POTRZEBY ZWIĘKSZANIA AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ
2. Sytuacja na rynku pracy osób po 45. roku życia
Istotne znaczenie w kształtowaniu sytuacji na rynku pracy w krajach euro-pejskich miało odegrać przyjęcie Strategii Lizbońskiej, która wyznaczyła UE, w tym także Polsce jako członkowi Unii, nowe perspektywy społeczno- -gospodarcze5. Jej priorytetowym celem było zwiększenie stopy zatrudnienia z 63,2% w 2004 roku do 70,0% w 2010 oraz obniżenie stopy bezrobocia z 8,9%
w 2004 roku do 3-4% w 2010.
Jednak wydarzenia przełomu 2008 i 2009 roku w świecie i w Polsce przy-czyniły się do powstania wielu barier w realizacji Strategii Lizbońskiej. Spowo-dowały liczne utrudnienia w osiągnięciu jej założeń i sprawiły, że poziom śred-niej stopy zatrudnienia w państwach Unii w roku 2009 był niższy od założonego i wyniósł 64,6%6 .
Osiągnięcie założeń Strategii powiodło się tylko niektórym krajom, takim jak Dania, Holandia czy Szwecja, w których stopa zatrudnienia jest wyższa od średniej unijnej o około 10 punktów procentowych.
Poniżej tego poziomu znalazły się stopy zatrudnienia na Malcie, Węgrzech czy we Włoszech. W Polsce w roku 2009 wskaźnik ten wyniósł 50,9% (według danych GUS) i 59,2% (według danych Eurostatu), co usytuowało kraj w gronie państw UE o najniższym wskaźniku zatrudnienia.
Pozytywnym zjawiskiem na krajowym rynku pracy jest stopniowy wzrost wartości wskaźnika zatrudnienia w Polsce w latach 2007- 2010, występujący we wszystkich grupach wiekowych (tabela 8).
Tabela 8 Wskaźniki zatrudnienia w Polsce według ekonomicznych grup wieku
Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 Wskaźniki zatrudnienia ogółem w %
W tym w wieku:
15-24 25-34 35-44 45-59/64 60/65
47,2
24,3 74,1 80,0 54,5 5,4
51,0
28,4 78,5 83,8 59,4 6,0
50,9
27,0 78,0 83,3 59,9 6,1
51,1
27,5 77,0 82,8 60,5 6,3 Źródło: Monitoring rynku pracy. GUS, Warszawa 2010.
5 Na spotkaniu na szczycie w Lizbonie w roku 2000 szefowie państw UE uzgodnili nowy cel stra-tegiczny Unii. Było nim osiągnięcie do 2010 roku pozycji najbardziej rozwiniętej gospodarki świata.
6 Dane Eurostatu z 20.01.2011.
Potrzeby zwiększania aktywności zawodowej osób w wieku 45+ 109
Najwyższą stopą zatrudnienia w całym okresie charakteryzują się dwie gru-py wiekowe, tj. osoby w wieku 25-34 lat oraz 35-44 lat. W roku 2010 najwyższa stopa zatrudnienia występowała w drugiej z wymienionych grup, tzn. grupie wiekowej 35-44 lata i ukształtowała się na poziomie 82,8%. Wzrost wskaźnika zatrudnienia o 6 punktów procentowych nastąpił także w przypadku ludności w wieku produkcyjnym niemobilnym (45-59/64 lata) z 54,5% w roku 2007 do 60,5% w 2010. Jest to najwyższy wzrost stopy zatrudnienia spośród wszystkich kategorii wiekowych należących do osób w wieku produkcyjnym.
Chociaż w badanym okresie wzrosły stopy zatrudnienia we wszystkich ka-tegoriach wiekowych, to jednak ciągle znaczne problemy w zatrudnieniu napo-tyka młodzież, tzn. osoby do 25 roku życia. W roku 2010 wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-24 lata wyniósł tylko 27,5%.
Kolejną ekonomiczną grupą wieku charakteryzującą się relatywnie niższy-mi stopaniższy-mi zatrudnienia są osoby będące w wieku produkcyjnym niemobilnym, mieszczące się w przedziale 45-59/64 lata. Wprawdzie w latach 2007-2010 stopa zatrudnienia tych osób znacząco wzrosła (o 6 punktów procentowych), to jednak i tak jest ona niższa od wskaźnika odnoszonego do osób w wieku 25-44 lata.
Tymczasem większe zaangażowanie w pracę osób po 45. roku życia jest ważne z powodu starzenia demograficznego ludności, czyli wzrostu udziału osób starszych w ogólnej liczbie ludności i spadku udziału młodego pokolenia w populacji.
Tabela 9 Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w Polsce w latach 1988-2010 (w %) Ludność w wieku: 1990 2000 2004 2007 2008 2009 2010 Przedprodukcyjnym
Produkcyjnym, w tym:
− mobilnym (18-44)
− niemobilnym (45-59/64)
Poprodukcyjnym
29,0
58,2 40,1 18,1
12,8
24,4
60,8 39,8 21,0
14,8
21,2
63,5 40,0 23,5
15,3
19,6
64,4 40,1 24,3
16,0
19,3
64,5 40,1 24,4
16,2
19,0
64,5 40,1 24,4
16,5
18,6
64,5 40,1 24,4
16,9 Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym…, op. cit.
W ciągu ostatnich 20 lat (1990-2010) udział osób do 18 roku życia w ogól-nej liczbie ludności Polski spadł o około 10 punktów procentowych, natomiast udział osób w wieku poprodukcyjnym wzrósł o około 4 punkty procentowe, a osób w wieku produkcyjnym niemobilnym − o około 6 punktów procentowych (tabela 9).
W konsekwencji zachodzących procesów demograficznych nastąpił wzrost udziału osób w wieku 45-59/64 w populacji Polski z około 18,1% w 1990 do ponad 24,40% w 2010 roku7. Powstała sytuacja wymaga większego wykorzy-stania tych osób na rynku pracy. Jest to ważne m.in. ze względu na zagrożenia wydolności systemu emerytalnego, którego funkcjonowanie jest uzależnione od możliwie pełnego zaangażowania w pracę jak największego odsetka osób w wieku produkcyjnym. Ponadto z analizy danych statystycznych GUS dotyczą-cych struktury bezrobotnych w Polsce wynika, że istotny udział w ich strukturze mają osoby w wieku 45-54 lata. Co piąty bezrobotny w Polsce jest właśnie w tym przedziale wiekowym (tabela 10).
Tabela 10 Struktura bezrobotnych w Polsce według wieku w latach 1992-2010 (stan pod koniec roku)
Lata Ogółem
W tym w wieku
do 24 lat 25-34 lat 35-44 lat 45-54 lat 55 lat i więcej w odsetkach
1992
* Dane pod koniec września.
Źródło: Bezrobocie rejestrowane w Polsce 1994-2009. GUS, Warszawa 1995-2009.
7 Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski w latach 2000-2010. GUS, War-szawa 2011.
Potrzeby zwiększania aktywności zawodowej osób w wieku 45+ 111
Chociaż bezrobocie w Polsce dotyka głównie osoby młode, tj. nieprzekra-czające 34 lat, to jednak w następnej kolejności problemy rynku pracy napotyka-ją właśnie osoby będące w wieku 45+. Taka sytuacja utrzymuje się już od co najmniej 7 lat.
Tabela 11 Wolne miejsca pracy w Polsce w latach 2007-2010
Wolne miejsca pracy* 2007 2008 2009 2010 Ogółem w tys.
W sektorze publicznym W sektorze niepublicznym
300 78 222
312 77 235
247 70 177
277 73 204
* Zgłoszone do urzędów pracy w okresie kwartału.
Źródło: Monitoring rynku pracy. Op. cit.
Jednocześnie na polskim rynku pracy spada – w ostatnich latach – liczba wolnych miejsc pracy z 300 tys. w 2007 do 277 tys. w 2010 roku. W tym czasie liczba bezrobotnych w wieku 45-54 lata, zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, wyniosła 363,4 tys.
Analizując dane statystyczne zawarte w tabeli 12, należy zauważyć, iż w ostatnich latach obserwuje się stopniowy wzrost współczynnika aktywności zawodowej w większości przedziałów wiekowych grupy 45+.
Tabela 12 Współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku 45+ (w %)
Wyszczególnienie 45-49 50-54 55-59 60-64 65+
2006 81,5 67,7 39,1 19,2 4,7
2007 81,8 68,8 41,7 19,4 5,2
2008 82,8 71,6 44,5 18,5 5,1
2009 84,3 74,0 47,9 18,0 4,5
2010 84,5 75,4 51,7 21,0 4,8
Źródło: Aktywność ekonomiczna ludności Polski 2006-2010. GUS, Warszawa 2007-2011.
Wspomniane wyżej tendencje należy ocenić pozytywnie, jednak aktualny poziom współczynnika aktywności zawodowej (szczególnie grup wiekowych 55-59 oraz 60-64) jest nadal relatywnie niski. Tylko nieco ponad połowa Pola-ków w wieku 55-59 lat oraz co piąta osoba z przedziału wiekowego 60-64 zali-cza się do grupy osób aktywnych zawodowo.
Podsumowanie
Na polskim rynku pracy można ciągle wyróżnić grupy osób, które napoty-kają szczególne trudności. Należą do nich m.in. osoby w wieku powyżej 45 lat.
Z powodu zwiększania się udziału tych osób w ogólnej liczbie ludności należy zwrócić szczególną uwagę na ich pozycję na rynku pracy. Wprawdzie na pod-stawie danych statystycznych GUS można zaobserwować wzrost wskaźnika za-trudnienia osób należących do tej kategorii wiekowej (około 60% w 2010 roku), ale jednocześnie pojawiają się one w statystykach urzędów pracy jako zareje-strowani bezrobotni, stanowiąc w 2010 roku 20% wszystkich bezrobotnych. Sy-tuacja tej części ludności w wieku produkcyjnym (tzw. ludności niemobilnej) stanie się szczególnie ważna w perspektywie kolejnych lat ze względu na postę-pujące w Polsce procesy starzenia demograficznego. Zmniejszanie się udziału osób w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności, procesy migra-cyjne oraz powiększanie udziału osób w wieku poprodukcyjnym będą powodo-wać w przyszłości kurczenie się zasobów pracy. Wykorzystanie ludności w wie-ku 45+ stanie się koniecznością.
Ważne w tej sytuacji wydaje się podjęcie działań aktywizujących te osoby, prowadzących do wyrównania ich szans na podjęcie lub utrzymanie zatrudnie-nia. Działania podejmowane w tym obszarze powinny prowadzić także do zwiększania zachęt dla pracodawców służących utrzymaniu zatrudnienia, za-trudniania nowych pracowników z tej grupy wiekowej oraz dostosowywania wa-runków pracy do ich możliwości i potrzeb.
NEEDS OF INCREASING THE PROFESSIONAL ACTIVITY