Amerykański historyk Benedict Anderson definiuje naród jako wspólnotę polityczną wyobrażoną jako nieuchronną i suwerenną6. Studiując przypadek Szwajcarii, spośród wielu definicji narodu ta wydaje się najbardziej odpowiednia. Naród szwajcarski, jeżeli w ogóle możemy używać tutaj pojęcia narodu, opiera się na politycznej woli przynależności i wyróżnia się na tle większości współczesnych państw, w których zazwyczaj dominują jeden język i czasem również jedna religia.
Jeśli chodzi o tożsamość narodową, warto przytoczyć definicję sformułowaną przez politolog Annę Melich: tożsamość narodowa je s t tym, co osiąga się w procesie socjalizacji narodowej, procesie, który ma na celu utworzenie tożsamości jednostki w grupie narodowej, w narodzie [...], wraz z symbolami, które j ą reprezentują, tradycjami i zwyczajami, które j ą definiują, elementami, które j ą wyróżniają, wartościami, które j ą uosabiają, fa kta m i historycznymi, które leżą u j e j źródeł, osobistościami i bohaterami, z którym i identyfikuje się ona i z kulturą, która j ą wyróżnia. Jest to zatem definicja grupy, do której się przynależy i co do której ma się ambicje wspólnotowe1. Jak widać, tożsamość narodowa nie je st elementem danym, jest procesem, który je st wciąż budowany. O tożsamości pojmowanej jako proces bądź też tworzonej ad hoc wspomina w niniejszym tomie Grażyna Osika, w artykule
„Tożsamość - jedno pojęcie, wiele desygnatów”. Szwajcarska tożsamość narodowa bywa tworzona ad hoc w przypadku zapotrzebowania na nią. Przy okazji ważnych głosowań federalnych przypomina się Helwetom zwycięstwa szwajcarskich sportowców, tak aby
6 B. Anderson: Wspólnoty wyobrażone. Tłum. Stefan Amsterdamski. Kraków: Znak, 1997, s. 19.
7 A. Melich: Les valeurs des Suisses. Bemo: Editions Lang, 1991, s. 13.
obudzić w Szwajcarach dumę z przynależności do narodu. Szwajcarską tożsamość narodową należy analizować na dwóch płaszczyznach: tożsamości politycznej i tożsamości kulturowej.
Społeczeństwo szwajcarskie jest wielokulturowe, łączy w sobie kilka wspólnot językow ych i religijnych. Szwajcarska tożsamość narodowa, wspólna dla wszystkich, musi być zatem tożsamością polityczną. Tożsamość polityczna je st konieczna do zintegrowania wszystkich grup językow ych i religijnych, jest sztucznym elementem „szwajcarskości”, wypracowanym sposobem komunikacji ponad podziałami. Tożsamość ta jest budowana na wielu fundamentach. W Szwajcarii utworzono i rozwinięto działania pewnych instytucji politycznych w celu zagwarantowania podtrzymania tej tożsamości: federalizm, demokrację bezpośrednią i neutralność. W ten sposób polityka stała się dla Szwajcarów dziedziną, która dotyka ich z bliska, nawet jeśli nie interesują się oni na co dzień sprawami ogólnopaństwowymi. Sami Szwajcarzy uważają, że kultura polityczna, ale również właściwa pozytywna ocena wartości gospodarki, odpowiedzialność osobista i obowiązkowa służba wojskowa odgrywają zasadniczą rolę w rozwiązywaniu problemów spowodowanych małą powierzchnią kraju oraz wewnętrzną różnorodnością Szwajcarii. Tę samą ideę odnajdujemy w polityce rządu. W swojej deklaracji na Radzie M inistrów W spólnoty Europejskiej w dniu 24 grudnia 1962 r. delegacja szwajcarska podkreślała, że: demokracja bezpośrednia, federalizm i neutralność znaczą osobowość polityczną Szwajcarii. Są wynikiem je j różnorodności wewnętrznej i tworzą fundam enty j e j stabilności politycznej8. Te trzy instytucje polityki szwajcarskiej są bardzo popularne w kraju, w którym 80% obywateli nie jest gotowych poświęcić choćby części demokracji bezpośredniej w momencie ewentualnego przystąpienia do Unii Europejskiej: te instytucje są do tego stopnia święte, że nikt nie ośmiela się ich tknąć9. W ten sposób federalizm (konieczny, aby pogodzić różne polityki kantonów), neutralność (zadeklarowana po raz pierwszy ju ż w 1515 r.) i demokracja bezpośrednia stały się trzema cechami charakterystycznymi szwajcarskiego systemu politycznego.
Jean-Louis Queremonne w „Les régimes politiques occidentaux” (1994) definiuje państwo federalne w opozycji do państwa unitarnego: federalizm stara się dystrybuować zadania państw a na różnych poziom ach terytorialnych [...]. Chodzi o superpaństwo posiadające pew ne kompetencje, którymi obdarza j e bezpośrednio naród, podczas gdy u je g o podstaw istnieją państw a skonfederowane pozbawione tych kompetencji10. Szwajcaria stanowi jedną z najlepszych egzemplifikacji takiej definicji. Federalizm szwajcarski jest zatem przykładem federalizmu przez integrację i nazwa „konfederacja” m a ju ż wartość jedynie symboliczną. W momencie utworzenia nowego państwa kantony musiały zrezygnować z pewnej części swoich kompetencji na rzecz nowego organizmu państwowego, jednak mówiąc o federalizmie szwajcarskim, trzeba wziąć pod uwagę specyfikę tego kraju.
8 F. Blankart w artykule La Suisse et l'Europe - Un avenir commun. „Domaine public“ 1994, nr specj. 1183, 22 września, s. 43.
9 H. Kriesi: Le système politique suisse. Paris: Económica, 1995, s. 9.
10 J.-L. Queremonne: Les régimes politiques occidentaux. Paris: Editions Seuil, 1994, s. 271-272.
W Szwajcarii istnieje, na ograniczonej przestrzeni, ogromna wielokulturowość, z czterema różnymi regionami językow ym i i dwiema dominującymi religiami. Szwajcarzy zdołali utworzyć taki typ demokracji, który umożliwia podział władzy pomiędzy katolików i protestantów, pomiędzy większość niemieckojęzyczną i mniejszości, które m ówią po francusku, włosku i retoromańsku. Szwajcaria stanowi model kraju o ogromnej woli utworzenia niezależnego narodu, opierającego się na wzajem nym poszanowaniu pomiędzy mniejszościami. Aby dobrze zrozumieć federalizm szwajcarski, nie należy zapominać, że to państwo tworzy dwadzieścia sześć kantonów, które są w dużej mierze autonomiczne i które z dumą nazywają siebie „republikami” czy „państwami”. To właśnie kantony są fundamentem Konfederacji, a nie wspólnoty językowe.
W szystkie kantony, z wyjątkiem czterech, są jednolite językow o, zatem wciąż istnieje ryzyko konfliktu w przypadku ewentualnego powstania bloków kantonów identycznych językow o i w takim momencie różnice językow e mogłyby odegrać ważną rolę. Jednakże konflikty pomiędzy kantonami zdarzają się bardzo rzadko. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest fakt, że granica pomiędzy Szwajcarią francuskojęzyczną a niemieckojęzyczną przechodzi przez trzy kantony z dwoma językam i urzędowymi. Innym ważnym zjawiskiem dla federalizmu szwajcarskiego jest to, że granice pomiędzy regionami zdominowanymi przez jedną religię nie pokrywają się z granicami regionów językow ych czy z granicami kantonów.
Są w Szwajcarii kantony niemieckojęzyczne zdominowane przez katolików, ja k również kantony francuskojęzyczne będące jednocześnie kantonami protestanckimi. Innym ważnym faktem jest to, że, ja k ju ż wspomniano we wstępie, w Szwajcarii nie ma dominującej stolicy, władza federalna ma swoją siedzibę w stolicy kraju - Bem ie (kanton niemieckojęzyczny), ale np. Trybunał Federalny - w Lozannie (kanton francuskojęzyczny); Bemo je st zaledwie czwartym miastem pod względem wielkości w Szwajcarii, Zurych, Bazylea i Genewa przewyższają go pod względem liczby ludności. Ponadto Bemo nie jest ani centrum biznesowym, ani kulturalnym Szwajcarii. Banki koncentrują się we wszystkich większych miastach.
Drugim istotnym elementem szwajcarskiego systemu politycznego je st demokracja bezpośrednia, przejawiająca się w instytucjach referendum i inicjatywy ludowej. Szwajcaria je st jedynym na świecie krajem, w którym życie polityczne je st rzeczywiście zdeterminowane instytucjami demokracji bezpośredniej. Od czasu wprowadzenia ich w 1848 r. w Szwajcarii odbyło się więcej głosowań w referendum niż we wszystkich europejskich państwach narodowych. Referendum w Szwajcarii jest obowiązkowe w kwestii poprawek do konstytucji federalnej, natom iast jeśli chodzi o uchwały federalne o charakterze ogólnonarodowym, staje się ono obowiązkowe na żądanie 50 000 obywateli.
Co do o inicjatywy ludowej dążącej do częściowej zmiany Konstytucji, została ona wprowadzona w 1891 r. Od tego momentu 50 000 obywateli może zażądać częściowej zmiany Konstytucji. W 1977 r. liczba podpisów koniecznych do przeprowadzenia głosowania nad tekstem inicjatywy została podniesiona do 100 000. Zwiększenie liczby podpisów
koniecznych do przeprowadzenia głosowania nad tekstem inicjatywy (i referendum fakultatywnego) było motywowane reakcją przeciwko wprowadzeniu praw wyborczych dla kobiet w 1971 r. i po części odpowiedzią na duży wzrost liczby referendów i inicjatyw ludowych w latach 70.
Jak mówi Nhung Augustoni-Phan: Prawo inicjatywy konstytucjonalnej, przyjęte w 1891 roku, je s t jed yn ą instytucją na świecie, która pozw ala każdemu obywatelowi szwajcarskiemu wylansować „inicjatywy". Nie ma nic bardziej demokratycznego. Wystarczy mieć pomysł, dobry lub zły, ale wystarczająco atrakcyjny, aby cię wysłuchano. Następnie składa się ten pomysł, który nazywa się „ inicjatywa ludowa ", w Kancelarii Federalnej w Bernie i zaczyna się zbierać podpisy wśród współobywateli. Jeżeli w przeciągu osiemnastu miesięcy uzyska się 100 000 koniecznych podpisów, inicjatywa zostanie poddana „głosowaniu ludow em u"11.
Dzięki instytucji inicjatywy ludowej możliwe są nie tylko wprowadzenie nowych praw lub zmiana istniejących, lecz także unieważnienie praw obowiązujących.
Instytucje demokracji bezpośredniej są również obecne na poziomie kantonu i gminy. Są one zresztą dużo bardziej rozwinięte na poziomie kantonu niż na poziomie konfederacji.
Dzieje się tak m.in. dlatego, że Szwajcarzy są dużo bardziej zainteresowani życiem politycznym na poziomie kantonu niż na poziomie konfederacji. Demokracja bezpośrednia wprowadza również dużą nieprzewidywalność w procesie politycznym. Elity polityczne nie kontrolują całkowicie procesu politycznego i pewna liczba projektów upada w głosowaniach ludowych. Dla niektórych krytyków aktualnego funkcjonowania demokracji bezpośredniej w Szwajcarii ten brak kontroli powoduje mniejszą skuteczność politycznego systemu Szwajcarii. Jednak należy podkreślić, że system szwajcarski, uważany za jeden z najbardziej stabilnych wśród współczesnych demokracji, świadczy o tym, że oprócz dosyć rzadkich wyborów elit politycznych partycypacja polityczna narodu jest nie tylko możliwa, lecz także odgrywa ważną rolę. W edług krytyków szwajcarskiego systemu politycznego referendum fakultatywne stanowi hamulec dla wprowadzania innowacji i również dla zwykłego dostosowania się do otaczającego świata. W ten sposób brak eurokompatybilności instytucji demokracji bezpośredniej jest często atakowany. W o lf Linder jest zwolennikiem demokracji bezpośredniej. Stwierdza on, że pomimo jej braków nigdy nie spowodowała ona anarchii czy rewolucji. Demokracja bezpośrednia i nowoczesne państwo nie wykluczają się wzajemnie.
Przeciwnie, taka forma demokracji je st ważnym instrumentem w społecznym procesie edukacji politycznej i budzi w społeczeństwie świadomość polityczną. Konfederacja, kantony i gminy wypełniają, w ramach swoich kompetencji i funkcji, narzucone im zadania równie dobrze ja k władze polityczne w innych państw ach12.
Trzecim ważnym elementem systemu politycznego Konfederacji Helweckiej jest neutralność państwa, uznana oficjalnie w czasie kongresu wiedeńskiego w 1815 r. Jej źródeł
11 N. Augustoni-Phan: On n 'apprivoise pas les Suisses. Lausanne: Editions FAVRE, 2001, s. 137.
12 W. Linder: Demokracja szwajcarska. Tłum. Zbigniew Pucek. Rzeszów: Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996, s. 200.
należy szukać zarówno w polityce wewnętrznej Szwajcarii, jak i w jej polityce zewnętrznej.
Jedynie brak zaangażowania w aktywną politykę zagraniczną mógł naprawdę zapewnić autonomię wszystkim członkom Konfederacji. Na przykład w czasie wojen religijnych neutralność okazała się konieczna dla utrzymania jedności struktury politycznej Konfederacji, jako że ewentualne aktywne uczestnictwo kantonów w tych wojnach po stronie współwyznawców mogłoby zaowocować podziałem Szwajcarii pomiędzy katolików i protestantów. Ponadto gdyby nie była państwem neutralnym, Szwajcaria, usytuowana pomiędzy wielkimi potęgami europejskimi, mogłaby stać się terenem konfrontacji militarnych.
29 listopada 1993 r. władze szwajcarskie opublikowały raport na temat neutralności, w którym stwierdza się, że je s t koniecznym dostosowanie polityki neutralności do obecnych warunków. [Radzie Federalnej] zależy p rzy tym, aby ta polityka nie zamieniła się w oportunizm, ale aby zachowała swoją stałość i przewidywalność, dzięki której w przeszłości cieszyła się szacunkiem społeczności międzynarodowej (http://www.eda.admin.ch/etc/medialib/downloads/edazen/topics/intla/cintla.Par.0031.File.tm p/Rapport_sur_la_neutralite_fir.pdf; źródło: www.adm in.ch: Raport na tem at neutralności).
Raport ten koncentruje się na trzech dziedzinach. Przede wszystkim nakazuje pozostawienie pola manewru w dziedzinie obronności Szwajcarii, zatem neutralność nie może przeszkodzić Konfederacji w podjęciu kroków, które wydają się jej niezbędne w celu obrony kraju.
Następnie definiuje on ramy, w których Szwajcaria może uczestniczyć w sankcjach wielostronnych, w szczególności w sankcjach Organizacji N arodów Zjednoczonych. Stanowi on o tym, że uczestnictwo w zbiorowych sankcjach podjętych przez społeczność międzynarodową przeciwko państwu, które pogwałciło prawo międzynarodowe lub naruszyło panujący pokój, je st całkowicie zgodne ze szwajcarskim statusem neutralności. Wreszcie raport stanowi również o tym, że neutralność nie jest sprzeczna z ewentualnym przystąpieniem do Unii Europejskiej, precyzując jednak, że kwestia ta powinna być powtórnie przedyskutowana w przypadku ewentualnej ewolucji UE. Od 2000 r. istnieją pomiędzy Unią Europejską i Szwajcarią dwustronne porozumienia, które dotyczą różnych dziedzin, takich ja k swobodny przepływ osób i usług, transport czy zniesienie ceł. 4 czerwca 2005 r. naród szwajcarski zaakceptował w referendum wejście w życie porozumień dwustronnych dotyczących układów z Schengen i z Dublina. 25 września 2005 r.
w referendum narodowym zostało zaakceptowane rozszerzenie porozumień o swobodnym przepływie osób i usług o nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej. Trzeba zatem stwierdzić, że koncepcja neutralności Szwajcarii bierze pod uwagę zmiany w publicznym prawie międzynarodowym, ja k również sytuację polityczną przełomu wieków. Mając na uwadze szybką ewolucję międzynarodowej sytuacji politycznej, Rada Federalna musi, jeśli chce kierować państwem w odpowiedzialny sposób, zachować prawo do powtórnej oceny swojej pozycji wobec panujących warunków.
Tożsamość polityczna polega na uczestnictwie obywateli w rządzeniu państwem. Co oznacza uczestnictwo? Philippe Braud w swoim dziele „Sociologie politique” definiuje je w następujący sposób: całość wspólnych czynności osób rządzonych, mających im pozwolić na wpływanie na funkcjonow anie systemu p olitycznego^. Uczestnictwo wg tego socjologa może przybierać formy konwencjonalne, takie ja k praktyki obywatelskie: wpisanie się na listę wyborczą, szukanie informacji ze świata polityki (prasa, media elektroniczne), dyskusje ze znajomymi, przystępowanie do organizacji o charakterze politycznym (partie polityczne) lub społecznym (związki zawodowe, stowarzyszenia, grupy interesu), uczestnictwo w manife
stacjach, wiecach czy zebraniach, czynny udział w kampaniach w yborczych14. Jednakże Philippe Braud nie wymienia najbardziej typowych dla systemu politycznego Szwajcarii form uczestnictwa: referendum i inicjatywy ludowej. Jak ju ż zostało powiedziane, obywatele szwajcarscy mają nie tylko możliwość wypowiedzenia się w kwestiach politycznych podczas wyborów (odbywających się na trzech poziomach: gmina, kanton i wybory federalne), lecz także podczas głosowań powszechnych. Czy potrafią oni korzystać z tej możliwości i jakie są konsekwencje istnienia tych form demokracji bezpośredniej? W Szwajcarii istnieją dwa typy referendum: obligatoryjne, które dotyczy m.in. rewizji Konstytucji, przystąpienia Szwajcarii do organizacji bezpieczeństwa zbiorowego i do wspólnot ponadnarodowych, oraz fakultatywne, któremu podlegają wszystkie uchwały czy ustawy federalne, jeśli w przeciągu 100 dni od daty publikacji 50 000 mieszkańców Szwajcarii tego zażąda. Referendum stanowi rodzaj weta, które może spowolnić procesy polityczne, naród ma rodzaj hamulca, który pozwala mu zablokować lub zmodyfikować propozycje parlamentu lub rządu. Takie referendum z punktu widzenia obywatela służy utrzymaniu status quo, obronie przeciwko zbyt gwałtownym zmianom politycznym 15.
Inicjatywa ludowa zajmuje, obok referendum, bardzo istotne miejsce w systemie politycznym Szwajcarii. Teoretycznie każdy obywatel lub grupa obywateli, którzy zbiorą 100 000 podpisów, może poddać pod głosowanie własny projekt ustawy. Inicjatywa ludowa, wg M arii M arczewskiej-Rytko, służy, w przeciwieństwie do referendum, wprowadzeniu nowatorskich rozw iązań16.
Jest oczywiste, że Szwajcarzy mają ogromne możliwości wpływania na system polityczny swojego państwa. Jednakże w ostatnich latach daje się zauważyć brak zainteresowania dla spraw politycznych ze strony obywateli, który przejawia się coraz większą absencją. Dzieje się tak pomimo wysiłków władz, które przy każdym głosowaniu informują obywateli o przedmiocie głosowania, konsekwencji w przypadku przyjęcia lub odrzucenia proponowanych rozwiązań, ja k również podają do wiadomości swoje sugestie
15 P. Braud: Sociologie politique. Paris: Editions L.G.D.J., 1995, s. 283.
14 Tamże, s. 312.
15 Por. W. Linder: Demokracja szwajcarska. Tłum. Zbigniew Pucek. Rzeszów: Wyd, Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1996, s. 136-137.
16 M. Marczcwska-Rytko: Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce. Lublin; Wydawnictwo UMCS, 2001, s. 170.
w kwestii udzielenia odpowiedzi (które, oczywiście, nie są wiążące). Dlaczego więc Szwajcarzy nie korzystają z przysługujących im tak istotnych praw? M aria M arczewska- Rytko upatruje przyczyn tego stanu w zwiększeniu obciążenia wyborców głosowaniami i w złożoności problemów przedstawianych pod głosow anie17.
Jednak istnieje tożsamość kulturowa, naturalny czynnik tożsamości każdego Szwajcara.
Każdy obywatel Konfederacji należy do jakiejś grupy językowej i religijnej. Tożsamość kulturowa jest bardziej znacząca, ponieważ w przeciwieństwie do poczucia obowiązku obywatelskiego opiera się na uczuciach i emocjach, je st bardziej spontaniczna. W Szwajcarii istnieją dwie dominujące religie - katolicyzm i protestantyzm. W raz z falami imigracji coraz istotniejszy staje się również islam. Jeśli chodzi o języki, mamy do czynienia z czterema językam i urzędowymi: niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim. W spółistnienie wszystkich języków je st gwarantowane w Konstytucji Federalnej. N a poziomie kantonu władze same określają język urzędowy. W ładze kantonu mogą również przyznać danemu wyznaniu status kościoła państwowego i co za tym idzie - przyznać pomoc finansową.
Biorąc pod uwagę wielokulturowość Szwajcarii i specyfikę tego kraju, warto zastanowić się nad tym, jak postrzegają się sami mieszkańcy Konfederacji. Jak ju ż wspomniano we wstępie, niniejszy rozdział koncentruje się na tożsamości narodowej mieszkańców francuskojęzycznej części kantonu Valais (W allis). Dlaczego akurat ten kanton i ta jego część? Po pierwsze, je st to jeden z największych kantonów szwajcarskich (jego powierzchnia to 5200 km2), je st kantonem dwujęzycznym (ffancusko-niemieckim), co pozwoliło również na ukazanie tego, jak francuskojęzyczni mieszkańcy Valais postrzegają swoich niemieckojęzycznych sąsiadów. Po drugie, jest jednym z biedniejszych regionów kraju, podstawę jego gospodarki stanowi rolnictwo, a co za tym idzie - ta sytuacja może mieć wpływ na postrzeganie Unii Europejskiej i, teoretycznie, na chęć otwarcia się na tę instytucję.
Ponadto Szwajcarzy francuskojęzyczni, poprzez język, kulturę, sposób bycia, wydają się być bardziej związani z Francją niż ze swoimi współrodakami posługującymi się językiem niemieckim. M ieszkańcy zachodniej części kantonu Valais zaprzeczają stereotypowi Szwajcara, zawsze punktualnego, poważnego, bogatego, zawsze posłusznego wobec prawa i bardzo karnego. Jest to również kanton katolicki i chociaż religia nie odgrywa ju ż tak ważnej roli, jak kiedyś, ze względu na postępującą sekularyzację, wpływa na pewien konserwatyzm w postrzeganiu świata. Z jednej strony, mamy tu do czynienia z konserwatyzmem, pewnym oporem w stosunku do nowości, czy nawet poczuciem zagrożenia ze strony otaczającego świata; z drugiej strony, zauważalne są tendencje proeuropejskie, tendencje do otwarcia się na świat. M ożna również odnieść wrażenie, że mieszkańcy Valais woleliby podlegać w pewnym stopniu władzy z zewnątrz państwa niż władzy tzw. złotego trójkąta: Bema, Zurychu i Bazylei, czyli najbogatszych i najpotężniej
szych miast Szwajcarii. N ie bez znaczenia pozostaje fakt, że wszystkie te miasta należą do
17 Tamże, s. 175.
Szwajcarii niemieckojęzycznej. Istnieje jeszcze jedna kwestia, istotna w postrzeganiu mieszkańców Valais, mianowicie - jak sami siebie określają - są oni największymi
„buntownikami wobec władzy centralnej” w Szwajcarii. Interesujące je st zobaczyć, jak w tym kraju, słynącym z konsensusu jako sposobu rozstrzygania konfliktów, funkcjonuje buntownik gotowy iść głosować w licznych referendach przede wszystkim po to, aby powiedzieć „nie”
władzy centralnej.
Niniejszy rozdział opiera się, oprócz badań nad dokumentami autentycznymi, na wywiadach zrealizowanych przez autorkę we francuskojęzycznej części kantonu Valais w latach 2004-2005. W ywiady zostały przeprowadzone z 28 osobami w różnym wieku, o różnych: wykształceniu, religii, zawodzie czy przekonaniach politycznych. W wielu z tych przypadków te cechy były determinujące, zwłaszcza jeśli chodzi o przekonania polityczne, ale interesujące było również, że w przypadku niektórych pytań wymienione cechy nie miały żadnego znaczenia, jak np. w przypadku znajomości historii Konfederacji.
Osiemnaście kluczowych problemów omówionych podczas wywiadów pozwoliło odpowiedzieć m.in. na następujące pytania.
1. Jak definiuje się tożsamość narodowa mieszkańców kantonu Valais i jakie jest postrzeganie ich tożsamości narodowej?
2. Jak mieszkańcy kantonu Valais postrzegają innych: innych Szwajcarów, członków innych grup językowych?
3. Jaki jest wpływ imigracji na dynamikę ewolucji tożsamości?
4. Jaka je st postawa mieszkańców kantonu Valais wobec instytucji demokracji bezpośredniej: referendum i inicjatywy ludowej?
5. Jaka je st postawa mieszkańców Valais wobec przystąpienia Szwajcarii do organizacji międzynarodowych (Unia Europejska, Organizacja Narodów Zjednoczonych)?
Obywatel Valais jest przede wszystkim obywatelem swojego kantonu, na drugim miejscu pojawia się Romandia - region językow y - a dopiero na trzecim Konfederacja. Narodowość szwajcarska nie ma zbyt wielkiego znaczenia, często po prostu nie istnieje. Jedynymi momentami, kiedy mieszkańcy Valais czują się dumni ze swojej czerwonej flagi z białym krzyżem, są sukcesy sportowe tenisisty Rogera Federera czy skoczka narciarskiego Simona Ammana. W ostatnich latach duże sukcesy sportowe odnosił łyżwiarz figurowy Stefan Lambiel. Jednakże pochodzi on właśnie z kantonu Valais, więc nie pomaga jego mieszkańcom odczuwać dumy z przynależności do Konfederacji.
Co to znaczy być obywatelem Valais? Interesujące jest, że respondenci kreślą niemal
Co to znaczy być obywatelem Valais? Interesujące jest, że respondenci kreślą niemal