The conditions of the air security of the state can generally be divided into exter-nal and interexter-nal ones. The most important exterexter-nal conditions of Poland’s air security, in the context of the international situation, possible to identify today and in the near future, include: Poland’s relations with neighbouring countries; the presence and po-sition of Poland in the Euro-Atlantic structures, the EU and regional organisations of European security and the state of agreements, agreements and treaties stabilising European security.
Poland’s relations with the countries of the immediate surroundings are regulat-ed by political agreements and are basregulat-ed on multilateral cooperation and peaceful coexistence. There are no mutual territorial claims and disputes in them. Poland has concluded agreements regulating mutual relations with all neighbouring countries.
The Treaty on Conventional Armed Forces in Europe (CFE), limiting armaments and introducing a system of monitoring military activity, is an important factor reducing military threats214. The internal conditions of military security of the state are a de-rivative of politics, security strategy, military potential and the ability of the state to influence external entities.
The security space includes its own land territory, associated sea areas and air-space above them, as well as other defined air-spaces, defined as areas of: actions, influ-ences, interests, responsibilities or theatres of operations and wars215.
Important factors of air security of the state include also factors originating from the geopolitical sphere, creating collections of military and non-military factors gen-erated by politics and related to the defensive aspect of the territory and its bor-ders, economy and population, as well as international relations and experiences of
213 A. Zapałowski, Rola Sił Zbrojnych RP w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego, Geopolity-ka.net, [access: 10.10.2015 r.] [in:] http://geopolityka.net/rola-sil-zbrojnych-rp-w-zapewnieniu-bezl-pieczenstwa-wewnetrznego.
214 R. Przemyski, Strategia wojskowa Rzeczypospolitej Polskiej w kontekście bezpieczeństwa i obron-ności państwa, General Panning Management, General Staff of Armed Forces of Republic of Poland, Warsaw 2003.
215 Based on: Z. Lach, Geopolityczne aspekty kształtowania przestrzeni bezpieczeństwa państwa,
„Przegląd Geopolityczny”, tom 5, Warsaw 2012. Accessed: 24.11.2014 r. [in:] http://geopolityka.net/
geopolityczne-aspekty-ksztaltowania-przestrzeni-bezpieczenstwa-panstwa/
tarnych czynników generowanych przez politykę oraz związanych z obronnym aspek-tem terytorium państwa i jego granic, gospodarką i liczbą ludności, a także stosunka-mi stosunka-międzynarodowystosunka-mi i doświadczeniastosunka-mi współistnienia z najbliższystosunka-mi sąsiadastosunka-mi.
W kwestii realnych zagrożeń należy uwzględniać stosunki polityczne i potencjały mi-litarne państw, które nie są członkami Traktatu Północnoatlantyckiego.
Na zdolności obrony polskiej przestrzeni powietrznej mają niewątpliwy wpływ uwarunkowania historyczne. W okresie istnienia Układu Warszawskiego względy stra-tegiczne powodowały, że nasze wojska i przeciwlotnicze systemy obrony powietrznej kraju były rozlokowywane w pobliżu granicy zachodniej, koncentrując się na dwóch kierunkach strategicznych – północno-zachodnim i południowo-zachodnim. W za-chodniej części kraju stacjonowały też siły zbrojne Związku Radzieckiego. Na wscho-dzie kraju nie było jednostek operacyjnych, lokowano tam tylko siły zabezpieczenia i wsparcia wojsk. Istniejąca wówczas znaczna asymetria w rozmieszczeniu jednostek, dowództw i obiektów wojskowych, właściwa dla planowych operacji na Zachodnim Teatrze Działań Wojennych, pozostała prawie niezmieniona do dziś, co nie odpowia-da obecnym ocenom zagrożeń militarnych i koncepcjom obrony kraju. Za niezbędne uznaje się przemieszczenie niektórych jednostek wojskowych, z zachodu kraju do cen-tralnej Polski i na wschód, adekwatnie do zmienionej sytuacji geopolitycznej Polski216. Wstąpienie Polski do NATO i przynależność do Unii Europejskiej spowodowały istotną zmianę sytuacji politycznej i gospodarczej w Europie o wymiarze, co najmniej, regionalnym. Obecnie Federacja Rosyjska, Białoruś i Ukraina tworzą Wspólnotę Nie-podległych Państw (WNP), przy czym Ukraina nie ratyfikowała tego porozumienia, lecz podjęła starania o przyjęcie jej do UE i zainicjowała współpracę z NATO. Białoruś i Rosja tworzą ponadto Związek Białorusi i Rosji – ZBiR217. Przyjęcie Polski, Litwy, Łotwy i Estonii do europejskich wspólnot – obronnej i gospodarczej, spowodowało odsunięcie Rosji od Bałtyku, zaś Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej stał się enklawą tkwiącą wewnątrz wspomnianych wspólnot218. Obecnie wschodnie granice Polski są, w przeważającej części, granicami wschodnimi Sojuszu Północnoatlantyc-kiego i Unii Europejskiej. Polska, jako państwo graniczne NATO, w swojej strategii bezpieczeństwa liczy się z tym, że może być obiektem zagrożeń skierowanych prze-ciwko niej, ale także przeprze-ciwko innym państwom Sojuszu.
Ocena warunków bezpieczeństwa powietrznego Polski zawiera różne wyzwania i zagrożenia polityczno-militarne właściwe dla czasu pokoju, kryzysu militarnego oraz
216 J. Karpowicz, Bezpieczeństwo militarne Polski, WSOSP, Dęblin 2016, s. 66.
217 Z. Lach, J. Skrzyp, Geopolityka i geostrategia, AON, Warszawa 2007, s. 42.
218 Eksklawa – część terytorium państwa lub innej jednostki administracyjnej, położona w oddziele-niu od głównego jego obszaru, lecz na tym samym obszarze lądowym (przeważnie kontynent). Może być otoczona terytorium innego państwa lub jednostki administracyjnej, stanowi wtedy jednocześnie enklawę.
co-existence with closest neighbours. In terms of real threats, political relations and military capabilities of countries that are not members of the North Atlantic Treaty Organisation should be taken into account.
The historical conditions have unquestionable influenced the defence capabili-ties of the Polish airspace. During the existence of the Warsaw Pact, strategic con-siderations meant that our troops and air defence systems were deployed near the western border, focusing on two strategic directions – North-West and South-West.
In the western part of the country also units of Soviet Army/Soviet Air Force were deployed. In the east of the country there were no operational units, only support and logistics forces were located there. The then significant asymmetry in the deployment of units, commands and military facilities, appropriate for planned operations at the Western War Theatre, remained almost unchanged to this day, which does not corre-spond to the current assessments of military threats and national defence concepts. It is considered necessary to relocate some military units, from the west of the country to central Poland and to the east, adequately to the changed geopolitical situation of Poland216.
The accession of Poland to NATO and membership in the European Union caused a significant change in the political and economic situation in Europe with a dimen-sion, at least regional. Currently, the Russian Federation, Belarus and Ukraine form the Commonwealth of Independent States (CIS), but Ukraine has not ratified this agreement. Instead it has made efforts to join the EU and initiated cooperation with NATO. Belarus and Russia also created the Union State of Russia and Belarus217. The admission of Poland, Lithuania, Latvia and Estonia to the European Communities, defence and economic, caused the pushing Russia back from the Baltic Sea, and the Kaliningrad Oblast of the Russian Federation became an enclave embedded within these communities218.
Currently, the eastern borders of Poland are, for the most part, the eastern borders of the NATO Alliance and the European Union. Poland, as a NATO frontier country, in its security strategy counts with the fact that it can be the object of threats directed against it, but also against other states of the Alliance.
The assessment of Poland’s air security conditions includes various political and military challenges and threats typical to the time of peace, the military crisis and the
216 J. Karpowicz, Bezpieczeństwo militarne Polski, WSOSP, Dęblin 2016, p. 66.
217 Z. Lach, J. Skrzyp, Geopolityka i geostrategia, AON, Warsaw 2007, p. 42.
218 Enclave - part of the territory of a state or another administrative unit, located in a separate area from the main area, but in the same land area (mostly the continent). It may be surrounded by the territory of another state or administrative unit, at the same time constituting an enclave.
zagrożenia wojennego. W drugiej dekadzie XXI wieku do podstawowych wyzwań po-lityczno-militarnych czasu pokoju zalicza się:
• potrzebę utrzymania odpowiedniego poziomu potencjału obronnego, tak aby minimalizować groźbę nacisków i szantażu politycznego ze strony przestrzeni powietrznej;
• wnoszenie stosownego do możliwości Polski wkładu w zintegrowany system obrony powietrznej NATO, aby wzmacniać siłę odstraszania potencjalnych agresorów;
• umacnianie instytucji i organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego, w tym działających w dziedzinie kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz środków budowy zaufania, aby wspierać kształtowanie bezpiecznego środowiska powietrznego w bezpośrednim otoczeniu Polski;
• kontynuowanie udziału polskich sił powietrznych w międzynarodowych opera-cjach służących utrzymaniu i wspieraniu pokoju oraz stabilizowaniu sytuacji we wschodnich rejonach granicznych Sojuszu219.
Wymienione uwarunkowania powodują, że działalność państwa w zakresie kształ-towania bezpieczeństwa militarnego musi obejmować różne przestrzenie i wymiary.
Ważne miejsce w tej działalności zajmuje bezpieczeństwo powietrzne.
W pierwszej połowie XXI wieku, wyzwaniem w sferze zewnętrznego bezpieczeń-stwa powietrznego Polski stały się sytuacje i procesy kryzysowe, które towarzyszą rozpadowi państw, przewrotom polityczno-wojskowym i wojnom domowym o cha-rakterze separatystycznym lub religijnym. Procesy rozpadu państw, a zwłaszcza ich skutki, to wyzwania, których zasięg oraz rozmach mogą przybierać wymiar regionalny, a nawet kontynentalny i w tym sensie zagrażać bezpieczeństwu Polski, jako że rozpa-dowi państw towarzyszą konflikty zbrojne, wojny domowe, masowa migracja, rozwój międzynarodowej przestępczości (zorganizowany przemyt, korupcja struktur władzy oraz handel ludźmi, narkotykami, bronią) i terroryzm.
Istotnym wyzwaniem w środowisku zewnętrznym jest utrzymujące się na konty-nencie prawdopodobieństwo międzypaństwowego konfliktu zbrojnego, pomimo funk-cjonowania w Europie porozumień rozbrojeniowych, dotyczących liczebności uzbro-jenia konwencjonalnego oraz systemu kontroli zbrojeń, a także stosowania środków budowy zaufania.
Wyzwaniem dla sił zbrojnych, w tym także dla Sił Powietrznych RP, jest ich udział w działaniach narodowych i sojuszniczych o charakterze
prewencyjno-stabilizacyj-219 Na podstawie: Wyzwania i zagrożenia polityczno-militarne bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] W.J. Maliszewski (red.), Bezpieczeństwo człowieka i zbiorowości społecznych, wyd.
Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005. Dostępne 24.06.2014 r., http://
stosunki-miedzynarodowe.pl/bezpieczenstwo/1092-wyzwania-i-zagrozenia-polityczno-militarne--bezpieczenstwa-rzeczpospolitej-polskiej
threat of war. In the second decade of the 21st century, the basic political and military challenges of the time of peace include:
• the need to maintain an appropriate level of defence potential to minimize the threat of political pressure and blackmail on the using the airspace;
• to contribute resources (according to Poland’s ability) to NATO’s integrated air defence system, to enhance the power of deterrence of potential aggressors;
• strengthening international security institutions and organisations, including those active in the field of arms control, disarmament and confidence-building measures, to support the shaping of a secure air environment in the immediate vicinity of Poland;
• continuing the participation of Polish Air Force in international operations serving to keep and support peace and stabilise the situation in the eastern border regions of the Alliance219 219.
The aforementioned conditions cause that the state’s activity in shaping military security must cover various spaces and dimensions. An important place in this ac-tivity is air security.
In the first half of the 21st century, the challenge in the area of external air security in Poland became crisis situations that accompany the break-up of states, political and military upheavals and separatist or religious domestic wars. The pro-cesses of the break-up of states, and especially their effects, are challenges whose scope and momentum may assume a regional or even continental dimension and in this sense threaten the security of Poland, as the disintegration of states is accom-panied by armed conflicts, civil wars, mass migration, development of international crime (organised smuggling, corruption of authority structures, and trafficking in people, drugs, weapons) and terrorism.
An important challenge in the external environment is the continuing probability of an inter-state armed conflict on the continent, despite the existence of disarmament agreements in Europe regarding the number of conventional armaments and the arms control system, as well as the use of confidence-building measures.
The challenge for the armed forces, including the Polish Air Force, is their partic-ipation in national and alliance-based preventive and stabilising operations, includ-ing the prevention of external military (crisis) threats by deterrinclud-ing, discouraginclud-ing and neutralising their sources and stabilising the post-conflict situations, especially in the immediate vicinity of Poland.
219 Based on: Wyzwania i zagrożenia polityczno-militarne bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, [in:] W.J. Maliszewski (edited), Bezpieczeństwo człowieka i zbiorowości społecznych, published by Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005. Accessed 24.06.2014, http://sto- sunki-miedzynarodowe.pl/bezpieczenstwo/1092-wyzwania-i-zagrozenia-polityczno-militarne-bez-pieczenstwa-rzeczpospolitej-polskiej
nym, obejmujących zapobieganie oddziaływaniu zewnętrznych zagrożeń militarnych (kryzysowych) poprzez odstraszanie, zniechęcanie i neutralizowanie ich źródeł oraz stabilizowanie sytuacji pokonfliktowej, szczególnie w bezpośrednim otoczeniu Polski.
W środowisku wewnętrznym poważnym wyzwaniem jest skuteczne wypełnianie funkcji obronnych przez siły zbrojne adekwatnie do dynamiki zmian w środowisku strategicznym i zdolności ekonomicznych państwa. W odniesieniu do bezpieczeństwa powietrznego w Siłach Powietrznych wyzwaniem jest pozyskanie niezbędnej jakości i liczebności środków walki i informacyjnego wsparcia. W ich zakres wchodzą nowo-czesne przeciwlotnicze systemy rakietowe i artyleryjskie; środki radiolokacyjne; syste-my rozpoznania i walki elektronicznej oraz samoloty syste-myśliwskie. Istniejący niedobór w tym zakresie czyni system obrony powietrznej w znacznym stopniu nieadekwatnym do istniejących zagrożeń. W tych okolicznościach obrona powietrzna nie spełnia funk-cji odstraszających.
3.3. Zadania Sił Powietrznych RP w ramach obrony przestrzeni powietrznej
Siły Powietrzne RP stanowią trzon organizowanego przez Dowódcę Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych systemu Obrony Powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej. Ele-mentem operacyjnym systemu są wojska tworzące Siły Powietrzne RP. Zgodnie z obo-wiązującym podziałem Siły Powietrzne RP składają się z: Wojsk Lotniczych (WL), Wojsk Obrony Przeciwlotniczej (WOPL) i Wojsk Radiotechnicznych (WRt). Ponadto w skład Sił Powietrznych RP wchodzą jednostki: rozpoznania i walki elektronicznej, dowodzenia i łączności, jednostki szkolne i zabezpieczające (logistyczne).
W czasie pokoju siły powietrzne utrzymują zdolność bojową i są przygotowane do realizacji zadań bojowych, wydzielając część potencjału do pełnienia dyżurów w ramach Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej NATO (NATO Integrated Air and Missile Defence System – NATINAMDS) w celu zapew-nienia nienaruszalności przestrzeni powietrznej kraju i państw sygnatariuszy Sojuszu Północnoatlantyckiego.
Do zadań Sił Powietrznych w czasie pokoju należy także utrzymanie ciągłych dy-żurów w systemie poszukiwania i ratownictwa lotniczego (Air Serach And Rescue – ASAR), w polskim obszarze informacji lotniczej (FIR Warszawa) utworzonym z sił i środków wydzielanych ze wszystkich rodzajów sił zbrojnych.
Poważnym wyzwaniem dla Sił Powietrznych RP są zadania przewidziane na czas kryzysu. W tej sytuacji, oprócz zadań czasu pokoju, w pierwszej kolejności muszą być aktywowane elementy systemu reagowania kryzysowego oraz, stosownie do potrzeb, podwyższona gotowość bojowa sił. Jeżeli zagrożenie kryzysowe ma charakter niemili-tarny (np. stan klęski żywiołowej, katastrofa przemysłowa czy inne negatywne
zjawi-In an internal environment, a serious challenge is the effective fulfilment of de-fence functions by the armed forces adequately to the dynamics of changes in the strategic environment and the state’s economic capabilities. With regard to air securi-ty in the Air Force, the challenge is to obtain the necessary qualisecuri-ty and abundance of combat resources and information support. They include modern air defence missile and artillery systems; radar sets; electronic reconnaissance and electronic warfare systems and fighter planes. The existing shortage in this area makes the air defence system largely inadequate to existing threats. Under these circumstances, air defence cannot provide effective deterrence.