PARADYGMATU ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
2. Empiryczna analiza realizacji zamierzeń zawartych w koncepcji zrównoważonego
rozwoju dla krajów UE-10
Do oceny stopnia realizacji celów, postawionych w ramach strategii zrów-noważonego rozwoju, powinny być wykorzystywane przede wszystkim następu-jące mierniki:
1. Wskaźniki zatrudnienia i społeczne (stopa zatrudnienia w odniesieniu do ludności w wieku produkcyjnym − 15-64 lat), stopa płatnego zatrudnienia, stopa bezrobocia (ogółem i w różnych grupach wiekowych), ilość osób za-grożonych wykluczeniem społecznym, wskaźnik zróżnicowania dochodów w społeczeństwie.
2. Wskaźnik tzw. wrażliwego zatrudnienia oparty na trzech podstawowych ka-tegoriach zatrudnionych: pracownikach płatnych (1), pracownikach rodzin-nych (2) oraz samozatrudniorodzin-nych (3)10. Zatrudnieni w kategoriach (2) i (3) najczęściej nie posiadają formalnych umów o pracę, w związku z czym zwiększenie ich udziału w ogólnej liczbie pracujących może świadczyć o ne-gatywnych tendencjach na rynku pracy w postaci: informalizacji tych ryn-ków, utrzymywania się wysokiego udziału rolnictwa w gospodarce narodo-wej, braku wzrostu gospodarczego w gospodarce o charakterze formalnym oraz rozszerzającego się zakresu ubóstwa, co wynika z faktu, że pracownicy zatrudnieni w grupach (2) i (3) są pozbawieni ochrony socjalnej i możliwości zabezpieczenia przed kryzysem oraz najczęściej nie są w stanie generować odpowiedniego poziomu oszczędności zapewniającego poczucie stabilności ekonomicznej. Ponadto samozatrudnieni przejmują na siebie obowiązek opłacania podatku i składek ubezpieczeniowych. Celem wskaźnika liczby osób zatrudnionych jest pokazanie zmiany zatrudnienia w przemyśle, sekto-rze budownictwa i usług. Liczba osób zatrudnionych jest zdefiniowana jako łączna liczba osób, które pracują w jednostce obserwowanej (włącznie z pra-cującymi właścicielami, wspólnikami prapra-cującymi regularnie w jednostce i nieopłacanymi pracownikami rodzinnymi), jak również osób, które pracują poza jednostką, ale do niej należą i są przez nią opłacane (np. przedstawiciele handlowi, personel dostawczy, zespoły naprawcze i zespoły konserwatorów).
Uwzględniane są również osoby nieobecne przez krótki okres (np. zwolnie-nie lekarskie, urlop płatny lub specjalny) oraz strajkujący, ale zwolnie-nie wlicza się osób nieobecnych na czas nieokreślony. Uwzględnieni są także pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin, którzy są za takich uważani na
10 http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:281:0015:01:PL:HTML
Wyzwania dla rynków pracy krajów UE-10… 47
mocy prawa danego kraju i którzy figurują na liście płac, jak również pra-cownicy sezonowi, praktykanci i chałupnicy figurujący na liście płac. Liczba osób zatrudnionych nie uwzględnia siły roboczej dostarczonej jednostce przez inne przedsiębiorstwa, osób dokonujących napraw i prac konserwator-skich w jednostce obserwowanej na zlecenie innych przedsiębiorstw, jak również osób odbywających obowiązkową służbę wojskową. Nieopłacani pracownicy rodzinni to osoby, które zamieszkują z właścicielem jednostki i regularnie pracują dla jednostki, ale nie mają umowy o pracę i nie otrzymu-ją określonego wynagrodzenia za pracę, którą wykonuotrzymu-ją. Jest to ograniczone do tych osób, które nie figurują na liście płac innej jednostki w pozycji swo-jego głównego zawodu.
3. Wskaźniki edukacji, takie jak np. wskaźniki skolaryzacji: ogólny poziom wykształcenia ludności, wykształcenie wyższe uzyskiwane przez osoby w wieku 30-34 lat.
4. Wskaźniki efektywności ekologicznej: wielkości emisji gazów cieplarnia-nych (przede wszystkim dwutlenku węgla), energia elektryczna pozyskiwana ze źródeł odnawialnych oraz jej udział w ogólnych zasobach energetycznych, wielkość krajowego zużycia energii oraz jej eksportu i importu.
Ze względu na ograniczoność miejsca w analizie wykorzystano jedynie wybrane z wyżej wymienionych wskaźników. Istotnym wskaźnikiem charakte-ryzującym rynek pracy jest wykształcenie wyższe uzyskiwane przez ludzi w wieku od 30 do 34 lat. Pod tym względem jest widoczny bardzo wyraźny po-stęp, praktycznie we wszystkich analizowanych krajach oprócz Litwy. Należy jednak zwrócić uwagę, że w 2009 roku wartość tego wskaźnika we wszystkich, oprócz Litwy, badanych krajach była niższa od celu wyznaczonego przez Unię Europejską w strategii „Europa 2020” na poziomie 40% (por. tabela 1).
Tabela 1 Wykształcenie wyższe w krajach UE-10 w grupie wiekowej 30-34 lata
Lata
Kraje 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 EU-27 22,4 22,8 23,5 25 26,9 28 28,9 30 31,1 32,3 Bułgaria 19,5 23,6 23,2 23,6 25,2 24,9 25,3 26 27,1 27,9 Czechy 13,7 13,3 12,6 12,6 12,7 13 13,1 13,3 15,4 17,5 Estonia 30,8 29,5 28,1 27,6 27,4 30,6 32,5 33,3 34,1 35,9 Łotwa 18,6 16,8 17,3 18,3 18,5 18,5 19,2 25,6 27 30,1 Litwa 42,6 21,2 23,4 25,2 31,1 37,9 39,4 38 39,9 40,6 Węgry 14,8 14,8 14,4 16,3 18,5 17,9 19 20,1 22,4 23,9 Polska 12,5 13,2 14,4 17,2 20,4 22,7 24,7 27 29,7 32,8 Rumunia 8,9 8,8 9,1 8,9 10,3 11,4 12,4 13,9 16 16,8 Słowenia 18,5 18,1 20,7 23,6 25,1 24,6 28,1 31 30,9 31,6 Słowacja 10,6 10,7 10,5 11,5 12,9 14,3 14,4 14,8 15,8 17,6 Źródło: Eurostat.
Z kolei dane zawarte w tabeli 2 dotyczą liczby ludności narażonej na ryzy-ko ubóstwa bądź też wykluczenia społecznego, wskazują na zmniejszanie się jej liczby w latach 2005-2008, praktycznie we wszystkich krajach UE-10, spowo-dowane realizacją przez badane kraje narodowych strategii zatrudnienia opar-tych na strategii zatrudnienia Unii Europejskiej. Do ich interpretacji należy jed-nak podchodzić z dużą ostrożnością, przede wszystkim ze względu na ich ograniczony do okresu 2005-2008 zasięg czasowy. Jeśli chodzi natomiast o wskaźniki związane z tzw. efektywnością energetyczną, to ich wartości zawar-to w tabelach 3 i 4. Pierwszy z prezenzawar-towanych wskaźników przedstawia inten-sywność zużycia energii w gospodarkach krajów UE-10 (por. tabela 3). Jego wartości w latach 2000-2008 charakteryzują się wyraźną tendencją spadkową we wszystkich powyższych krajach, co świadczy o zwiększeniu racjonalności wy-korzystania energii. Należy jednak odnotować, że zużycie energii przez wszyst-kie kraje UE-10 jest znacznie wyższe niż jego przeciętna dla krajów całej Unii Europejskiej (UE-27), co z kolei można wytłumaczyć wciąż utrzymującą się wysoką energochłonnością badanych gospodarek, stanowiącą schedę po syste-mie gospodarki nakazowo-rozdzielczej.
Jak wynika z kolei z danych zawartych w tabeli 4, w latach 2006-2008 był widoczny wzrost udziału energii odnawialnej we wszystkich krajach UE-10 oprócz Łotwy i Słowenii. Wynika to z zapoczątkowania realizacji strategii ”Eu-ropa 2020” mającej na celu zastępowanie źródeł energii tradycyjnej energią od-nawialną.
Tabela 2 Liczba ludności narażonej na ryzyko ubóstwa lub wykluczenia społecznego (w %)
Lata
Kraje 2005 2006 2007 2008
EU-27 : : 24,9 24,5
Bułgaria : 59,9 51,2 38,1
Czechy 19,6 18,0 15,8 15,3
Estonia 25,9 22,0 22,3 22,1
Łotwa 45,8 41,4 36,0 33,9
Litwa 41,0 35,9 28,8 29,7
Węgry 31,8 31,5 29,1 29,7
Polska 46,2 41,1 36,6 33,4
Rumunia : : 45,9 44,2
Słowenia 18,5 17,1 17,1 18,5
Słowacja 32,0 26,7 21,4 20,6
Źródło: Ibid.
Wyzwania dla rynków pracy krajów UE-10… 49
Tabela 3 Intensywność zużycia energii w gospodarkach krajów UE-10 (krajowe zużycie energii
podzielone przez PKB; kilogramy ropy naftowej w przeliczeniu na 1000 euro) Lata
Kraje 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
EU-27 187 188 185 187 185 181 176 169 167
Bułgaria 1362 1361 1276 1250 1139 1129 1091 1012 944
Czechy 659 659 655 686 660 601 588 552 525
Estonia 813 773 696 709 688 617 548 571 571
Łotwa 441 446 411 409 387 357 327 307 309
Litwa 571 616 612 577 547 478 434 428 418
Węgry 488 477 465 465 435 444 424 408 401
Polska 489 484 469 464 442 432 427 399 384
Rumunia 913 859 853 847 768 731 703 657 615
Słowenia 299 305 298 293 290 284 270 252 258
Słowacja 796 845 810 770 729 681 620 538 520
Źródło: Ibid.
Tabela 4 Udział energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii w krajach UE-10 (w %)
Lata
Kraje 2006 2007 2008 2020
EU-27 8,9 9,7 10,3 20
Bułgaria 9,3 9,1 9,4 16
Czechy 6,4 7,3 7,2 13
Estonia 16,1 17,1 19,1 25
Łotwa 31,3 29,7 29,9 40
Litwa 14,7 14,2 15,3 23
Węgry 5,1 6 6,6 13
Polska 7,4 7,4 7,9 15
Rumunia 17,5 18,7 20,4 24
Słowenia 15,5 15,6 15,1 25
Słowacja 6,2 7,4 8,4 14
Źródło: Ibid.