1.2. Reminiscences and perspectives of Central Europe security environment
1.2.2. Perspectives of Central Europe security environment
The described above challenges and threats to the security environment demand undertaking a lot of collaborative activities. In the case of Central Europe they con-centrate on a few formal and informal institutions. Especially for the purpose of this analysis, the three of them will be described: Visegrád Group (V4), Three Seas Initia-tive projects (BABS, Intermarium) and Bucharest Nine (B9). Such initiaInitia-tives serve the realisation of common interests and enhance potential of the region’s countries in providing of multi-dimensional security.
Visegrád Group (V4) was established in 1991. The initiative effectively promoted Czech Republic, Hungary, Poland and Slovakia on their relatively quick way to NATO and EU membership. Their geographical and cultural proximity, common heritage and identity enable the V4 countries to maximise the benefits coming from collaborative activity and to minimise the natural differences. Observing this long-standing activity, it is possible to formulate a thesis about existence of a specific security community of the V4 states, within the framework of Karl Deutsch’s assumptions14. In the military field the cooperation covers, among others, establishing the Visegrád Battlegroup (V4 Battlegroup), training of armed forces, activity related to the NATO forces presence in the so-called NATO’s Eastern Flank. On the political level, the V4 states mutually support each other in many initiatives. During the last years it also has taken a form of cooperation in reacting to the migration crisis and of a few proposals to reform the EU.
The economy of the V4 states develops quite well, the trade exchange is dynamic, the foreign investments are more and more extensive and the development of their own economic potential is clearly visible15. In the social field, there also many common
14 K. Deutsch, (et.al.), Political Community and the North Atlantic Area, New York 1957. See:
W. Gizicki, A Security Community. Poland and Her Visegrad Allies: the Czech Republic, Hungary and Slovakia, Lublin 2013.
15 A. Ignasiak-Szulc, W. Kosiedowski, Gospodarka państw Europy Środkowo-Wschodniej w okresie kryzysowych turbulencji, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2016, No 960.
bogactwo imprez kulturalnych pod patronatem Międzynarodowego Funduszu Wyszeh-radzkiego.
Projekt Trójmorza jest oparty na idei współpracy państw leżących w obszarze Mo-rza Adriatyckiego, MoMo-rza Bałtyckiego i MoMo-rza Czarnego. Podobna propozycja była już udziałem Józefa Piłsudskiego tuż po I wojnie światowej. Obecnie jednak państwa zainteresowane taką formą współpracy nie definiują swoich celów politycznych. Nie jest to także projekt skierowany na jakąkolwiek federalizację bądź dominację jednego z państw. Aktualna propozycja zawiera w sobie przede wszystkim aspekty praktyczne, gospodarcze16, biznesowe oparte w głównej mierze o poprawę infrastruktury komu-nikacyjnej na osi Północ-Południe oraz budowę alternatywy energetycznej w stosun-ku do dostaw surowców z Rosji. W obu przypadkach występuje potrzeba szybkiego i trwałego nadrobienia zaległości, które mają bezpośrednie znaczenie dla efektywnego rozwoju całego regionu. Jest to ponadto konieczne z uwagi na zerwanie z praktyką stosowania monopolu w aspekcie współpracy Niemcy-Rosja. Wyrazem tego jest kon-trowersyjny i niekorzystny dla Europy Środkowej projekt Nord Stream, surowcowej rury na Bałtyku. Projekt jest zaawansowany i budzi globalne zainteresowanie, o czym świadczy m.in. wsparcie, jakiego państwom Trójmorza udzielił Prezydent USA Donald Trump w 2017 r., podczas szczytu inicjatywy w Warszawie. Dodatkowym argumentem w tym zakresie jest chęć udziału w analizowanym projekcie ze strony Niemiec. Będzie to jednak wymagało dużej ostrożności i skutecznego uregulowania wzajemnych relacji z oczywistych powodów.
Współpraca w formule Dziewiątki Bukaresztańskiej jest w największym stopniu oparta na kwestiach wojskowych dla efektywizacji bezpieczeństwa euroatlantyckiego.
Kooperacja ta obejmuje państwa członkowskie NATO z Europy Środkowej17. Głów-nym przedmiotem wspólnych działań jest z jednej strony poprawa własnych zdolności obronnych, zwłaszcza w kontekście wzrastających zagrożeń asymetrycznych, konflik-tu na Ukrainie, wzrastającej aktywności militarnej Rosji. Z drugiej zaś prowadzenie skutecznego i partnerskiego dialogu z tym państwem. Kluczowe znaczenie ma w tym względzie ścisła współpraca z USA oraz wykorzystanie szans i zdynamizowanie pro-cesów integracyjnych w ramach UE. Dotyczy to zwłaszcza zwiększenia działań opar-tych o tzw. Stałą Współpracę Strukturalną (PESCO) w obszarze Wspólnej Polityki Za-granicznej i Bezpieczeństwa. Państwa uczestniczące w tej inicjatywie podkreślają, że są zdeterminowane do aktywnego, odpowiedzialnego wsparcia procesów bezpieczeń-stwa. Nie chcą być jedynie obiektem pomocy, ale same działają na rzecz poprawy bez-pieczeństwa regionalnego i globalnego. Miało to swój wyraz we wspólnej deklaracji po spotkaniu przywódców państw B9 w czerwcu 2018 r. w Warszawie, przygotowanej na
16 M. Dobija, Ekonomiczne podstawy geopolitycznego projektu Międzymorza, „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy” 2017, nr 50/2.
17 Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Węgry.
initiatives, including youth exchange, numerous cultural events under the auspices of the International Visegrád Fund.
The Three Seas Initiative project is based on an idea of cooperation of the countries located in the area of Baltic, Adriatic, and Black Seas (BABS). A similar proposal had been already put forward by Józef Piłsudski just after the World War I. Today, how-ever, the states interested in such a form of cooperation do not define their political objectives. The project is not aimed at any form of federalisation or domination of one of the states. The actual proposal mainly includes practical, economic16 and business elements, based primarily on improvements of communication infrastructure along the north-south direction and building an alternative energy system to the procurement of energy sources from Russia. In both cases there is a need for a quick and permanent catch up, which has direct importance for effective development of the whole region.
It is essential to end the practice of monopoly in the aspect of Germany – Russia coop-eration. The example of such cooperation is the controversial and disadvantageous for Central Europe Nord Stream project of a cross-Baltic pipeline. The project is well ad-vanced and generates global attention, which is, for example, indicated by the support given to the BABS states by president of the United States Donald Trump during the 2017 BABS summit in Warsaw. Additional argument in this area is the interest shown by Germany in the BABS initiative. However the partnership of Germany in the BABS initiative will demand great caution and effective regulation of mutual relations, due to the obvious reasons.
Among all the discussed initiatives the cooperation within the Bucharest Nine (B9) formula is based the most on military aspects, , and its goal is to enhance effectiveness of providing Euroatlantic security. The cooperation covers the NATO countries from Central Europe17. The main subject of the joint activity is the improvement of their own defence capabilities, especially in the context of increasing asymmetric threats, conflict in Ukraine, and growing military activity of Russia. On the other hand, the objective of the cooperation of the Bucharest Nine is to conduct an effective and partnership dialogue with Russia. The cooperation with the USA on this subjects is of key impor-tance, as well as seizing the opportunities and making the EU integration processes more dynamic. It refers especially to activities pertinent to the so-called Permanent Structured Cooperation (PESCO) in the field of Common Foreign and Security Policy (CFSP). The countries taking part in this initiative emphasise that they are determined to active and responsible support for the security processes. They do not want to be only the recipients of help, but they act themselves to improve the regional and global security. This was reflected in the common declaration issued after the B9 heads of
16 M. Dobija, Ekonomiczne podstawy geopolitycznego projektu Międzymorza, „Nierówności Spo-łeczne a Wzrost Gospodarczy” 2017, No 50/2.
17 Bulgaria, Czech Republic, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Poland, Romania, Slovakia.
potrzeby obrad Szczytu NATO w Brukseli. Państwa tworzące analizowaną inicjatywę są zdeterminowane w działaniach na rzecz stałej obecności wojsk Sojuszu w regionie.
Niezależnie od realizowanej w praktyce formy współpracy na rzecz bezpieczeństwa w Europie Środkowej należy podkreślić, że istnieje kilka stałych przestrzeni, stano-wiących poważne wyzwania dla kooperujących państw. Są nimi z pewnością: wzmac-nianie podmiotowości regionu, własnej suwerenności, poprawa zdolności obronnych, współpraca infrastrukturalna i w obszarze energetycznym. Kluczowe znaczenie ma maksymalizacja korzyści płynących z członkostwa w NATO i UE oraz wsparcie ze strony USA. Państwa regionu nie chcą przy tym konfrontacji z Rosją. Zdają sobie sprawę z konieczności współpracy, zarówno na poziomie politycznym, gospodarczym, jak i w sferze bezpieczeństwa. Warunkiem do tego jest jednak podobne definiowanie kluczowych problemów po stronie Rosji.
1.3. Reminiscencje i perspektywy środowiska bezpieczeństwa w Europie Wschodniej
Bezpieczeństwo państw Europy Wschodniej wynika z wielu uwarunkowań o cha-rakterze historycznym, geopolitycznym, kulturowym, religijnym i ekonomicznym.
Region Europy Wschodniej stanowi zróżnicowaną, ale też charakteryzującą się wielo-ma zbieżnościami przestrzeń geopolityczną. Istotnymi czynnikami kształtującymi ten obszar w dłuższej perspektywie czasowej są: wspólna historia, ideologia, religia i po części wyznawane wartości polityczne, a także polityka zagraniczna18.
Państwa tego regionu przez dłuższy czas swojej historii znajdowały się w granicach zarówno carskiej Rosji, jak i później ZSRR, co zasadniczo wpłynęło na wybór ich kie-runku rozwoju i aktywności we wszystkich wymiarach19. Ponadto państwa te znajdują się w niekorzystnym położeniu geopolitycznym, w obszarze oddziaływania i wpływów dwóch podmiotów międzynarodowych, których cele i interesy się różnią. Z jednej stro-ny Unii Europejskiej dążącej do przyciągnięcia ich w stronę Zachodu, z drugiej strostro-ny Rosji, pragnącej odzyskać dawną strefę wpływów. Znajdujące się „pomiędzy” tymi dwoma centrami byłe republiki radzieckie są stale determinowane przez obie strony, które wykorzystują zróżnicowane instrumenty swojego wpływu – Unia Europejska głównie miękką siłę, a Rosja zarówno miękkie, jak i twarde instrumenty20.
Ma to zasadnicze konsekwencje dla polityki bezpieczeństwa tych państw, którym pozostaje do wyboru sojusz z Rosją (Białoruś) lub aspiracje euroatlantyckie (Ukraina,
18 B. Piskorska, Wymiar wschodni polityki Unii Europejskiej, Toruń 2008; B. Piskorska, Soft power w polityce Unii Europejskiej wobec państw Partnerstwa Wschodniego, Lublin 2017.
19 W. Baluk, Geopolityczny wybór państw Europy Wschodniej. Księga poświęcona pamięci profe-sora Kazimierza Malaka, [w:] Bezpieczeństwo obszaru poradzieckiego, red. A. Bryc, A. Legucka, A. Włodkowska-Bagan, Warszawa 2011.
20 Piskorska, Soft power w polityce Unii Europejskiej…, dz. cyt.
states meeting in Warsaw in June 2018, prepared for the NATO summit in Brussels.
The B9 initiative countries are determined to maintain the permanent presence of the NATO forces in the region.
Independently on the form of cooperation for the Central Europe security imple-mented in practice, it should be emphasised that there are a few areas continually chal-lenging the cooperating states. Among them there are: increasing the region’s countries sovereignty, improving defence capabilities, infrastructure and energy systems cooper-ation. Maximizing the benefits stemming from being members of NATO and EU, and from the US support is of key importance. The region’s countries do not want confron-tation with Russia. They realise the necessity for political and economic cooperation, as well as in the security area. However, the condition for such cooperation is Russia defining the key problems in a similar way.