Poziom bezrobocia jest naturalną przeciwwagą poziomu aktywności zawo-dowej. Poziom bezrobocia ocenia się zazwyczaj na podstawie odpowiednich wskaźników statystycznych – jest to stosunek liczby osób bezrobotnych do
licz-Problemy bezrobocia w grupie państw – nowych członków UE 91
by osób aktywnych ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji). Mówi się wtedy o stopie bezrobocia i podaje się ją w odniesieniu do ogółu pracujących z uwzględnieniem płci pracownika.
Na rysunku 1 przedstawiono dynamikę zmian stopy bezrobocia ogółem dla wszystkich analizowanych państw za lata 2000-2009. Widoczne jest, że w latach poprzedzających bezpośrednio akcesję do UE poziom bezrobocia różnił się zde-cydowanie w poszczególnych państwach. Zdezde-cydowanie najniższy był w Sło-wenii, na Cyprze, Malcie i w Czechach. Natomiast Polska, Słowacja, Litwa, Ło-twa i Estonia należały do państw, w których bezrobocie zdecydowanie przewyższało poziom państw unijnych.
Rys. 1. Dynamika stopy bezrobocia w wybranych państwach UE w latach 2000-2009
Widoczne jest jednocześnie, że rok 2004 jest w zasadzie rokiem, od którego poziom bezrobocia zmniejsza się sukcesywnie aż do roku 2008, gdy na skutek światowego kryzysu finansowego nastąpiło ogólne załamanie gospodarcze, co skutkowało gwałtownym wzrostem poziomu bezrobocia.
Odrębnym problemem jest poziom bezrobocia analizowany z uwzględnie-niem płci pracownika lub jego wieku. Potwierdza się, że szczególnie narażone na pozostawanie bez pracy są kobiety i ogólnie ludzie młodzi, z małym do-świadczeniem zawodowym.
Problem ten dotyczy w zasadzie wszystkich państw „dziesiątki”. Poniżej na rysunkach 2 i 3 przedstawiono wskaźniki poziomu bezrobocia w skrajnych la-tach analizy, czyli w lala-tach 2004-2009.
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
UE 27 Czechy Estonia Cypr Łotwa Litwa
Węgry Malta Polska Słowenia Słowacja
Rys. 2. Stopa bezrobocia w wybranych państwach UE z uwzględnieniem płci pracownika (2004 rok)
Rys. 3. Stopa bezrobocia w wybranych państwach UE z uwzględnieniem płci pracownika (2009 rok)
Warto zauważyć, że poziom bezrobocia zdecydowanie różnicuje państwa
„dziesiątki”. W roku 2004 najniższą skalą bezrobocia mogły się wykazać Sło-wenia, Cypr i Węgry, a najwyższą Polska i Słowacja. Stopa bezrobocia w Polsce była trzykrotnie wyższa niż na Węgrzech czy na Cyprze, co było zjawiskiem wielce niepokojącym. Wspomniane wyżej „tygrysy gospodarcze”, czyli Litwa, Łotwa i Estonia, pod względem poziomu bezrobocia nieznacznie odstawały od poziomu ogólnounijnego. Rok 2009 przyniósł zdecydowane zmiany, a ogólno-światowy kryzys finansowy wpłynął na kondycję rynku pracy w każdym z państw. O ile w Polsce i Słowacji nastąpił spadek poziomu bezrobocia do rów-nego lub nieznacznie przekraczającego występujący w całej UE, to w państwach nadbałtyckich był obserwowany gwałtowny (niemal dwukrotny) wzrost stopy bezrobocia. Jak wcześniej wspomniano, przyczyn tych zmian należy się
doszu-0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 18,0 20,0
UE 27 Czechy Estonia Cypr Łotwa Litwa Węgry Malta Polska Slovenia Słowacja 2004 ogółem 2004 mężczyźni 2004 kobiety
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0
UE 27 Czechy Estonia Cypr Łotwa Litwa Węgry Malta Polska Slovenia Słowacja 2009 ogółem 2009 mężczyźni 2009 kobiety
Słowenia
Słowenia
Problemy bezrobocia w grupie państw – nowych członków UE 93
kiwać w zmiennych procesach gospodarczych występujących w tych państwach w okresie pokryzysowym. Rozważając dodatkowo płeć pracowników, można zauważyć, że pracę w roku 2009 tracili przede wszystkim mężczyźni (rysunek 4) i wysoka wartość wskaźnika bezrobocia mężczyzn generowała wzrost bezrobocia ogółem. Jest to zjawisko zdecydowanie odmienne od ogólnie obserwowanego na rynku pracy, gdy bezrobocie kobiet jest wyższe i wpływa na ogólny poziom bez-robocia. Jest to jednocześnie konsekwencją spadku produkcji przemysłowej, czyli ograniczenia miejsc pracy zarezerwowanych przede wszystkim dla mężczyzn.
Jeśli dodatkowo rozważy się problem bezrobocia, uwzględniając wiek pra-cownika, to okazuje się, że występują zdecydowane, a właściwie drastyczne różnice w jego poziomie w różnych grupach wiekowych (rysunki 4 i 5).
Rys. 4. Stopa bezrobocia w wybranych państwach UE z uwzględnieniem wieku pracownika (2004 rok)
Rys. 5. Stopa bezrobocia w wybranych państwach UE z uwzględnieniem wieku pracownika (2009 rok)
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0
UE 27 Czechy Estonia Cypr Łotwa Litwa Węgry Malta Polska Slovenia Słowacja ogółem 25-74 lata do 25 lat
0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0
UE 27 Czechy Estonia Cypr Łotwa Litwa Węgry Malta Polska Slovenia Słowacja ogółem 25-74 lata do 25 lat
S ł o w e n i a
Słowenia
Na powyższych wykresach widać, że poziom bezrobocia zarówno w 2004, jak i 2009 roku jest zawyżony w grupie pracowników młodych, rozpoczynają-cych karierę zawodową. Przyczyną może być, przy ogólnym braku miejsc pracy, niechęć pracodawców do przyjmowania pracowników młodych, bez doświad-czenia zawodowego. Dodatkowym elementem wpływającym na ogólną kondy-cję rynku pracy jest tzw. wchodzenie na rynek pracy roczników pracowników urodzonych w latach 80. w okresie drugiego powojennego szczytu urodzeń.
Spowodowało to gwałtowne zwiększenie zasobów pracy zwłaszcza w pań-stwach Europy Środkowo-Wschodniej i wobec ogólnego braku pracy zwiększo-ną emigrację zarobkową przede wszystkim ludzi młodych. Pojawił się jednocze-śnie poważny problem starzenia zasobów pracy w niektórych z państw, np. w Polsce, i zaniku aktywności zawodowej grupy pracowników starszych wiekiem wynikający z dekoniunktury gospodarki, ograniczania miejsc pracy i zmian struktury produkcji. W grupie pracowników stanowiących „pokolenie 50+” po-jawiły się oznaki wzrostu bezrobocia i niekorzystnych zmian na rynku pracy.
Przy czym poziom bezrobocia był dla ogółu pracujących wyższy niż w grupie wiekowej 50--641. Jest to w pewnym sensie zaskakujące, biorąc pod uwagę fakt, że pracodawcy w przypadku konieczności zwalniania pracownika z reguły kie-rują się kryterium dalszej jego przydatności, czyli spodziewanego dalszego cza-su pracy. Jednak w wielu przypadkach było to działanie pozorne, gdyż nieko-niecznie na zwolnionych miejscach pracy pojawiają się nowi pracownicy, lecz są one po prostu likwidowane. Zatem po odejściu pracownika na wcześniejszą emeryturę stopa bezrobocia w grupie wieku 50+ maleje, a w przypadku ogółu pracowników pozostaje bez zmian lub wręcz rośnie.
Problem bezrobocia ludzi młodych, a w szczególności absolwentów zarów-no szkół średnich, jak i wyższych uczelni, jest nadal bardzo aktualny. Analizując jego poziom w 2004 (rysunek 6) i 2009 roku (rysunek 7) można zauważyć, że podobnie jak w przypadku ogólnego poziomu bezrobocia w państwach „dzie-siątki” występowały skrajnie różne wartości jego poziomu. W zasadzie te same państwa tworzyły grupę najmniej i najbardziej obciążonych bezrobociem. Tylko skala zjawiska była większa.
1 M. Balcerowicz-Szkutnik, M. Dyduch, W. Szkutnik: Wybrane modele i analizy rynku pra-cy. Uwarunkowania rynku pracy i wzrostu gospodarczego. UE, Katowice 2010.
Problemy bezrobocia w grupie państw – nowych członków UE 95
Rys. 6. Stopa bezrobocia absolwentów w wybranych państwach UE (2004 rok)
Rys. 7. Stopa bezrobocia absolwentów w wybranych państwach UE (2009 rok)