Bezzałogowe aparaty latające

Mianem bezzałogowego aparatu latającego (BAL) (bezzałogowego statku powietrz-nego (BSP))²²⁸ określa się statek powietrzny z napędem i bez załogi na pokładzie, który do utrzymania się w powietrzu może wykorzystywać siłę nośną wytwarzaną wskutek działania praw aerodynamiki na stałych lub ruchomych powierzchniach nośnych albo siłę wyporu aerostatycznego. Może być sterowany za pomocą systemów autonomicz-nych lub zdalnie przez operatora (z ziemi, powietrza lub okrętu). Zaprojektowany tak,

224 Działające według zasady „wystrzel – zapomnij”, przeznaczone do zwalczania celów naziemnych i powietrznych.

225 Samoloty bojowe w czasie ataku na obiekty na ziemi mogą używać szerokiej gamy lotniczych środków rażenia. Mogą to być bomby lotnicze o różnej wadze i przeznaczeniu, zarówno kierowane, jak i niekierowane. Mogą to być również środki zapalające, miny, bomby kasetowe.

226 AAP-6 Słownik terminów i definicji NATO, < http://wcnjk.wp.mil.pl/plik/file/N_20130808_AAP-6PL.pdf> [dostęp: 22.09.2018].

227 Spotykana nazwa to również – śmigłowce wielozadaniowe. W tym przypadku ich wielozada-niowość polega na możliwości ich przystosowania do różnych zadań poprzez wyposażenie w od-powiednie urządzenia dodatkowe, dające się także bardzo szybko zdemontować i zastąpić innymi.

228 Dodatkowo występują również określenia UAV (Unmanned Aerial Vehicle) czy dron.

Thanks to modern technological solutions, they can carry out various tasks, having a large tactical radius of action, are characterized by high manoeuvrability and advanced cockpit and on-board equipment. Equipped with “intelligent”²²⁴ weapons, they become a specialised tool to fight against air and air defence systems of the enemy²²⁵.

3.4.2. Helicopters

Helicopters continue to be an important air opponent on the modern battlefield.

Thanks to the characteristic capabilities, such as the ability of vertical take-off / land-ing, operability in hover with the use the terrain obstacles to hide, are a difficult target for air defence means. Analysing the dictionary of NATO terms and definitions AAP-6, helicopters can be divided into five groups²²⁶:

• attack helicopters – AH,

• observation helicopters – OH,

• electronic warfare helicopters – EH,

• cargo helicopters – CH,

• utility helicopters – UH²²⁷.

The most dangerous from the point of view of the AD system will be the attack and observation helicopters. Thanks to the use of modern weaponry and fire control as well as means of surveillance, reconnaissance and target acquisition, they can destroy armoured targets, command posts and anti-aircraft artillery/missile systems, as well as engage effectively personnel and vehicles.

3.4.3. Unmanned Aerial Vehicles

Unmanned Aerial Vehicle (UAV)²²⁸ or unmanned aircraft is a powered air vehicle without a crew on-board, which can use aerodynamic forces to fly, created on fixed or rotary wings, or can be a vehicle lighter than air. It can be controlled autonomously or

224 The intelligent is the weapon operating in “shot and forget” concept, they can engage ground or air targets.

225 Combat aircraft can use a wide range of airborne weapons during an attack on surface objects.

These can be aerial bombs and missiles of varying weight and purpose, both guided and unguided.

They can also be incendiary devices, mines, cluster bombs.

226 AAP-6 Słownik terminów i definicji NATO, http://wcnjk.wp.mil.pl/plik/file/N_20130808_AAP-6PL.pdf> [access: 22.09.2018].

227 They are also called “multirole helicopters”. In this sense, their multirole name refers to possibility of adapting them to various tasks by equipping them with appropriate additional equipment, which can also be quickly dismantled and replaced with other.

228 Additionally a name drone or Unhabituated Aerial Vehicle (also abbreviated UAV) are used.

aby mógł powrócić i być ponownie użyty lub też może być statkiem powietrznym jed-norazowego użytku²²⁹.

Najczęściej spotykanym podziałem aparatów bezzałogowych jest podział ze wzglę-du na operacyjny zasięg, przeznaczenie i realizowane zadania. Stąd też wyróżnia się następujące rodzaje bezzałogowych aparatów latających²³⁰:

• Taktyczne – bardzo krótkiego zasięgu (do 60-80 km), wykonujące zadania roz-poznawcze,

• Operacyjno-taktyczne – krótkiego zasięgu (do 120-150 km), wykonujące zada-nia o charakterze uderzeniowym,

• Operacyjne – średniego zasięgu (do 300 km) wykonujące zadania o charakterze specjalnym (WE),

• Strategiczne – dużego zasięgu ( powyżej 300 km), wykonujące zadania o cha-rakterze narodowym (misje strategiczne, polityczne).

Mając na uwadze metody i sposoby działania bezzałogowych aparatów latających, należy zdecydowanie podkreślić, że są to obiekty trudne do wykrycia. Przykładem tego są ich możliwości obejmujące wykonywanie misji na dużych wysokościach, poza zasięgiem broni strzeleckiej, pokładowej i OPL, lub też wprost przeciwnie – na bardzo małych wysokościach z wykorzystaniem ukształtowania rzeźby terenu.

Do zasadniczych zadań BAL należy rozpoznanie, śledzenie i przekazywanie danych o sytuacji na polu walki, wykrywanie potencjalnych celów oraz udział w targetingu²³¹. Ponadto niektóre z nich wykonywać będą zadania ogniowe, mylenia i obezwładnienia środków OPL oraz walki elektroniczne.

3.4.4. Rakiety manewrujące

Rakiety manewrujące to bezzałogowe, samonaprowadzające się na cel środki raże-nia przeznaczone do niszczeraże-nia obiektów infrastruktury krytycznej państwa (admini-stracji publicznej, zaopatrzenia, łączności itp.²³²) oraz ważnych obiektów wojskowych (centra kierowania i dowodzenia, systemy OP i OPL, lotniska). W zależności od nosi-ciela mogą być odpalane z samolotów (ang. ALCM – Air Launched Cruise Missiles),

229 J. Karpowicz, K. Kozłowski, Bezzałogowe statki powietrzne i miniaturowe aparaty latające, AON, Warszawa 2003, s. 11.

230 G. Rosłan, Bezzałogowe aparaty latające w rozpoznaniu, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2005, nr 5, s. 37.

231 Targeting – to proces selekcji, określania priorytetów i rozpoznania celów; użycia odpowiednich śmiercionośnych i (lub) nieśmiercionośnych środków; oraz oceny skutków, z właściwą precyzją (miejsce i czas), tak aby ekonomicznie i skutecznie uzyskać zamierzone przez dowódcę skutki ope-racyjne (taktyczne). T. Całkowski, Targeting w dowodzeniu artylerią, „Zeszyty naukowe WSOWL”

2002, nr 2, s. 54.

232 Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej 2015, s. 18, < http://rcb.gov.pl/wp-content/

uploads/Narodowy-Program-Ochrony-Infrastruktury-Krytycznej-20151.pdf > [dostęp 23.09.2018].

by a remote operator (from ground, airborne or naval platform). It is designed to return and to be used again or can be an expendable air vehicle²²⁹

The most common division of unmanned vehicles is the division due to operational coverage, role and tasks performed. Hence the following types of unmanned aerial vehicles are distinguished²³⁰:

• Tactical – with very short operational radius (up to 60-80 km), performing recon-naissance missions,

• Operational-tactical – with short operational radius (up to 120-150 km), per-forming attack missions,

• Operational – with medium operational radius (up to 300 km) performing special tasks – reconnaissance and Electronic Warfare (EW),

• Strategic – with long operational radius (above 300 km), performing mission of national (strategic, political) importance.

Bearing in mind the methods and ways of operations of Unmanned Aerial Vehicles, it should be strongly emphasized that these objects are difficult to detect. An example of this is their ability to perform missions at high altitudes, out of range of small arms, aircraft weapons and many SAM systems, or on the contrary – at very low altitudes with the use of terrain to mask them.

The main tasks of UAV include reconnaissance, observation of the battlefield and transmitting data about the tactical situation, targets acquisition and participa-tion in targeting process²³¹. In addition, some of them will perform combat tasks, carry on deception and suppressing missions of AD means and conducting elec-tronic warfare.

3.4.4. Cruise missiles

Cruise missiles are unmanned aerial weapon systems aimed at destroying critical infrastructure facilities of the state (public administration, supplies, communications, etc.²³²) and important military facilities (command and control centres, AD systems, airbases). In accordance to launching platform, the cruise missiles are: ALCM – Air

229 J. Karpowicz, K. Kozłowski, Bezzałogowe statki powietrzne i miniaturowe aparaty latające, AON, Warsaw 2003, p. 11.

230 G. Rosłan, Bezzałogowe aparaty latające w rozpoznaniu, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2005, No 5, p. 37.

231 Targeting – it is a process of selection, prioritising and tracking of targets; the use of appropriate (lethal or non-lethal) weapons; and the assessment of strike results, with the adequate precision (place and time), to efficiently and effectively meet tactical or operational requirements set by a commander. T. Całkowski, Targeting w dowodzeniu artylerią, „Zeszyty naukowe WSOWL” 2002, No 2, p. 54.

232 Narodowy Programme Ochrony Infrastruktury Krytycznej 2015, p. 18, http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/Narodowy-Programme-Ochrony-Infrastruktury-Krytycznej-20151.pdf [access 23.09.2018].

z okrętów nawodnych i podwodnych (ang. SLCM – Sea Launched Cruise Missiles) oraz naziemnych wyrzutni (ang. GLCM – Ground Launched Cruise Missiles).

Zaletami manewrujących rakiet skrzydlatych są:

• lot na małych i bardzo małych wysokościach z wykorzystaniem ukształtowania rzeźby terenu,

• duży zasięg i prędkość działania,

• wysoka skuteczność i precyzja,

• mała powierzchnia.

Nie należy również pominąć faktu, że coraz częściej współczesne rakiety konstru-uje się w technologii ,,stealth²³³’’, których powierzchnie wykonane są z materiałów pochłaniających promieniowanie radarowe RAM (Radar Absorbent Materiał) lub je rozpraszających.

3.4.5. Taktyczne rakiety balistyczne

Nosicielami taktycznych rakiet balistycznych są platformy mobilne, które służą jed-nocześnie do ich wystrzeliwania. Cechą charakterystyczną tego typu rakiet jest moż-liwość ich uzbrojenia w różne głowice: konwencjonalne, chemiczne, biologiczne czy również nuklearne.

Ze względu na zasięg użycia, taktyczne rakiety balistyczne możemy podzielić na²³⁴:

• krótkiego zasięgu, tzw. SRBM (short-range ballistic missiles) o operacyjnym działaniu w przedziale 70-1000 km,

• średniego zasięgu, tzw. MRBM (medium-range ballistic missiles) o operacyj-nym działaniu w przedziale 1000-3000 km,

• pośredniego zasięgu, tzw. IRBM (intermediate range ballistic missiles) o opera-cyjnym działaniu w przedziale 3000-5500 km,

• międzykontynentalne, tzw. ICBM (intercontinental ballistic missiles) o opera-cyjnym działaniu powyżej 5500 km.

Rakiety balistyczne poruszają się z dużymi prędkościami, mają obniżone charak-terystyki radiolokacyjne, a te najnowocześniejsze posiadają ruchome – manewrujące głowice samonaprowadzające, co utrudnia ich przechwycenie i zniszczenie przez obro-nę przeciwlotniczą.

233 Obiekt skryty przed radarem (trudno wykrywalny, o małej skutecznej powierzchni odbicia). Zob.

L. Guzewicz, M. Andruszkiewicz, Zagrożenie uderzeniami środków o małej skutecznej powierzchni odbicia, Wrocław 2010.

234 A. Feickert, Missile Survey: Ballistic and Cruise Missiles of Foreign Countries, CRS Report for Congress, Washington 2004, s. 2.

Launched Cruise Missiles, SLCM – Sea Launched Cruise Missiles and GLCM – Ground Launched Cruise Missiles.

The advantages of the cruise winged missiles are:

• flight on a very low level, exploring the masking features of the terrain,

• long range and speed,

• high effectiveness and precision of hit,

• low radar cross section.

It should be also remembered that more and more often cruise missiles are designed with the use of “stealth”²³³ technology, and their surfaces are covered with Radar Ab-sorbent Material (RAM), absorbing or dispersing the electromagnetic radiation.

3.4.5. Tactical Ballistic Missiles

Tactical Ballistic Missiles could be carried by mobile platforms which serve at the same time as launchers. Characteristic feature of such missiles is their ability to be armed with various types of warheads: conventional, chemical, biological or nuclear. Due to the range the Tactical Ballistic Missiles can be divided as²³⁴:

• short-range ballistic missiles (SRBM) with the range of 70-1000 km,

• medium-range ballistic missiles (MRBM) with the range of 1000-3000 km,

• intermediate range ballistic missiles (IRBM) with the range of 3000-5500 km,

• intercontinental ballistic missiles (ICBM) with the range of above 5500 km.

The ballistic missiles fly with high velocity, are difficult to detect by radar, while the more modern ones have re-entry, manoeuvring vehicles with self-homing guided warheads, which makes their intercept and destruction by AD means very difficult task.

233 An object hidden from radar observation (difficult to detect, with low radar cross section). See:

L. Guzewicz, M. Andruszkiewicz, Zagrożenie uderzeniami środków o małej skutecznej powierzchni odbicia, Wrocław 2010.

234 A. Feickert, Missile Survey: Ballistic and Cruise Missiles of Foreign Countries, CRS Report for Congress, Washington 2004, p. 2.

3.4.6. Rakiety i amunicja precyzyjnego rażenia

Rakiety i amunicja precyzyjnego rażenia służą do prowadzenia ,,chirurgicznych²³⁵’’

uderzeń na obiekty i cele zarówno na lądzie, ziemi i w powietrzu. Zapewniają to nowo-czesne systemy naprowadzania wykorzystujące do tego celu laser, zaawansowane gło-wice optyczne, termowizję czy satelity. Zaletą tego typu narzędzi walki jest możliwość działania na znacznych odległościach, co utrudnia wykrycie oraz możliwość działania w trybie ,,fire and forget’’(wystrzel i zapomnij).

Warto zauważyć, że najnowocześniejsze tego typu środki wykorzystują system pre-cyzyjnego naprowadzania LOCAAS (Low Cost Autonomous Attack System). Obej-muje on konstrukcje rakiet zdolnych do wykonywania długich lotów i samodzielne-go poszukiwania obiektów ataku. System ten wykorzystuje radar laserowy i głowice optyczne pozwalające nie tylko na wykrycie celów i ich śledzenie, ale również na po-równanie cech wykrytych obiektów z wcześniej zdefiniowaną bazą danych i wybranie tych najbardziej opłacalnych²³⁶.

3.4.7. Platformy lżejsze od powietrza

Za platformy lżejsze od powietrza przyjmuje się różnego rodzaju aerostaty typu: ba-lony, sterowce oraz te, których powłoki wypełnione są gazami lżejszymi od powietrza.

Aktualnie platformy tego typu wykorzystuje się do prowadzenia obserwacji, rozpozna-nia, czego przykładem było ich wykorzystanie w Afganistanie²³⁷.

Mimo iż na przestrzeni lat militarne wykorzystanie tego typu obiektów znacznie zmalało, to jednak państwa takie jak Stany Zjednoczone wciąż je rozwijają. Przykła-dem jest program JLENS (The Joint Land-Attack Cruise Missile Defense Elevated Netted Sensor System²³⁸). W jego skład wchodzą dwie bezzałogowe platformy wypo-sażone w zaawansowane czujniki i sensory (dookólne 360⁰), śledzące precyzyjnie cel i dostarczające informacji o jego położeniu. Aerostaty wyposażono w zaawansowane radary mogące wykrywać takie obiekty jak samoloty, drony, czy pociski samosterujące na odległości blisko 550 km (340 mil). Co istotne, JLENS może również pozostawać w ruchu i działać przez maksymalnie 30 dni. Zaletą systemu jest współdziałanie z ta-kimi elementami jak Patriot, Navy Standard Missile i samoloty, gdzie na bieżąco mogą być dostarczane informacje o celu²³⁹. Innym przeznaczeniem aerostatów jest transport

235 Precyzyjnych z dużą dokładnością i wysokim prawdopodobieństwem trafienia w cel.

236 K. Dobija, Współczesne militarne zagrożenia powietrzne i metody ich oceny, „Zeszyty Naukowe AON” 2014, nr 2, s. 88.

237 Zob. D. Kompała, Użycie bezzałogowych statków powietrznych do rozpoznania powietrznego w wybranych konfliktach zbrojnych, „Zeszyty Naukowe AON” 2014, nr 1, s. 137.

238 Zob. <https://www.raytheon.com/capabilities/products/jlens> [dostęp: 24.09.2018].

239 Zob. Joint Land Attack Cruise Missile Defense Elevated Netted Sensor System (JLENS), Defense Acquisition Management Information Retrieval (DAMIR) 2014, < http://www.dtic.mil/dtic/tr/full-text/u2/a613304.pdf> , [dostęp: 24.09.2018]

3.4.6. Precision-guided munitions

Missiles and precision guided weapons are used to conduct “surgical”²³⁵ strikes against land, sea and aerial targets. This is ensured by modern guidance systems using a laser, advanced optical, thermo-vision or satellites systems for this purpose.

The advantage of this type of combat tools is the ability to operate at significant distances, making it difficult to detect and the ability to operate in the “fire-and-forget” mode.

It should be noted that the most modern precision weapon types use the so-called LOCAAS system (Low Cost Autonomous Attack System). It is used on missiles able to loiter for long time and autonomously search for target. The system use laser radar and electro-optical heads enabling not only detecting and tracking targets but also to compare the picture with data based stored in its computer and to select the most prof-itable targets²³⁶.

3.4.7. Platforms lighter than air

Platforms lighter than air are various types of aerostats such as balloons, diri-gible airships and those aerial vehicles whose shells are filled with gases lighter than air. Currently, such platforms are used for observation and reconnaissance, as exemplified by their use in Afghanistan²³⁷.

Although over the years, the military use of such objects has significantly de-creased, countries such as the United States are still developing them. An example is the JLENS programme (The Joint Land-Attack Missile Defense Elevated Netted Sensor System²³⁸ 238). It consists of two unmanned platforms equipped with ad-vanced sensors (omnidirectional 360^o), precisely tracking the target and providing information about its location. Aerostats are equipped with advanced radars that can detect objects such as airplanes, drones, or self-propelled missiles at a distance of nearly 550 km (340 miles). Importantly, JLENS can also stay in motion and op-erate for a maximum of 30 days. The advantage of the system is cooperation with such elements as the Patriot, Navy Standard Missile and airplanes, where informa-tion about the target can be provided on a real-time basis²³⁹. Another task carried on by aerostats is air transport. An example of such an application is the P-791 airship

235 Precision strikes with high accuracy and hit probability.

236 K. Dobija, Współczesne militarne zagrożenia powietrzne i metody ich oceny, „Zeszyty Naukowe AON” 2014, No 2, p. 88.

237 See: D. Kompała, Użycie bezzałogowych statków powietrznych do rozpoznania powietrznego w wybranych konfliktach zbrojnych, „Zeszyty Naukowe AON” 2014, No 1, p. 137.

238 See: <https://www.raytheon.com/capabilities/products/jlens> [access: 24.09.2018].

239 See: Joint Land Attack Cruise Missile Defense Elevated Netted Sensor System (JLENS), Defense Acquisition Management Information Retrieval (DAMIR) 2014, < http://www.dtic.mil/dtic/tr/full-text/u2/a613304.pdf> , [access: 24.09.2018]

powietrzny. Przykładem takiego zastosowania jest sterowiec P-791 firmy Lockheed Martin zdolny do przewozu ładunków do 21 ton. P-791 ma konstrukcję hybrydową, to znaczy, że w kadłubie znajdują się komory wypełnione gazem lżejszym od powietrza – helem. Może on pozostawać w powietrzu 3 tygodnie i operować na wysokości 6 km i poruszać się z prędkością przelotową około 110 km/h. Należy również nadmienić, że kwestią czasu jest wyposażanie tego typu sterowców w systemy uzbrojenia.

W obecnych uwarunkowaniach geopolitycznych Polski zagrożenie z powietrza na-leży rozpatrywać głównie z kierunku: Rosji, Białorusi lub Ukrainy. W zasadzie wy-klucza się takie zagrożenie ze strony sił powietrznych innych państw graniczących z Polską, jako że wraz z naszym krajem są członkami NATO.

Wobec tak identyfikowanych determinantów operacyjnych wyzwaniem dla bezpie-czeństwa powietrznego RP jest odpowiednie rozmieszczenie potencjału bojowego SP zgodnie z wymaganiami operacyjnymi oraz charakterem przewidywanych kierunków zagrożeń. Należy uwzględniać fakt, że w myśl współczesnych koncepcji prowadzenia działań zbrojnych elementy struktury dowodzenia, infrastruktury lotniczej (lotniska), systemy rozpoznania i środki rażenia będą traktowane przez przeciwnika jako obiekty szczególnego zainteresowania i będą niszczone lub obezwładniane w pierwszej ko-lejności. Taki sposób rozpoczęcia działań zbrojnych stawia przed systemem OP Sił Powietrznych wysokie wymagania w zakresie utrzymania określonego stopnia goto-wości do rozwinięcia i funkcjonowania na przygotowanych wcześniej stanowiskach bojowych. Ponadto zmuszają organizatorów podsystemów walki do budowy, konstru-owania systemów gwarantujących wysoką odporność na niszczące (obezwładniają-ce) działania, a także żywotność umożliwiającą szybkie odtwarzanie (uruchomienie) zniszczonych bądź obezwładnionych ogniw systemu walki.

Wyzwaniem są również uwarunkowania doktrynalne systemu bezpieczeństwa po-wietrznego i obrony przestrzeni powietrznej. Stanowią je zapisy zawarte w zbiorach dokumentów doktrynalnych, strategiach, planach obrony oraz regulaminach, instruk-cjach i procedurach, które warunkują szczegółowe zasady funkcjonowania Sił Po-wietrznych RP w narodowym i sojuszniczym systemie bezpieczeństwa powietrznego.

Uwarunkowania ekonomiczne mają również znaczący wpływ na wyposażenie i or-ganizację systemu bezpieczeństwa powietrznego kraju. Obrona powietrzna wymaga określonych nakładów finansowych na rozbudowę, modernizację i utrzymanie poten-cjału. Zarówno środki materiałowe, infrastruktura, uzbrojenie, środki łączności i infor-matyki, jak i szkolenie oraz utrzymanie personelu generują określone koszty.

Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem (ang. Stockholm International Peace Research Institute – SIPRI) wydatki wojskowe na świecie utrzymują tendencję rosnącą. Wzrost wiąże się przede wszystkim ze stosowaniem nowocześniejszych technologii, które

pochłania-from Lockheed Martin, capable of transporting loads up to 21 tons. P-791 has a hybrid construction, which means that the hull contains chambers filled with gas lighter than air – helium. It can stay in the air for 3 weeks and operate at a height of 6 km and travel at cruising speeds of around 110 km/h. It should also be mentioned that it is a matter of time to equip this type of airships with weapon systems.

In the current geopolitical situation of Poland, the threat from the air should be considered mainly from the direction of: Russia, Belarus or Ukraine. In principle, this threat is excluded from the air forces of other states bordering Poland, as they are NATO members, like our country.

In the face of such identified operational determinants, the challenge for the air security of the Republic of Poland is the proper distribution of the Air Force combat potential in accordance with operational requirements and the nature of the anticipated directions of threats. It should be taken into account that, according

In the face of such identified operational determinants, the challenge for the air security of the Republic of Poland is the proper distribution of the Air Force combat potential in accordance with operational requirements and the nature of the anticipated directions of threats. It should be taken into account that, according

W dokumencie ŚRODOWISKO BEZPIECZEŃSTWA POWIETRZNEGO PAŃSTWA AIR SAFETY ENVIRONMENT OF THE STATE (Stron 163-0)