Przeciążenie pracą jako czynnik ograniczający aktywność społeczną

Wśród wielu czynników wpływających na stopień odczuwanego obciążenia pracą można wymienić:

1) zmienne związane z wykonywaniem pracy, tj. pracy zawodowej lub pracy społecznej,

2) zmienne związane z sytuacją rodzinną jednostki, tj. stan cywilny oraz posia-danie potomstwa,

3) zmienne związane bezpośrednio z predyspozycjami jednostki, tj. płeć, wiek, wykształcenie, stan zdrowia.

Ponieważ niektóre z tych zmiennych są niemierzalne, przyporządkowano im liczby w taki sposób, że im wyższa ich wartość, tym teoretycznie większe odczuwane przeciążenie pracą przez jednostkę. W przypadku stanu cywilnego:

0 − wolny (panna/kawaler, rozwiedziona/y, wdowa/wdowiec), 1 − zamęż-na/żonaty; posiadania dzieci: 0 − brak; 1 − tak, niezależnie od ich liczby; płeć:

0 − mężczyźni, 1 − kobiety; wykształcenia: 0 − podstawowe, 1 − zasadnicze, 2 − średnie, 3 − wyższe; stanu zdrowia: 0 − badany odczuwa dolegliwości zdro-wotne, 1 − nie ma takich problemów. Zmienne praca zawodowa lub społeczna zostały wyrażone w minutach, a wiek w latach.

W celu określenia wpływu tych charakterystyk na obciążenie pracą wyko-rzystano model logitowy⁹, który jest szczególnym przypadkiem funkcji liniowej, gdzie zmienna zależna jest zmienną ukrytą. Model ten przyjmuje postać:

9 Zastosowanie modelu logitowego w analizach ze zmienną dychotomiczną jest dość popu-larne. Por. np. B. Batóg, K. Wawrzyniak: Modele probitowe i logitowe jako podstawa systemu dia-gnoz na przykładzie sektorów warszawskiej giełdy papierów wartościowych. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 415, Szczecin 2005, s. 12-19; L. Boguszewski, B. Gelińska: Pod-stawy statystyczne i uniwersalna funkcjonalność scoringu. http://knmi.wzr.pl/docs/

wlasne_programy/scoring.pdf [dostęp: 29.11.2010]; M. Doszyń: Zastosowanie modeli typu probit i logit do badania skłonności ludzkich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 415, Szczecin 2005, s. 15-22; M. Grószczyński: Modele i prognozy zmiennych jakościowych w finan-sach i bankowości. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2001; S. Ostasiewicz: Modelowanie sta-tystyczne. Metody oceny i porządkowania ryzyka w ubezpieczeniach życiowych. AE, Wrocław 2008; A. Plich: Zastosowanie modelu logitowego do prognozowania kryzysu na giełdzie amery-kańskiej. http://www.opteam.uni.lodz.pl/materialy [dostęp: 28.11.2010].

∑

i − numer jednostki podlegającej obserwacji, j – numer zmiennych niezależnych,

βj – nieznane parametry strukturalne określające siłę i kierunek oddziaływania zmiennych niezależnych x_j na zmienną zależną y_i,

εi – błąd losowy dla i-tej jednostki.

Zmienną yi wyznacza zmienną zero-jedynkową w postaci:

⎩⎨

⎧ >

= w przeciwnym wypadku y

W niniejszych rozważaniach zmienną niezależną jest stopień obciążenia pracą i przyjmuje ona wartość 1, jeżeli jednostka deklaruje stałe lub czasowe przeciążenie pracą, oraz 0, jeżeli go nigdy nie odczuwa.

Prawdopodobieństwo, że i-ta jednostka będzie doświadczać obciążenia pra-cą pi = P(yi = 1⎪X) wyznacza się na podstawie następującego modelu regresji lo-gitowej:

Transformacja tej funkcji pozwala na wyznaczenie logitu

⎟⎟⎠ ilo-razu szans i jest stosunkiem prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia w i-tej jednostce do prawdopodobieństwa jego niewystąpienia, tzn. podaje, z ja-kim prawdopodobieństwem przy danej zmiennej jednostka będzie odczuwać przeciążenie pracą w stosunku do braku jego odczuwania. Jeżeli miara ta przyj-mie wartości większe od zera, to będzie to oznaczać, że stałe przeciążenie pracą wynika z indukcji tej określonej zmiennej na obciążenie pracą przy założeniu stałego wpływu pozostałych zmiennych. Natomiast im wyższe wartość tego wskaźnika, tym większe oddziaływanie tej zmiennej na odczuwane przeciążenie.

Jeżeli miara ta przyjmie wartość jeden, będzie to oznaczać brak wpływu tej ce-chy na przeciążenie pracą. Wynik ujemny wskazuje natomiast, że zmienna ta działa ograniczająco na przeciążenie pracą.

jeżeli

Czas poświęcony na pracę zawodową oraz odczuwane przeciążenie… 189

Korzystając z programu SPSS, przeprowadzono krokową analizę logitową

„w przód”, a uzyskane wyniki zaprezentowano w tabelach 1 i 2. Wysokie warto-ści statystyki testu ilorazu wiarygodnowarto-ści oraz statystyki χ² wskazują na po-prawność zastosowanej metody. W przypadku braku wpływu danej zmiennej na odczuwane przeciążenie pracą zamieszczono w tabelach znak x. Ponieważ z wcześniejszych rozważań wynika, że odmiennie kształtował się związek mię-dzy stopniem odczuwanego przez jednostkę przeciążenia pracy w zależności od kierunku transferowanej pomocy oraz pozycji jednostki na rynku pracy, w dal-szej części artykułu uwzględniono ten podział.

Wśród osób podejmujących pracę społeczną w organizacjach społecznych na stale odczuwane przez nich przeciążenie pracą wpływa czas poświęcony na pracę zawodową i z każdą minutą obciążenie to rośnie o około 1%. Dotyczy to jedynie osób pracujących. Wśród bezrobotnych i biernych zawodowo czynnik ten nie miał znaczenia, chociaż trzeba pamiętać, że osoby te również podejmo-wały pracę zarobkową. Być może wymiar jej wykonywania nie jest tu bez zna-czenia. Niezależnie od statusu na rynku pracy, czas poświęcony pracy społecznej w ramach organizacji nie implikuje obciążenia pracą. Jeżeli zaś chodzi o sytuację rodzinną jednostki, jedynie w niewielkim stopniu posiadanie dzieci sprzyja odczuwanemu obciążeniu pracą, głownie u osób bezrobotnych. W zbio-rowości tej posiadanie dziecka zwiększa prawdopodobieństwo odczuwanego przeciążenia pracą o 9%. Natomiast indywidualne charakterystyki jednostki w większym stopniu warunkują obciążenie pracą tej zbiorowości i tak samo by-cie mężczyzną zwiększa prawdopodobieństwo obciążenia pracą o 2%, posiada-nie wyższego wykształcenia o 22%, a odczuwaposiada-nie problemów zdrowotnych o 10% (charakterystyki te dotyczą głównie osób pracujących zawodowo).

Tabela 1 Ocena parametrów modelu logitowego opisującego stopień przeciążenia pracą

w zbiorowości osób podejmujących pracę społeczną na rzecz organizacji społecznych według grup ekonomicznych*

Zmienna Ogółem Status na rynku pracy

pracujący bezrobotni bierni zawodowo B exp B B exp B B exp B B exp B Czas poświęcony na pracę zawodową + 1,01 + 1,01 x x x x Czas poświęcony na pracę społeczną - 0,89 - 0,65 x x x x

Stan cywilny x x x x x x x x

Posiadanie dzieci + 1,01 x x + 1,09 x x

Płeć - 0,98 - 0,83 x x x x

Wiek - 0,92 - 0,89 - 0,97 x x

Wykształcenie + 1,22 + 1,41 x x + 1,38

Stan zdrowia - 0,90 x x x x - 0,88

* Zmienne te są statystycznie istotne przy poziomie 0,05.

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Badania Budżetu Czasu 2003/04.

W przypadku osób bezpłatnie pomagających innym gospodarstwom do-mowym charakterystyki wpływające na odczuwane obciążenie pracą nieznacz-nie się różnią w zależności od statusu jednostki na rynku pracy oraz wyraźnieznacz-niej oddziałują na odczuwane przez nie przeciążenie pracą. Szanse, że w tej zbioro-wości osoba wykonująca pracę zawodową będzie coraz to bardziej zmęczona czasem jej wykonywania, rosną z każdą minutą o 3% i dotyczy to głównie osób pracujących zawodowo. Natomiast czas poświęcony na pracę społeczną nie im-plikuje przeciążenia pracą, niezależnie od statusu jednostki na rynku pracy. Sy-tuacja rodzinna jednostki warunkuje odczuwane przez nią przeciążenie pracą je-dynie w przypadku posiadania potomstwa, i to wśród osób pracujących zawodowo. Podobnie jak w przypadku osób pracujących społecznie na rzecz or-ganizacji, indywidualne cechy jednostki i w tym przypadku decydują o stale od-czuwanym przeciążeniu pracą, niezależnie od aktywności ekonomicznej jed-nostki. Bycie kobietą ponad dwukrotnie zwiększa szanse odczuwania obciążenia wynikającego z pracy, zwłaszcza wśród osób bezrobotnych i biernych zawodo-wo. Wśród pracujących różnice te są wyraźnie mniejsze. Równie istotną zmien-ną w odczuwaniu przeciążenia pracą jest stan zdrowia jednostek. Prawie o 70%

rośnie znaczenie tego czynnika w przypadku osób odznaczających się kłopotami zdrowotnymi w stosunku do osób ich niedeklarujących, zwłaszcza u osób wyko-nujących pracę zawodową. Takie zmienne, jak wiek, stan cywilny oraz wy-kształcenie, nie determinują stopnia przeciążenia pracą.

Tabela 2 Ocena parametrów modelu logitowego opisującego stopień przeciążenia pracą

w zbiorowości osób podejmujących pracę społeczną na rzecz innych gospodarstw domowych według grup ekonomicznych*

Zmienna

Ogółem Status na rynku pracy

pracujący bezrobotni bierni zawodowo B exp B B exp B B exp B B exp B Czas poświęcony na pracę zawodową + 1,03 + 1,03 x x x x Czas poświęcony na pracę społeczną x x x x x x x x

Stan cywilny x x x x x x x x

Posiadanie dzieci + 1,09 + 1,09 x x x x

Płeć + 2,01 + 1,22 + 3,21 + 3,89

Wiek x x - 0,99 x x + 1,01

Wykształcenie + 1,01 + 1,01 x x x x

Stan zdrowia + 1,70 + 1,71 + 1,66 x x

* Zmienne te są statystycznie istotne przy poziomie 0,05.

Źródło: Jak w tabeli 1.

Czas poświęcony na pracę zawodową oraz odczuwane przeciążenie… 191

Podsumowując przeprowadzoną analizę, można stwierdzić, że na stale od-czuwane przeciążenie pracą w małym stopniu wpływa czas poświęcony na dzia-łalność społeczną, zwłaszcza gdy osoby pomagają innym gospodarstwom do-mowym. Czy można zatem sądzić, że praca ta jest traktowana przez jednostki jako hobby, jest wykonywana dla przyjemności czy może z powinności, która nie wpływa na ocenę odczuwanego przeciążenia pracą? Analiza ta również ujawniła, że w przypadku osób pracujących społecznie w dużym stopniu na od-czuwane przeciążenie wpływają charakterystyki osobowościowe, zaś w niewiel-kim rodzinne.