Perspectives of East Europe security environment

The contemporary security environment of East Europe states is differently shaped, than the one of Central Europe. It is the result of the absence of effective in-stitutional instruments, which could effectively stimulate the region’s development.

It is well illustrated by the EU’s weakness, who today has little to offer to the re-gion’s states within the framework of eastern policy (Eastern Partnership or Neigh-bour Policy covering especially the improvement of cooperation and enhancement of political and economic standards through particular mechanisms). Moreover, the region’s states themselves are not able to launch their own initiatives supporting their strategic aspirations, at least similar to those existing in Central Europe. The problem is escalated by the fact that Russia attempts to fill the vacuum through its own institu-tions, like Collective Security Treaty Organization (CSTO), Eurasian Customs Union (EACU) or bilateral agreements, including the one with Belarus²⁴. Its aim is to make the post-Soviet states addicted to Moscow. The changes occurring in the international environment, and in Europe itself, as well as and in the European Union structures determine the security situation of East Europe. The region is presently dominated by crises, instability, internal conflicts of political, social, and above all, military na-ture. The hybrid war in Ukraine significantly changed the situation of the both states (Ukraine and Russia) but also the perception and the feeling of security all over the world. For the first time since the World War II one European country annexed a ter-ritory belonging to another country with the use of force. Annexation of Crimea by Russia in March 2014 and military engagement in the eastern Ukraine are evidence of violation of the rules of international law, for example the UN Charter statement of the right to maintain territorial integrity. The conflict in Donbas results and probably will result for long time in destabilisation of Ukraine, but also the whole region, due

23 M. Kosienkowski, Współpraca społeczności międzynarodowej z państwami de facto. Studium przypadków, Lublin 2018.

24 In the framework of existing military agreements the both countries conduct joint exercises on a large scale, which are carried on in the close proximity to the NATO and EU states border (espe-cially the Zapad exercise; there are plans to establish combined battlegroups or even unified armed forces). See, among others, in: W. Stankiewicz, Rosyjsko-białoruska współpraca militarna w XXI wieku, „Przegląd Strategiczny” 2011, No 1; A. Wilk, Ćwiczenia Zapad 2017 – wojna (na razie) informacyjna, „Komentarze OSW”, September 24^th, 2017.

oraz militarne zaangażowanie we wschodniej Ukrainie są dowodem na pogwałcenie zasad prawa międzynarodowego publicznego, wynikającego m.in. z zasad Karty Na-rodów Zjednoczonych, takich jak integralność terytorialna. Konflikt w Donbasie ma i zapewne jeszcze przez długi czas będzie miał potencjalnie destabilizujący wpływ nie tylko na Ukrainę, ale na cały region – zarówno dlatego, że jest to celem Rosji, jak i za sprawą czynników endogenicznych. Do nich należy ilość broni, mobilizacja wojska walczącego po stronie władz Ukrainy, które coraz częściej zajmuje się działalnością kryminalną²⁵.

Największym zagrożeniem dla bezpieczeństwa regionu obecnie i w przyszłości jest wyraźny neoimperializm prezydenta Rosji Władimira Putina, który jest przeciwny uznania suwerenności państw powstałych po upadzie Związku Radzieckiego. Niesie to realne ryzyko, czego dowodem jest aneksja Krymu i działania militarne we wschod-niej Ukrainie, dalsze pokusy do zmiany granic międzynarodowych, czyli podważanie legitymizacji wewnętrznej oraz integralności terytorialnej państw z nią sąsiadujących.

Ponadto Unia Europejska nie uczestniczy aktywnie w rozwiązaniu konfliktu na Ukrainie, który zaraz po konflikcie w Gruzji (był swego rodzaju preludium do reak-tywacji twardej polityki Rosji wobec regionu) stał się niejako testem jej możliwości, pozostawiając państwom członkowskim uczestniczenie w negocjacjach w ramach formatu normandzkiego²⁶. Twarda polityka Rosji została zintensyfikowana w ramach wojny hybrydowej na Ukrainie²⁷. Świadczy to niewątpliwie o tym, że Rosja zaczyna przeformułowywać swoje miejsce w środowisku międzynarodowym poprzez powrót do realpolitik i demonstracji siły, co z kolei może prowadzić do odzyskania jej dawnej pozycji geopolitycznej. Odrodzenie tego niepokojącego trendu w polityce Rosji świad-czy, że może ona mieć w przyszłości znaczący wpływ na politykę Europy Wschodniej, ale też światową.

To z kolei oznacza, że przestrzeń posowiecka, do której należą państwa Europy Wschodniej, czyli objęte inicjatywą Partnerstwa Wschodniego, jest i będzie w najbliż-szej przyszłości w centrum zainteresowania Unii Europejskiej. Jednakże jej polityka w regionie, ze względu na niemilitarny charakter, ma przede wszystkim na celu stabili-zację jej otoczenia w oparciu o demokratyzacyjny potencjał, poprzez zbliżenie państw Europy Wschodniej do systemu instytucjonalnego Europy. Jest tym samym wyzwa-niem zmierzającym do pomniejszenia wpływów Rosji na obszarze poradzieckim²⁸.

25 A. Szeptycki, Europa Wschodnia i Kaukaz Południowy – désinteréessement Unii Europejskiej, désinteréessement Rosji?, „Rocznik Strategiczny” 2015/2016.

26 F. Hollande, Jak doszło do porozumień mińskich?, „Sprawy Międzynarodowe” 2018, nr 1.

27 P. Ochmann, J. Wojas, Prawne aspekty konfliktu zbrojnego na Ukrainie jako przykład wojny hybry-dowej, „Sprawy Międzynarodowe” 2018, nr 1.

28 B. Piskorska, Soft power w polityce Unii Europejskiej…, dz. cyt.

to the Russian deliberate activity, as well as due to endogenous factors. The latter are the amount of weapon, mobilisation of forces fighting on the Ukrainian government side, which more and more often are engaged in criminal activities²⁵.

Presently and in the future the biggest threat to the region’s security is clear neo-im-perialism of Russian president Vladimir Putin, who does not wanto to recognise the independence of the post-Soviet states. It carries serious risk, which is evident in the face of Crimea annexation and military activities in eastern Ukraine, and the further temptation to change the international borders, which means the undermining of the internal legitimation and territorial integration of neighbour countries.

Additionally, the European Union does not participate actively in the solving of the conflict in Ukraine, which just after the conflict in Georgia (it was a kind of pre-lude to reactivation of Russia’s tough policy towards the region’s states) became the test of the EU capabilities, leaving the negotiations in the Normandy format to the membership states²⁶. The Russian tough politics intensified during the hybrid conflict in Ukraine²⁷. It indicates that Russia has started to reformulate its place in the interna-tional environment through the return to realpolitik and showing power, which could lead to regaining of its former geopolitical position. Revitalisation of this dangerous tendency in the Russian policy indicates that Russia could considerably influence the East Europe countries, and even the world’s politics in the future. This, in turn, means that the post-Soviet territory, where East Europe states are , and where the Eastern Partnership (EaP) initiative is present is and will be in the centre of interests of Euro-pean Union in the nearest future. However, the EU policy towards the region, due to its non-military nature, is mostly aimed at stabilisation of the environment based on the democratic potential, through the rapprochement of the East Europe states to the European institutional system. It is therefore a challenge, which aim is to decrease the Russian influence in the post-Soviet territory²⁸.

However, it has to be emphasised that Russia does not limit itself to the use of only traditional instruments like energy dependence or military power but it also intends to use soft power instruments, attempting to institutionalize the region again. Such activ-ities often take form of propaganda and disinformation in the public domain. They are most often carried out by non-governmental agencies (the most important is the Feder-al Agency for the CommonweFeder-alth of Independent States, Compatriots Living Abroad

25 A. Szeptycki, Europa Wschodnia i Kaukaz Południowy – désinteréessement Unii Europejskiej, désinteréessement Rosji?, „Rocznik Strategiczny” 2015/2016.

26 F. Hollande, Jak doszło do porozumień mińskich?, „Sprawy Międzynarodowe” 2018, No 1.

27 P. Ochmann, J. Wojas, Prawne aspekty konfliktu zbrojnego na Ukrainie jako przykład wojny hy-brydowej, „Sprawy Międzynarodowe” 2018, No 1.

28 B. Piskorska, Soft power w polityce Unii Europejskiej…, op. cit.

Należy jednak zaznaczyć, że Rosja nie stosuje i najprawdopodobniej nie będzie wykorzystywać na tym obszarze jedynie tradycyjnych instrumentów, takich jak uzależ-nienie energetyczne czy siła militarna, ale też ma w zamyśle narzędzia z zakresu soft power, starając się ponownie zinstytucjonalizować ten region. Działania te często przy-bierają postać propagandy i dezinformacji przestrzeni publicznej. Prowadzone są naj-częściej za pośrednictwem organizacji pozarządowych (najistotniejszą jest utworzona w ramach struktur Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 2008 r. Federalna Agencja ds.

Wspólnoty Niepodległych Państw, Rodaków Mieszkających za Granicą i Międzynaro-dowej Współpracy Humanitarnej – Rossotrunichestvo²⁹), mediów publicznych finan-sowanych przez państwo (RussiaTV), ale też przez odwoływanie się do wspólnej dla regionu poradzieckiego tradycji, historii, języka, kultury czy religii³⁰.

Działania Rosji urzeczywistnione w konflikcie na Ukrainie świadczą zatem zarów-no o zmianie, jak i kontynuacji jej polityki zagranicznej opartej na etzarów-nonacjonalistycz- etnonacjonalistycz-nych ideach. Można zakładać, że możemy spodziewać się dalszej radykalizacji polityki prezydenta Władimira Putina i jego wysiłków na rzecz zawładnięcia większym teryto-rium Europy, a nawet Euroazji. Oznacza to jednocześnie, że Rosja w obronie swoich interesów nie będzie polegać tylko na soft power i wywieraniu różnego typu nacisku politycznego, ekonomicznego czy energetycznego, ale zdolna jest posunąć się znacz-nie dalej, włączznacz-nie z agresją zbrojną i łamaznacz-niem prawa³¹. Konflikt na Ukrainie można zatem rozpatrywać w szerszym wymiarze prowadzącym w dalszej perspektywie nawet do rosyjsko-zachodniej konfrontacji w regionie³².

Nie można również zakładać, że w najbliższym czasie Rosja zrezygnuje z konfron-tacyjnej polityki zagranicznej na rzecz współpracy z Unią Europejską czy NATO oraz będzie szanować suwerenność państw powstałych po rozpadzie ZSRR. Z drugiej stro-ny państwa regionu z powodu wewnętrzstro-nych słabości są niezdolne do przeprowadze-nia zasadniczych reform, które w znaczący sposób zintegrowałyby je ze strukturami zachodnimi, i mogą powracać do polityki wielowektorowości, dążąc do maksymaliza-cji korzyści ze współpracy z dwoma wielkimi partnerami.

Reasumując dotychczasowe rozważania, można stwierdzić, że zaprezentowana w zdecydowanie syntetycznej formie analiza procesów bezpieczeństwa w Europie Środkowo-Wschodniej pozwala wskazać kilka ogólnych wniosków. Część z nich jest wspólna dla obu omawianych regionów, większość jednak jest diametralnie różna. Kil-ka z nich zasługuje na szczególne przybliżenie.

29 Rossotrudniczestwo, http://rs.gov.ru/about#о]россотрудничестве [dostęp: 23.10. 2018].

30 J. Sherr, Hard Diplomacy and Soft Coercion. Russia’s Influence Abroad, London 2013.

31 A. Tsygankov, Vladimir Putin’s Last Stand: the Sources of Russia’s Ukraine Policy, „Post-Soviet Affairs”, nr 4/2015, vol. 31.

32 K. Vanden Heuvel, S.F. Cohen, Why Is Washington Risking War with Russia?, „Nation”, July 2014, http://www.thenation.com/article/180825/why-washington-risking-war-russia [dostęp: 23.10.2018].

and International Humanitarian Cooperation – Rossotrunichestvo²⁹, established in 2008 within the structures of the Ministry of Foreign Affairs), public medias financed by the government (Russia TV), but also through recourse to traditions, history, lan-guage or religion common to the ex-Soviet territory³⁰.

Russia’s activities undertook during the conflict in Ukraine indicate the changes of its foreign policy and the continuation of some parts of this policy based on eth-no-nationalistic ideas. It can be assumed that further radicalisation of the president Vladimir Putin’s politics can be expected, together with his attempts to gain more territories in Europe or even in Eurasia. It simultaneously means that Russia will not only rely on the soft power and political, economic or energy pressure, but is ready to go much further, even launching an armed aggression and violation of the international law in pursuing of its interests³¹. The conflict in the Ukraine can be thus viewed from the much wider context, even leading to the confrontation of the West and Russia in the region in the more remote future³².

It cannot be expected that Russia will give up the confrontational foreign policy to cooperate with the EU or NATO and will respect the sovereignty of the post-Soviet states in the nearest future. On the other hand, the region’s countries, due to the their internal weakness, are unable to conduct major reforms integrating them with the Western structures, and hence may return to a multi-track policy trying to maximise benefits coming from the cooperation with two big partners.

Summarising the above analysis, it can be stated that this synthetic review of the East-Central Europe security processes enable to draw a few conclusions. Some of them apply to the both described regions, while the most of them are significantly different. Some of them deserve a closer look.

Firstly, the contemporary geopolitical processes occurring in the world and in Europe are quite challenging for the both regions. The Central Europe countries have more chances for playing an important role in global processes. There are a few im-portant and advanced initiatives in this region. They addressed many problems and provide proposals of effective solutions for them. In the case of East Europe, there is a clear tendency of growing challenges and threats.

Secondly, an important factor in strengthening the position of the region is the presence of states being members of sustainable and effective political organisations.

In the case of Central Europe the membership in NATO and EU creates the

con-29 Rossotrudniczestwo, http://rs.gov.ru/about#о]россотрудничестве [access: 23.10. 2018].

30 J. Sherr, Hard Diplomacy and Soft Coercion. Russia’s Influence Abroad, London 2013.

31 A. Tsygankov, Vladimir Putin’s Last Stand: the Sources of Russia’s Ukraine Policy, “Post-Soviet Affairs”, No 4/2015, vol. 31.

32 K. Vanden Heuvel, S.F. Cohen, Why Is Washington Risking War with Russia?, “Nation”, July 2014, http://www.thenation.com/article/180825/why-washington-risking-war-russia [access: 23.10.2018].

Po pierwsze, współczesne procesy geopolityczne w świecie i Europie są dla obu regionów szczególnym wyzwaniem. Znacznie lepiej wyglądają możliwości odegrania istotnej roli w globalnych procesach przez państwa Europy Środkowej. Region pro-wadzi kilka ważnych i zaawansowanych inicjatyw. Wskazuje na wiele problemów, ale jednocześnie podaje propozycje ich rozwiązywania. W przypadku Europy Wschodniej występuje zdecydowana tendencja do zwielokrotniania wyzwań i zagrożeń.

Po drugie, istotnym czynnikiem wzmacniania pozycji regionu jest obecność państw tworzących w stałych i skutecznych organizacjach politycznych. W przypadku państw Europy Środkowej członkostwo w NATO i UE stanowi zwiększoną możliwość reali-zacji suwerennej polityki i gwarancji bezpieczeństwa. Państwa Europy Wschodniej są pozbawione nawet takich realnych perspektyw przez zdecydowany sprzeciw i destruk-cyjne działania Rosji.

Po trzecie, oba regiony stanowią zdecydowanie praktyczną strefę wpływów mo-carstw. W przypadku Europy Środkowej obecność regionu w obszarze zainteresowania USA jest pożądana i korzysta. Dodatkowo jest wyborem samych państw tworzących tę przestrzeń. Dla państw Europy Wschodniej Rosja stanowi poważne zagrożenie, często bez możliwości skutecznego i suwerennego wyboru.

ditions of implementation of sovereign policies and guarantees security. The East Europe countries are deprived of even such perspectives due to the strong Russia’s opposition and its destructive activities.

Thirdly, the both regions are practically the area of influence of superpowers. In the case of the Central Europe the presence of the US direct engagement is desirable and advantageous. Additionally, it is a choice of the states of the region. For the East Europe countries Russia presents a serious threat and the room for effective and sov-ereign choice is severely restricted.

Adam RADOMYSKI Tomasz KULIK

Rozdział 2.

IDENTYFIKACJA ŚRODOWISKA BEZPIECZEŃSTWA POWIETRZNEGO

PAŃSTWA

2.1. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa powietrznego państwa

Bezpieczeństwo stanowi wartość w sensie egzystencjalnym, moralnym, społecz-nym i osobistym³³. Jako wartość fundamentalna zajmuje w hierarchii aksjologicznej jedno z najwyższych miejsc. Nie jest to jednak wartość autoteliczna, lecz utylitarna i instrumentalna³⁴. W tym względzie eksperci z zakresu bezpieczeństwa postulują, że podstawą do jego właściwego kształtowania jest paradygmat organizacji i funkcjono-wania w warunkach prognozowanego zagrożenia. Bazując na tak przyjętym konstruk-cie myślowym, można przyjąć, że zapewnienie bezpieczeństwa państwu w głównej mierze zleży od skuteczności ochrony i obrony swoich obywateli, obiektów i syste-mów gwarantujących jego sprawne funkcjonowanie zarówno w czasie pokoju, jak i w okresie wojny³⁵. Analizując potencjalne zagrożenia państwa, można zauważyć, że mogą one pochodzić z różnych środowisk: lądowego, morskiego, powietrznego lub z kosmosu. W tej sytuacji wydaje się, że nadrzędnym celem w zakresie kształtowania niezbędnego poziomu bezpieczeństwa powinny być długofalowe działania ochronne i obronne podejmowane przez państwo, które zapewnią mu zachowanie suwerenności i nienaruszalność granicy na lądzie, morzu i w powietrzu. Te działania o charakterze teoretycznym i empirycznym powinny być realizowane w oparciu o przyjęty para-dygmat bezpieczeństwa państwa³⁶.

33 Zob. S. Wieczorek, Bezpieczeństwo człowieka w świetle zagrożeń dnia codziennego, [w:] Bezpie-czeństwo i zagrożenia współczesnego świata, Rzeszów 2008, s. 240.

34 K. Ficoń, Bezpieczeństwo jako systemowa kategoria ontologiczna, „Kwartalnik Bellona”, Warsza-wa 2013, nr 1, s. 9-10.

35 W szczególności chodzi tu o obiekty wchodzące w skład infrastruktury krytycznej państwa.

36 Termin „paradygmat” pochodzi z języka greckiego i oznacza przykład, wzór, rozumiany jako pierwotny model rzeczy zmysłowych, model w formie schematycznej, mający wartość dydaktycz-ną, dostarczający wyraźnego i bezpośredniego oglądu szczególnie złożonych badań. K. Jodkowski, Wspólnoty uczonych, paradygmaty, rewolucje naukowe, [online] http:// www.ifil.uz.zgora.pl/down-load.php?2d0745cbe0215c70eb79b78d89b328b3 [dostęp: 3.05.2013]. Za Oksfordzkim słownikiem

Adam RADOMYSKI Tomasz KULIK

CHAPTER 2.

IDENTIFICATION OF A STATE’S

AIR SECURITY ENVIRONMENT