Struktura polityczna Szwajcarii odzwierciedla system społeczny narodu szwajcarskiego - narodu, którego istnienie opiera się na woli politycznej2. System polityczny omawianego kraju je st zbudowany na trzech poziomach (gmina, kanton, Konfederacja), a ich źródła odnajdujemy w historii Szwajcarii. Bardzo istotna w tej strukturze jest gmina, której
2H. Kriesi: Le système politique suisse. Paris: Economica, 1995, s. 6.
historyczną podstawą są unie właścicieli ziem i gospodarstw, powstałych w celu rozwiązywania problemów związanych z posiadaniem ziemi. W późniejszych czasach unie te zajęły się również kwestiami natury społecznej czy ekonomicznej, ja k transport i utrzymanie dróg, i tym sposobem przekształciły się w stowarzyszenia o charakterze publicznym. Drugim i, ja k wynika z badań przeprowadzonych przez autorkę w kantonie Valais, najistotniejszym poziomem systemu politycznego Szwajcarii je st kanton, złożony z wielu gmin połączonych w dystrykty. Pierwsze próby stworzenia konfederacji kantonów sięgają 1291 r., kiedy to przedstawiciele kantonów Uri, Schwyz i Nidwalden podpisali pakt o charakterze obronnym.
Nikt z pewnością nie myślał wtedy o tworzeniu państwa. Na przestrzeni lat podpisano wiele takich paktów, przez które kolejne kantony przyłączały się do luźnego związku - konfederacji wolnych państw (kantonów), np.: 1332 - Lucerna, 1351 - Zurych, 1352 - Glaris, Zug i Berno, 1482 - Bazylea i Szafiiza, 1513 - Appenzell. W szystkie kantony, miasta i gminy zachowywały swoje przywileje i w sposób całkowicie suwerenny kreowały swoją politykę zarówno wewnętrzną, jak i zagraniczną, narzucały opłaty celne i podatki. Kantony zachowywały wszystkie swoje szczególne cechy ustrojowe.
W 1798 r. pod wpływem Francji weszła w życie Konstytucja Republiki Helweckiej.
Narzuciła ona Szwajcarom demokrację przedstawicielską i zcentralizowaną, opartą na wzorach francuskich. Konfederacja stała się państwem scentralizowanym i teoretycznie jednolitym. Kantony stały się zwykłymi jednostkam i administracyjnymi, bez żadnej autonomii politycznej. Nowy ustrój jednak nie przetrwał długo, narzucenie państwa unitarnego okazało się niemożliwe. Konstytucja okazała się bardziej trwała i jej znaczenie było odczuwalne w 1848 r., w trakcie powstawania nowego tekstu Konstytucji Konfederacji Helweckiej. Konstytucja ta jest o tyle istotna, że jej tekst, z wieloma poprawkami, obowiązuje do dzisiaj.
Konfederacja kantonów została zastąpiona federacją, której członkowie (kantony) musieli zrezygnować w pewnym stopniu ze swojej niezależności, podporządkowując się częściowo nowej władzy. Now a federacja (która jednakow oż zachowała tradycyjną nazwę Konfederacji) zobowiązywała się zapewnić unifikację narodu szwajcarskiego, uzupełniając w ten sposób alians konfederatów przez gwarancję niezależności w stosunku do zagranicy i przez utrzymanie porządku i pokoju wewnątrz kraju. W ten sposób - oprócz kompetencji w dziedzinie polityki zagranicznej, prawa wypowiadania wojny i zawierania pokoju, praw w dziedzinie organizacji wojska, praw celnych, poczty i systemu monetarnego - federacja gwarantowała sobie prawo do interwencji w przypadku konfliktów pom iędzy kantonami lub w przypadku zagrożenia wojną domową. Oprócz gwarancji niezależności w stosunku państw zewnętrznych i pokoju wewnętrznego, Konfederacja stawiała przed sobą dwa inne cele:
ochronę praw i wolności konfederatów, jak również dążenie do ogólnego dobrobytu. Nowy ustrój stawiał sobie cel stworzenia narodu szwajcarskiego. Od tej pory każdy obywatel Konfederacji miał prawo zamieszkać gdziekolwiek na terenie Konfederacji bez ryzyka utraty swoich podstawowych praw.
Jednakże największą innowacją wprowadzoną przez Konstytucję 1848 r. było z pewnością ustanowienie organów władzy centralnej, takich jak parlament, rząd i Trybunał Federalny, który uzyskał dosyć ograniczone kompetencje. Parlament - Zgromadzenie Federalne, wybierane podczas wyborów powszechnych - składał się z dwóch izb: Rady Narodowej, która była reprezentantem narodu i którą wybierano wg zasady: jeden deputowany na 20 000 mieszkańców, i Rady Kantonów (dwóch deputowanych z każdego kantonu, co dawało czterdziestu czterech deputowanych), którzy reprezentowali kantony.
W ażną nowość stanowiła władza wykonawcza - Rada Federalna - która składała się z siedmiu członków, reprezentantów różnych kantonów. Pierwsza Rada Federalna została wybrana 16 grudnia 1848 r. Rząd przyjął kolegialny system podejmowania decyzji3.
6 listopada 1848 r. w Bemie, które zostało wybrane na siedzibę władz Unii, zgromadziły się po raz pierwszy dwie izby Parlamentu Federalnego.
Proces centralizacji władzy i ograniczenia władzy kantonalnej na rzecz władzy federalnej nie przebiegał bez problemów. Konstytucje kantonalne nie m ogły zawierać żadnych zapisów, które byłyby sprzeczne z nowym porządkiem federalnym, i musiały one być poddawane rewizji na żądanie większości obywateli. Konstytucje kantonalne, jak również Konstytucja Federalna zostały wielokrotnie poddane rewizji. Najważniejsza rewizja Konstytucji Federalnej nastąpiła w 1874 r. Karta z 1874 r. zachowała podstawowe instytucje federalne, takie jak dwuizbowy parlament, Radę Federalną, jak również normy dotyczące praw i wolności obywatelskich. Na 114 artykułów Konstytucji z 1848 r. 60 zostało zaakceptowanych bez żadnych zmian, 40 zostało zmienionych i pominięto 14 artykułów.
Ponadto wprowadzono 21 nowych zapisów4. Now a Konstytucja dawała rządowi centralnemu istotne kompetencje, ale wprowadzenie w życie jego decyzji musiało być realizowane etapami, ponieważ władze musiały brać pod uwagę postawy i atmosferę, jaka panowała wśród obywateli biorących udział w referendach. Referendum stawało się obowiązkowe, jeżeli 30 tysięcy uprawnionych do głosowania lub osiem kantonów tego zażądało.
Na kolejną zmianę tekstu ustawy zasadniczej trzeba było poczekać 124 lata. 18 grudnia 1998 r. Zgromadzenie Federalne zaproponowało tekst nowej Konstytucji Federalnej. Została ona zaakceptowana przez naród i kantony w referendum obowiązkowym z dnia 18 kwietnia 1999 r. i weszła w życie z dniem 1 stycznia 2000 r. Należy podkreślić, że podstawowe wartości demokracji szwajcarskiej (federalizm, demokracja półbezpośrednia, państwo socjalne i liberalne państwo prawa) zostały zachowane i jedynie dostosowane do czasów współczesnych. W edług słów René Rhinowa, członka Rady Kantonów i specjalisty w dziedzinie prawa konstytucyjnego, w Konstytucji z 1999 r., głównymi zasadami są:
godność człowieka jako nadrzędna wartość Konstytucji, zasada federalizmu, państwa socjalnego, wolnej konkurencji i zasada subsydiamości5. Konstytucja z 1999 r. zachowała
3 J.-C. Favez (red.): Nouvelle Histoire de la Suisse et des Suisses. Lausanne: Editions PAYOT, 1998, s. 606.
4 Por. Z. Czeszejko-Sochacki: System konstytucyjny Szwajcarii. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2002, s. 14.
5 Tamże, s. 20.
„trójpoziomowy” system polityczny, złożony z gminy, kantonu i federacji. Podstawową jednostką jest kanton, ale ogromną wagę przywiązuje się do gminy. Dzisiaj Rada Narodowa (izba niższa parlamentu) składa się z 200 deputowanych, wybieranych w głosowaniu powszechnym. Każdy kanton musi mieć przynajmniej jednego reprezentanta w Radzie. Rada Kantonów (izba wyższa) składa się z 46 członków, po dwóch przedstawicieli każdego kantonu i po jednym przedstawicielu każdego półkantonu, bez względu na liczbę ludności w kantonach. Rząd - Rada Federalna - składa się z ośmiu członków wybieranych wg bardzo skomplikowanego klucza, tak aby wszystkie regiony językow e i duże partie były sprawiedliwie reprezentowane.