnie symbolem dynamicznych przekształceń w tkance miasta.

Podobnie swoją strategię unikatowości w oparciu o trudną i bogatą historię buduje Berlin.

Kolejne ikony architektoniczne nie są jedynie prezentacją formalnych wyczynów gwiazd architektury.

Muzeum Żydowskie Daniela Libeskinda, Pomnik Pomordowanych Żydów Europy Petera Eisenmana czy Muzeum Topografia Terroru – Heinle, Wischer und Partner stanowią przemyślane elementy opowieści o trudnych doświadczeniach wynikających z okresu rządów Nazistów w Niemczech. Inne wątki z historii reprezentują budowle Neues Museum (David Chipperfield), ukazujące w sposób namacalny zniszczenie miasta przy jednoczesnym jego odrodzeniu i trwaniu, oraz założenie pomnikowe Muzeum Muru Berlińskiego (Kohlhoff & Kohlhoff) reprezentujące bolesną historię podziału miasta i Niemiec.⁶⁰. Barcelona i Berlin stanowią symbole udanych przekształceń i budowy silnej pozycji w globalnej świadomości, jednakże są również jednymi z najbardziej zadłużonych miast⁶¹. Inwestycje w budowę nowego wizerunku będące częścią kompleksowej strategii wymagają poniesienia wysokich kosztów. Dlatego użycie samej architektury jako narzędzia zmiany może okazać się największym błędem. Jeśli za nową ikoną nie stoi szersza idea, miasto może ulec zadłużeniu bez realizacji oczekiwanych efektów. Hiszpańska Walencja, w której powstało Miasto Sztuki i Nauki autorstwa Santiago Calatravy osiągnęła co prawda efekt promocyjny, ale w szerszym bilansie okazało się, że utrzymanie i eksploatacja nowej ikony przerasta jej możliwości finansowe. Ikoniczne obiekty architektoniczne powstały i nadal powstają w wielu miastach europejskich oraz amerykańskich i azjatyckich, jednakże zyski wynikające ze zwiększenia rent monopolowych mogą okazać się mniejsze niż koszty ich wzniesienia. Jednym z bardziej kontrowersyjnych przykładów jest wznoszona w Hamburgu Elbphilharmonie pochłaniająca z każdym rokiem coraz większe kwoty,

60 W Polsce dobrym przykładem budowania strategii unikatowości, wedle której przekształcenia przestrzenne i nowe inwestycje wpisują się w bogatą i specyficzną historię miasta, jest Gdańsk. Dwie nowe ikony miasta – zrealizowane Centrum Solidarności oraz powstające Muzeum II Wojny Światowej – odwołują się wydarzeń i procesów mających wpływ na historię Europy i Świata – wybuchu wojny oraz podpisania porozumień sierpniowych i powstania NSZZ Solidarność.

61 W roku 2012 zadłużenie Berlina wynosiło 60 mld. Euro i trzykrotnie przekraczało jego dochody wynoszące 20 mld. Euro; zob. M. Konopka, …dług Berlina trzykrotnie przewyższa budżet miasta? [online], [dostęp:

28.05.2013], dostępny w Internecie: http://uniaeuropejska.org/dug-berlina-trzykrotnie-przewysza-budet-miasta/.

33 przy jednoczesnym odsuwaniu się terminu ukończenia inwestycji⁶². Zrównoważenie skali prowa-dzonych inwestycji względem potencjału finansowego i ludnościowego miasta, a także celowości względem oczekiwań, wydaje się najistotniejszym kryterium tego typu działań.

KLASA KREATYWNA W STRATEGII ROZWOJU WSPÓŁCZESNEGO MIASTA

Jak pisze Andrzej Meyer Synonimem nowej klasy metropolitalnej jest opisana wcześniej przez Richarda Floridę klasa kreatywna⁶³. Autor umieścił ją w szerszym kontekście warunków nieodzownych dla pozytywnego rozwoju miasta, określanych przez triadę 3T: technologia, talent i tolerancja. Florida twierdzi, że miasta tolerancyjne, otwarte, o różnorodnej strukturze demograficznej i przyjazne wszystkim grupom ludzi są magnesem dla kreatywnych jednostek (zwłaszcza ich talentu) i najprężniej rozwijających się, najbardziej dochodowych gałęzi przedsiębiorstw (technologia)⁶⁴. Innymi słowy miasta, które łączą w sobie nowoczesny, innowacyjny przemysł, jak i atrakcyjne, wielobarwne środowisko życia, stoją przed szansą dalszego dynamicznego rozwoju. Z uwagi na ten fakt teoria klasy kreatywnej stała się niezwykle popularna i lansowaną wśród władz wielu miast jako klucz do ich sukcesu. Pozyskanie przedstawicieli klasy kreatywnej uczyniono jednym z głównych celów miejskiej polityki.

Aby przyciągnąć i zatrzymać przedstawicieli klasy kreatywnej, miasto musi spełniać pewne określone warunki. Richard Florida prowadząc swoje badania nad klasą kreatywną, ocenia, że decydującą rolę odgrywa w tej kwestii wysokiej jakości środowisko życia. Wedle przedstawicieli klasy kreatywnej, na powyższe składa się stan środowiska naturalnego, przyjazność względem obcych, tolerancyjność i szerokie spektrum propozycji aktywnego spędzania czasu wolnego. Oferta dotycząca „miejskiego życia” musi być bogata i zróżnicowana. Powyższe warunki spełniają przede wszystkim miasta, które są tyglem różnych kultur narodowych oraz subkultur. Wśród szczególnie pożądanych walorów miast przedstawiciele klasy kreatywnej wyróżniają min. bogate życie nocne, aktywną i twórczą lokalną scenę muzyczną, przyjazne nastawienie do ludzi młodych oraz mniejszości seksualnych, dbałość o środowisko naturalne. Miasta poprzez stworzenie odpowiednich warunków i przyciągnięcie kreatywnych jednostek zwiększają swój potencjał gospodarczy. Kreatywne jednostki tworzą własne firmy bądź przyciągają do miasta kreatywne przedsiębiorstwa, które chcą korzystać z ich talentu i doświadczenia. Jak pisze Anna Kopel: panujący w regionie styl życia i jego jakość wpływają na sukces ekonomiczny nie mniej niż struktura kosztów biznesowych, podatki i fizyczna lokalizacja⁶⁵. Budowa w mieście atrakcyjnego środowiska życia dla klasy kreatywnej to złożony i skomplikowany proces z uwagi na konieczność koordynowania działań na różnych polach, które zbudują przekonującą ofertę dla kreatywnych jednostek. Należy także dodać, że miasta, które zdążyły stworzyć i utrwalić swój wizerunek miejsc przyjaznych klasie kreatywnej, posiadają znaczną przewagę nad ośrodkami, które do tego miana dopiero aspirują.

62 A. Pleszko, Perypetie związane z budową Elbphilharmonie w Hamburgu, „Architektura & Biznes”, 2013, nr 7/8 (252/253), s. 82.

63 Richard Florida do przedstawicieli klasy kreatywnej zalicza przede wszystkim osoby wykonujące zawody twórcze: naukowców i inżynierów, wykładowców uniwersyteckich, poetów i pisarzy, artystów, artystów estradowych, aktorów i pozostałych twórców kultury, projektantów mody i architektów, przedstawicieli świata mediów, ludzi tworzących zespoły doradcze i środowiska opiniotwórcze.

64 A. Majer, dz. cyt., s. 303.

65 A. Kopel, Klasa Kreatywna jako czynnik rozwoju miast, [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas.

Zarządzanie i Marketing, Sosnowiec 2007, nr 1, s. 55.

34

Opisane wyżej atrakcyjne środowisko życia jest jednym z filarów miasta kreatywnego, ale nie jedynym. Miasta, aby przyciągnąć kreatywne jednostki bądź firmy, muszą stworzyć także odpowiednią infrastrukturę i warunki dla prowadzenia i rozwijania działalności gospodarczej. Brak koordynacji działań lub koncentracja na wybranych elementach teorii może doprowadzić do wypaczenia jej założeń. Krzysztof Nawratek uważa, że powierzchowne traktowanie idei Richarda Floridy przez polityków doprowadziło do ekonomizacji kultury, która stała się jedynie narzędziem w transformacji miast poprzemysłowych w miasta kreatywne. Koncentracja na aspekcie rozwijania oferty kulturalnej, która przyciągnie do miast kreatywne jednostki, skutkowała licznymi i drogimi inwestycjami w nowe obiekty kultury, które nie zawsze przynosiły oczekiwane rezultaty⁶⁶.

Zestawiając argumenty zwolenników i przeciwników teorii, trzeba je wyważyć. Trudno kwestionować pozytywne elementy funkcjonowania klasy kreatywnej w mieście. Jest ona ważnym elementem rozwoju, gdyż pozwala budować innowacyjną gospodarkę i poprzez ten fakt osiągać przewagę nad innymi ośrodkami. Pamiętać jednak należy o tym, że klasa kreatywna nie jest w stanie samodzielnie podźwignąć miasto z ekonomicznego zastoju i wprowadzić je na nową ścieżkę rozwoju.

Ilość miejsc pracy generowana w tym sektorze gospodarki w Stanach Zjednoczonych szacowana jest na ok. 30%⁶⁷. Trudno również ocenić w sposób obiektywny związek pomiędzy liczbą kreatywnych mieszkańców, a rozwojem danego miasta i jego sytuacją ekonomiczną⁶⁸. Warto w tym przypadku odwołać się do przykładów miast takich jak Monachium czy Singapur, które nie są uznawane za tolerancyjne, a mimo to rozwijają się w sposób dynamiczny i są ośrodkami innowacji⁶⁹. Nade wszystko więc należy teorię klasy kreatywnej traktować w sposób rozważny, uwzględniając specyfikę lokalną. Kosztowne inwestycje zmierzające do przyciągnięcia klasy kreatywnej do miasta mogą stać się bowiem ślepą uliczką, w której korzyści nie przewyższą poniesionych kosztów.

INICJATYWA ODDOLNA W PROCESIE ZARZĄDZANIA MIASTEM

Przegląd strategii, jakimi kierują się miasta w procesie zarządzania, każe również przeanalizować alternatywę dla powszechnie stosowanych rozwiązań. Krzysztof Nawratek uważa, że współcześnie ścierają się dwie istotne wizje miasta: Załóżmy że istnieją tylko dwa modele – jednym z nich byłoby zarządzanie eksperckie, oparte na profesjonalnej „zracjonalizowanej” wiedzy, zarządzanie do pewnego stopnia autorytarne, traktujące miasto jak rodzaj przedsiębiorstwa, a drugim zarządzanie oparte na oddolnym, „ludowym” i ściśle demokratycznym – wspólnotowym, można by rzec – mechanizmie⁷⁰. Nawratek podaje dwa przykłady dla zilustrowania swojej opinii, na jednym biegunie ustawia Singapur jako przykład zarządzania eksperckiego, na drugim Porto Alegre jako przykład nowej formy demokracji bezpośredniej. Oba przykłady przedstawione są w pozytywnym świetle, jednakże autor zastrzega, iż Singapur stanowi według niego pozytywny wyjątek na tle innych miast reprezentujących ten model. W przypadku Porto Alegre formą aktywnego zarządzania przez obywateli jest „uczestniczący charakter ustalania budżetu”, którego struktura jest uchwalana na dzielnicowych zgromadzeniach ludowych raz do roku. Oba mechanizmy ukazują zasadniczą różnicę. W pierwszym o podziale środków i rozwoju miasta decyduje klasa polityczna

66 K. Nawratek, Miasta – maszyny…, dz. cyt.

67 A. Kopel, dz. cyt., s. 54.

68 Zob. C. Spirou, dz. cyt., s. 147.

69 K. Nawratek, Miasta – maszyny…, dz. cyt.

70 K. Nawratek, Miasto jako idea polityczna, korporacja ha!art, Kraków 2008, s. 59.

35 i wykwalifikowani eksperci w imieniu społeczeństwa, w drugim społeczeństwo ma możliwość bezpośredniego uczestnictwa w uchwalaniu budżetu. Jest to redefinicja zaangażowania społecznego w tworzenie miasta, próba budowania demokracji oddolnej i decydowania o sprawach miasta przez jak największą część jego obywateli. Według Josepha Rykwerta można to również osiągnąć poprzez daleko idącą decentralizację i wzmocnienie samorządu lokalnego, podając chociażby przykłady La Paz oraz Cordoby⁷¹.

W miastach Europejskich istotnym elementem wzmocnienia głosu społeczeństwa w zarządzaniu miastem jest partycypacja. Samorządy lokalne przeprowadzają konsultacje społeczne,

W miastach Europejskich istotnym elementem wzmocnienia głosu społeczeństwa w zarządzaniu miastem jest partycypacja. Samorządy lokalne przeprowadzają konsultacje społeczne,