– ANALIZA EMPIRYCZNA
1. Koszty dezinflacji w polskich i zagranicznych badaniach empirycznych
Istnieją prace o charakterze teoretycznym i empirycznym, które dowodzą, że w miarę jak stopa inflacji zbliża się do wartości zerowej, wyraźnie wzrasta krańcowy koszt dezinflacji2. Badacze wskazują, że w wielu krajach europejskich koniec procesu dezinflacji charakteryzował się znacznie wyższą stopą bezrobo-cia i niższym poziomem wzrostu gospodarczego niż jej początek. Taka sytuacja wystąpiła także w Polsce (patrz rysunek 1). Za koniec procesu dezinflacji można uznać 2002 rok, tj. okres, w którym po raz pierwszy od początku transformacji polskiej gospodarki roczna stopa inflacji obniżyła się do 0,8%. Zaplanowane przez NBP obniżenie inflacji poniżej 4% do 2003 roku3 zostało de facto zreali-zowane już w czwartym kwartale 2001 roku (roczny wskaźnik CPI po raz pierwszy ukształtował się poniżej 4%). Może to świadczyć o nadmiernie re-strykcyjnej polityce pieniężnej NBP w okresach poprzedzających osiągnięcie ce-lu inflacyjnego na tym poziomie.
1 Zob. szerzej: T. Jacobson, P. Jansson, A. Vredin, A. Warne: A VAR Model for Monetary Policy Analysis in a Small Open Economy. „Working Paper Series” 1999, No. 77, Sveriges Riksbank (Central Bank of Sweden), s. 1 i nast., wersja elektroniczna na http://ideas.repec.org/p/hhs/rbnkwp/0077.html);
B.S. Bernanke: Measuring Monetary Policy. „NBER Working Paper”, National Bureau of Economic Research, Cambridge 1995, No. 5145, s. 1-66; R. Kokoszczyński, T. Łyziak, M. Pawłowska, J. Przy-stupa, E. Wróbel: Mechanizm transmisji polityki pieniężnej – współczesne ramy teoretyczne, nowe wy-niki empiryczne dla Polski. „Materiały i Studia NBP” 2002, nr 151, wrzesień, s. 1-51 (wersja elektro-niczna na http://www.nbp.pl/publikacje).
2 Zob. szerzej np.: A. Wojtyna: Skuteczność polityki pieniężnej w warunkach niskiej inflacji:
problem zerowej granicy nominalnych stóp procentowych. „Bank i Kredyt” 2001, nr 7, s. 4;
A. Wojtyna: Koszty dezinflacji (część II). „Bank i Kredyt” 2000, nr 1-2, s. 6.
3 Zob. szerzej: Średniookresowa strategia polityki pieniężnej na lata 1999-2003. „Bank i Kredyt” 1998, nr 10, s. 7-14.
Zagadnienie wymienności inflacji i bezrobocia w Polsce… 55
Rys. 1. Inflacja a stopa bezrobocia (BAEL) w Polsce w okresie II kw. 1992 – IV kw. 2004 roku Źródło: Aktywność ekonomiczna ludności Polski w latach 1992-2004. Informacje i opracowania statystyczne.
GUS, Warszawa 2005, tab. 1.1, s. 21, tab. 1.1, s. 261; Aktywność ekonomiczna ludności Polski. II kwartał 2006. GUS, Warszawa 2006, tab. 1, s. 42; Biuletyny statystyczne. GUS, Warszawa:
nr 11/1991, tab. 29, s. 49-50; nr 12/1992, tab. 29, s. 49; nr 12/1993, tab. 27, s. 83; nr 1/1994, tab. 28, s. 107; nr 11/1994, tab. 28, s. 107; nr 12/1995, tab. 28, s. 107; nr 12/1996, tab. 28, s. 99; nr 12/1997, tab. 29, s. 98; nr 12/1998, tab. 30, s. 98; nr 12/1999, tab. 34, s. 106; nr 12/2000, tab. 34, s. 106;
nr 12/2001, tab. 34, s. 105; nr 11/2002, tab. 34, s. 106; nr 12/2003, tab. 34, s. 106; nr 12/2004, tab. 35, s. 108; nr 12/2005, tab. 35, s. 110.
Badania nad kosztami dezinflacji, realizowane w różnych ośrodkach ba-dawczych na świecie, koncentrują się m.in. na wyjaśnianiu współzależności po-między inflacją i wzrostem gospodarczym4. Mając na uwadze fakt, że wzrost gospodarczy jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym wysokiego po-ziomu zatrudnienia, wnioski dotyczące wymienności pomiędzy inflacją i stopą bezrobocia mogą pośrednio wypływać ze współzależności pomiędzy inflacją i wzrostem gospodarczym. W tym kontekście istotna jest optymalna stopa infla-cji. Istnieje wiele prac badawczych, których zakres przedmiotowy koncentruje się wokół zagadnienia optymalnego poziomu inflacji i związanych z nim
4 Zob. np.: A. Gosh, S. Phillips: Warning: Inflation May Be Harmful to Your Growth. „IMF Staff Papers” 1998, No. 4, Vol. 45, December, International Monetary Fund, Washington, s. 674 i nast. (wersja elektroniczna na www.imf.org); M.S. Khan, A.S. Senhadji, Threshold Effects in the Relationship between Inflation and Growth. „IMF Staff Papers” 2001, No. 1, Vol. 48, International Monetary Fund, Washington, s. 19 i nast. (wersja elektroniczna na www.imf.org); E.V. Clifton: In-flation Targeting: What Is the Meaning of the Bottom of the Band? „IMF Policy Discussion Paper”
1999, No. 99, December, International Monetary Fund, Washington, s. 8 i nast. (wersja elektronic-zna na www.imf.org).
0 10 20 30 40 50
8 10 12 14 16 18 20 22
Stopa inflacji (CPI)
Stopa bezrobocia (BAEL)
tów dezinflacji w gospodarce5. Znane autorowi wyniki badań ekonometrycznych pokazują, że związek pomiędzy inflacją i wzrostem gospodarczym ma charakter nieliniowy6. Oznacza to, że niska inflacja nie ma ani negatywnego, ani pozy-tywnego wpływu na wzrost. Jednak po przekroczeniu pewnego progu inflacja ma negatywny wpływ na długookresowy wzrost gospodarczy. Według cytowa-nych badań przeprowadzocytowa-nych w latach 1960-1998 na próbie stu czterdziestu krajów optymalna z punktu widzenia wzrostu gospodarczego stopa inflacji dla krajów rozwijających się nie powinna przekraczać 7-11%, a dla krajów rozwi-niętych 1-3%7.
Według innych badań ekonometrycznych, zwiększenie inflacji z 10% do 20% rocznie powoduje obniżenie tempa wzrostu zaledwie o 0,01 punktu procen-towego8, przy założeniu liniowej zależności pomiędzy tymi zmiennymi. W wa-runkach braku liniowości taki sam wzrost inflacji powoduje obniżenie się tempa wzrostu PKB per capita o 0,3-0,4%, natomiast zwiększeniu inflacji do 40% od-powiada spowolnienie wzrostu o 0,8%. Brak liniowości oznacza po pierwsze, że przy bardzo niskim poziomie inflacji zależność pomiędzy tymi zmiennymi jest dodatnia, po drugie, zależność ta staje się istotnie negatywna przy wszystkich wyższych stopach inflacji.
Powyższe wyniki wskazują zgodnie, że tylko wysoka lub bardzo wysoka stopa inflacji przeszkadza wzrostowi. Autor podziela pogląd J.E. Stiglitza, we-dług którego w krajach postsocjalistycznych, transformujących swoje systemy gospodarcze, podstawowa strategia powinna się koncentrować na utrzymywaniu gospodarki tak blisko stanu pełnego zatrudnienia, jak to tylko możliwe9. Reali-zacja tego celu wymaga zastosowania ekspansywnej, lub przynajmniej niere-strykcyjnej, polityki pieniężnej i fiskalnej, których proporcje zależałyby od da-nego kraju10. Stwierdzenie to podważa w pewnym stopniu słuszność przyjętego w Polsce, za podstawowy cel polityki pieniężnej, stabilizowania inflacji na rela-tywnie niskim poziomie i eksponuje jednocześnie nadrzędną rolę celu makro-ekonomicznej polityki państwa w postaci wysokiego poziomu zatrudnienia.
5 Zob. np.: A. Gosh, S. Phillips: Warning: Inflation…, op. cit., s. 674 i nast.; M.S. Khan, A.S. Senhadji: Op. cit., s. 19 i nast.; E.V. Clifton: Op. cit., s. 8 i nast.
6 M.S. Khan, A.S. Senhadji: Op. cit., s. 19 i nast.
7 Ibid.
8 A. Gosh, S. Phillips: Inflation, Disinflation and Growth. „IMF Working Paper” 1998, No.
98/68, May, International Monetary Fund, Washington, s. 1-44 (wersja elektroniczna na www.imf.org).
9 J.E. Stiglitz: Globalizacja. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 125.
10 Ibid.
Zagadnienie wymienności inflacji i bezrobocia w Polsce… 57
Autor podziela także pogląd A. Sławińskiego, według którego „[…] pod-stawowym czynnikiem, który trzeba uwzględnić rozważając zasadność restryk-cyjnej polityki pieniężnej, jest bezrobocie. Gdy poziom bezrobocia, tak jak to jest w Polsce, jest wysoki, to ryzyko przełożenia się oczekiwań inflacyjnych na faktyczną inflację jest mniejsze. Nie ma wtedy silnej presji płacowej, a skoro sy-tuacja dochodowa wielu gospodarstw domowych jest słaba, niskie są oszczędno-ści, to wzrost pewnych cen powoduje relatywny spadek popytu na towary nie-żywnościowe. W rezultacie, w warunkach wysokiego bezrobocia, zwiększa się ryzyko przedozowania restrykcyjności polityki pieniężnej”11. Zacytowane uwa-runkowania zasadności prowadzenia restrykcyjnej polityki pieniężnej, a także akcentowanie społecznych kosztów procesu dezinflacji znajdują pełne uzasad-nienie na gruncie polskiej gospodarki w badanym okresie, tj. w latach 1992- -2004. Wydaje się, że takie poglądy podważają zasadność faktycznego stopnia re-strykcyjności polityki pieniężnej realizowanej przez NBP w pewnych okresach.