Military security of the state is a situation of undisturbed performance of its func-tions, which is characterized by the absence of threats of armed aggression, political pressure or economic coercion, preventing the state’s development.
The military security of Poland at the threshold of the 21st century shapes many dynamically changing factors, mainly of an external nature. They are directly re-lated to threats posed in the sphere of international relations connected with hostile use of military force, which are the war-related threats. These threats concern, first of all, the state as an entity appointed by citizens to protect fundamental values and defend against external threats. They are classified as potential threats of a perma-nent nature, which requires the creation and maintain by the state of sustainable and effective forces and response measures that create a well-organized national security system205.
The air security of a state is an element of military security. It is recognised as a situation in which the state and its citizens can, without disruption through inten-tional actions of hostile entities realize their goals to which the airspace is used.
The area of air safety implementation includes the airspace belonging to Po-land206. International law, generally, divides the airspace into national and inter-national. The airspace of each state (national) extends over its territory (land, sea
205 J. Karpowicz, Bezpieczeństwo militarne Polski, WSOSP, Dęblin 2016, p. 10.
206 Airspace is a space extending over: land and sea territories of countries, open sea waters, territories not subject to any state (Annex No 2 to Chicago Convention, Dz.U. from 1959, No 35, Item 212, with latter changes).
i morzem terytorialnym)207. W przestrzeni tej państwo jest suwerenne, czyli ma prawo decydować o wszystkim, co się w niej dzieje. Na prowadzenie działalności lotniczej w tej przestrzeni potrzebna jest zgoda państwa208.
Nie została określona dotąd międzynarodowa granica wysokości między przestrze-nią powietrzną, przebywanie w której wymaga zgody danego państwa, i przestrzeprzestrze-nią kosmiczną, gdzie taka zgoda nie jest potrzebna. W ramach ONZ podejmowane są pró-by ujednolicenia tej granicy – proponowane wartości zawierają się w przedziale od 30 do 160 kilometrów.
Zapewnianie przez państwo bezpieczeństwa powietrznego jest składową procesu zarządzania bezpieczeństwem militarnym209. Można w nim wyróżnić etapy: identyfi-kacji zagrożeń, oceny ryzyka i prognozowania procesów w stosunkach międzynaro-dowych; przygotowywania założeń polityki i strategii bezpieczeństwa powietrznego oraz tworzenie planów obrony przestrzeni powietrznej, dostosowywanie instrumen-tów (militarnych, niemilitarnych) do potrzeb obronnych, a także gromadzenie za-sobów na czas wojny; sprawdzanie przygotowania i zgrywanie elementów systemu obronnego do działania i funkcjonowania w stanach nadzwyczajnych, w tym w sta-nie wojny; doskonalesta-nie systemu bezpieczeństwa powietrznego w oparciu o zebrane doświadczenia oraz wprowadzanie zmian w systemie, adekwatnie do zmian środowi-skowych czynników zagrożeń.
Do zasadniczych czynników kształtujących bezpieczeństwo powietrzne należą ogólne zdolności obronne, które kształtują czynniki: demograficzny (liczba i struktura ludności), geograficzny (położenie, powierzchnia terytorium, klimat, ukształtowanie terenu), ekonomiczny (zasobność państwa, rozwój przemysłu, poziom nauki, żywność, surowce), historyczno-psychologiczno-socjologiczny (postawy społeczne, morale, sto-sunek do innych państw lub narodów), organizacyjno-administracyjny (forma rządów, sprawność kierowania) i militarny (liczebność, uzbrojenie, organizacja i wyszkolenie sił zbrojnych, w tym sił powietrznych).
207 Zob.: Konwencja urządzająca żeglugę powietrzną, (art. 1), Paryż, 13 października 1919 r. (Dz.U.
z 1929 r., nr 6 poz. 54); Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym z 1944 (art. 2); oraz Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza: 1. Suwerenność państwa nadbrzeżnego roz-ciąga się poza jego terytorium lądowe i wody wewnętrzne, a w przypadku państwa archipelagowego poza jego wody archipelagowe, na przyległy pas morza zwany morzem terytorialnym. 2. Suweren-ność ta rozciąga się na przestrzeń powietrzną nad morzem terytorialnym, jak również na jego dno i podziemie (art. 2).
208 Międzynarodowa przestrzeń powietrzna rozciąga się nad całym obszarem globu, z wyłączeniem przestrzeni narodowych, w tym nad morzem otwartym i obszarami niepodlegającymi niczyjej jurys-dykcji. Z przestrzeni międzynarodowej mogą korzystać wszystkie państwa na zasadzie równości – jest ona dostępna dla każdego państwa bez dyskryminacji.
209 W niniejszym opracowaniu nie są rozpatrywane kwestie bezpieczeństwa ruchu i transportu lotni-czego ani bezpieczeństwa operacyjnego w działalności lotniczej.
internal waters and territorial sea)207. In this space, the state is sovereign, in other words it has the right to decide everything that happens in it. For the conduct of aviation operations in this space, the consent of the state is needed208.
The boundary between international and national airspace in vertical dimension, staying below which requires the consent of a given state, and above space, where such consent is not needed, has not yet been determined. As part of the UN, attempts are made to define such boundary – the proposed values range from 30 to 160 kilo-metres.
State security assured by the given state is part of the military security manage-ment process209. The following stages could be distinguished in it: threat identifica-tion, risk assessment and forecasting processes in international relations; preparing the assumptions of air security policy and strategy and creating airspace defence plans, adapting instruments (military, non-military) to defence needs, as well as gathering resources for the duration of the war; evaluating the preparation and mu-tual concerting elements of the defence system for operations and functioning in emergency situations, including at war; improvement of the air security system based on a combination of experience and implementation of changes in the system, adequately to changes in environmental threat factors.
The main factors affecting air security include general defence capabilities that are shaped by: demographic factors (population number and structure), geograph-ic factors (location, surface area, climate, terrain), economgeograph-ic factor (state wealth, industry development, science level, food, raw materials), historical-psycholog-ical-sociological (social attitudes, morale, attitude to other states or nations), or-ganisational-administrative (form of government, efficiency of management) and military (number, armament, organisation and training of armed forces, including air force).
207 See: Convention Relating to the Regulation of Aerial Navigation (Article 1), Paris, , 13th 1919 (Dz.U. from 1929, No. 6, item 54); Convention on International Civil Aviation of 1944 (Article 2);
and the United Nations Convention on the Law of the Sea: 1. The sovereignty of the coastal state extends beyond its land territory and internal waters, and in the case of an archipelagic state beyond its archipelago waters, to the adjacent strip of sea known as the territorial sea. 2. This sovereignty extends to the airspace over the territorial sea as well as to its bottom and underground (Article 2).
208 The international airspace extends over the entire globe, with the exception of national spaces, including the open sea and areas beyond anyone’s jurisdiction. All countries can use the international space on an equal basis - it is available to every country without discrimination.
209 This study does not deal with issues related to traffic safety and air transport or operational safety in aviation operations.
Bezpieczeństwo powietrzne może być zapewniane z użyciem wyłącznie sił i środków oraz instrumentów narodowych (narodowy system obronny) albo przy zewnętrznym wsparciu politycznym i militarnym państwa (przez koalicyjny lub sojuszniczy system obronny). Bezpieczeństwo powietrzne jest zatem ściśle uza-leżnione, poza polityką, od zasobów militarnych i sprawności systemu obrony po-wietrznej państwa oraz od międzynarodowej pozycji państwa i towarzyszących jej powiązań i układów militarnych.
Cele strategii państwa w zakresie bezpieczeństwa powietrznego zakładają po-siadanie adekwatnych do zagrożeń, wyspecjalizowanych struktur sił zbrojnych, do-brze przygotowanych i gotowych do obrony przed agresją zbrojną zarówno prze-strzeni powietrznej, jak i położonych na lądowym terytorium państwa wojsk oraz ważnych obiektów administracyjno-gospodarczych. Zadanie to powierza się siłom powietrznym.
Pomijając zobowiązania sojusznicze, posiadany potencjał militarny sił powietrznych powinien gwarantować obronę państwa i skuteczne przeciwstawienie się agresji z po-wietrza na jego terytorium. Powinien skutecznie odstraszać, powstrzymywać i zniechę-cać potencjalnych konkurentów lub przeciwników do używania siły zbrojnej w osiąga-niu celów politycznych210. Wartość potencjału obronnego powinna zniechęcać przeciw-nika do podjęcia jakichkolwiek agresywnych działań w przestrzeni powietrznej211.
Realizacja bezpieczeństwa powietrznego następuje w ramach systemu obronnego państwa. System obronny, stanowiąc skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów organizacyjnych i materialnych wzajemnie powiązanych i działających celowo, składa się, zazwyczaj, z trzech struktur funkcjonalnych – kierującej, operacyjnej (siły zbrojne) i wspierającej (pozamilitarne ogniwa obronne). Są one organizowane i utrzymywane w czasie pokoju, a rozwijane podczas zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny212.
Zgodnie z założeniami Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, Siły Zbrojne RP są zasadniczym instrumentem wspierania polityki bezpieczeństwa państwa i utrzymują gotowość do realizacji trzech rodzajów zadań strategicznych:
1. Obrony państwa i przeciwstawienia się agresji;
2. Udziału w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach re-agowania kryzysowego i humanitarnych;
3. Wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu.
210 Funkcje sił zbrojnych obejmują również ich udział w stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz przy wspieraniu bezpieczeństwa wewnętrznego i udzielaniu pomocy społeczeństwu w sytuacjach kryzysowych.
211 Potencjał polityczno-militarny państwa powinien również zapewniać eliminację powstających w środowisku zewnętrznym wyzwań o charakterze zbrojnym, zanim przekształcą się w realne za-grożenia militarne, a także zapobiegać niekorzystnym zmianom równowagi wojskowej w otoczeniu państwa.
212 J. Karpowicz, Bezpieczeństwo militarne Polski, WSOSP, Dęblin 2016, s. 24.
Air security can be provided using only national forces, means and instruments (national defence system) or with external political and military support of a state (through a coalition or allied defence system). Air security is therefore strictly de-pendent, apart from politics, on military resources and the efficiency of the state’s air defence system as well as on the international position of the state and its accom-panying military connections and arrangements.
The objectives of the state’s strategy in the field of air security assume possession of adequate, threat-oriented, specialised structures of armed forces, well prepared and ready to defend against armed aggression of both airspace and land-based mil-itary targets and important administrative and economic facilities. This task is en-trusted to the air force.
Apart from allied commitments, the military capabilities of the air force should guarantee state defence and effectively resist aggression from the air on its territory.
It should effectively deny, deter and discourage potential competitors or enemies from using military force for political goals210. The value of the defence potential should discourage the opponent from undertaking any aggressive actions in the air-space211.
Implementation of air security takes place within the state’s defence system. The defence system, being an internally co-ordinated set of organisational and mate-rial elements interrelated and acting purposefully, consists usually of three func-tional structures – command & control, operafunc-tional (armed forces) and supporting (non-military defence organs). They are organised and maintained in time of peace, and developed during the threat to state security and war212.
n accordance with the assumptions of the National Security Strategy of the Re-public of Poland, the Armed Forces of the ReRe-public of Poland are an essential in-strument for supporting the state security policy and are ready to implement three types of strategic tasks:
1. Defence of the state and opposition to an aggression;
2. Participation in the process of stabilising the international situation and in crisis and humanitarian response operations;
3. Supporting internal security and helping the public.
210 The obligations of the armed forces also include their participation in stabilising the international situation and in supporting internal security and providing assistance to the society in crisis situa-tions.
211 The political and military potential of a state should also ensure the elimination of military chal-lenges arising in the external environment, before they transform into real military threats, as well as prevent adverse changes in the military balance in the state’s environment.
212 J. Karpowicz, Bezpieczeństwo militarne Polski, WSOSP, Dęblin 2016, p. 24.
Do wypełniania wymienionych funkcji Siły Zbrojne RP utrzymują w gotowości niezbędne siły i środki do przeciwdziałania zewnętrznym oraz wewnętrznym zagro-żeniom bezpieczeństwa lub usuwania ich przyczyn i skutków. Wydzielają również, określony przez porozumienia sojusznicze i deklaracje polityczne władz państwa, po-tencjał do realizacji operacji militarnych NATO i operacji reagowania kryzysowego Unii Europejskiej213.
3.2. Uwarunkowania, wyzwania i zagrożenia militarne bezpieczeństwa powietrznego Polski
Uwarunkowania bezpieczeństwa powietrznego państwa ogólnie można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Do najistotniejszych zewnętrznych uwarunkowań bez-pieczeństwa powietrznego Polski, w kontekście sytuacji międzynarodowej, możliwych do identyfikacji dziś i w nieodległej przyszłości, należą: stosunki Polski z państwami ościennymi; obecność i pozycja Polski w strukturach euroatlantyckich, unijnych i re-gionalnej organizacji bezpieczeństwa europejskiego oraz stan porozumień, układów i traktatów stabilizujących bezpieczeństwo europejskie.
Relacje Polski z państwami najbliższego otoczenia są uregulowane politycznymi porozumieniami i opierają się na wielostronnej współpracy i pokojowym współist-nieniu. Nie ma w nich jakichkolwiek wzajemnych roszczeń terytorialnych i sporów.
Polska zawarła układy regulujące wzajemne stosunki z wszystkimi krajami sąsiadują-cymi. Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE), ograniczający zbrojenia i wprowadzający system monitorowania aktywności wojskowej, jest waż-nym czynnikiem zmniejszającym zagrożenia o charakterze militarważ-nym214. Wewnętrzne uwarunkowania bezpieczeństwa militarnego państwa są pochodną polityki, strategii bezpieczeństwa, potencjału militarnego i zdolności wpływu państwa na podmioty ze-wnętrzne.
Przestrzeń bezpieczeństwa obejmuje własne terytorium lądowe, przynależne obsza-ry morskie i przestrzeń powietrzną ponad nimi, a także inne definiowane przestrzenie, określane, jako obszary: działania, wpływów, zainteresowania, odpowiedzialności albo teatry operacji oraz wojny215.
Do ważnych uwarunkowań bezpieczeństwa powietrznego państwa włączane są też czynniki wywodzące się ze sfery geopolityki, tworzące zbiory militarnych i
pozamili-213 A. Zapałowski, Rola Sił Zbrojnych RP w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego, Geopolity-ka.net, [dostęp: 10.10.2015 r.] [w:] http://geopolityka.net/rola-sil-zbrojnych-rp-w-zapewnieniu-bez-pieczenstwa-wewnetrznego
214 R. Przemyski, Strategia wojskowa Rzeczypospolitej Polskiej w kontekście bezpieczeństwa i obron-ności państwa, Generalny Zarząd Planowania Strategicznego Sz. Gen. WP, Warszawa 2003.
215 Na podstawie: Z. Lach, Geopolityczne aspekty kształtowania przestrzeni bezpieczeństwa państwa,
„Przegląd Geopolityczny”, tom 5, Warszawa 2012. Dostępne: 24.11.2014 r. [w:] http://geopolityka.
net/ geopolityczne-aspekty-ksztaltowania-przestrzeni-bezpieczenstwa-panstwa/
To fulfil the above-mentioned functions, the Polish Armed Forces shall maintain the necessary forces and means to counteract external and internal security threats or remove their causes and consequences. They also provide the potential for NATO military operations and European Union crisis response operations, defined by allied agreements and political declarations of the state authorities213.