Muzeum łączy w sobie cechy muzeów historycznych i galerii sztuki — posiada bardzo bogate zbiory rzemiosła artystycznego, zdjęć, filmów, obrazów6. Na powierzchni 7.500 m2 wystawy stałej zobaczyć można aż 7.000 eksponatów.
Ekspozycja podzielona jest na dziewięć galerii tematycznych ułożonych chro-nologicznie: Średniowiecze (500–1500); Reformacja i wojna trzydziestoletnia (1500– 1650); Władza książęca i sojusze europejskie (1650–1789); Rewolucja francuska i Cesarstwo Niemieckie (1789–1871); Cesarstwo i I wojna światowa (1871–1918); Republika Weimarska (1918-1933); Reżim narodowosocjalistyczny i II wojna światowa (1933–1945); Niemcy pod okupacją aliancką (1945–1949); Podział Niemiec i zjednoczenie (1949–1994)7. Ze względu na problematykę artykułu, szerzej opisana zostanie jedynie ostatnia część wystawy, tj. galeria historii najnowszej.
Podczas planowania wystawy znaczące dla twórców i kuratorów były pytania: 1. Jak należy prezentować osiągnięcia, rozwój przy niewielkiej liczbie obiektów,
tak by wiedza o dawnych czasach była klarowna?
2. W jaki sposób można umożliwić porównanie obu państw niemieckich (NRD i RFN)
i sposobów władzy by było to jasne dla zwiedzających z innych regionów, landów, krajów?
Niemieckie Muzeum Historyczne rozwiązało te kwestie, tworząc na powierzchni 1.200 m2, rozgałęziony szlak zwiedzania — w przeciwieństwie do wcześniejszych epok, gdzie obowiązywała jedna trasa poprzez całą ekspozycję. Powstałe w ten sposób dwie ścieżki rozgałęziają się w prawą i lewą stronę. Pierwsza (prawa) prowadzi do konstytucji RFN i czasu tworzenia państwa, druga (lewa) — czerwona — zmierza do tworzenia NRD i jego komunistycznej konstytucji. Obie części oddziela drut kolczasty i mur beto-nowy co ma podkreślić różnice między krajami. Zaliczyć do nich trzeba: parlamenta-ryzm w RFN oraz wpływ SED na NRD; procesy pacyfistyczne, demilitaryzację w Niemczech Zachodnich oraz zbrojenia młodzieży na wschodzie; ruch antyatomowy w RFN i dążenie do broni atomowej w NRD. W kilku miejscach pojawia się przestrzeń otwarta, która nawiązuje do okresów, związanych ze zbliżeniem obu państw. Pokazane zostały też wspólne dla obu krajów zagadnienia, jak przeszłość członków NSDAP,
6H. G. Hiller von Gaertringen, K. Hiller von Gaertringen, Eine Geschichte der Berliner Museen in 227 Häusern, Deutscher Kunstverlag 2014, s. 364.
7Broszura informacyjna o ekspozycji stałej muzeum,
https://www.dhm.de/fileadmin/medien/relaunch/ausstellunngen/DA/13112017_DHM_Dauerausstellu
104
rozwiązanie kwestii mieszkaniowej itd. Przedstawione na wystawie dzieje wieńczą:
pokojowa rewolucja z października 1989 r.
i zjednoczenie kraju w 1990 r. Nie zapomniano również o przedstawieniu historii sztuki i kultury niemiecko-niemieckiej8. Narracja tej części wystawy, posługując się metodami skojarzeń i konfrontacji, oddziałuje emocjonalnie na zwiedzającego i zachęca do po-równywania dzisiejszej rzeczywistości z tą, która dopiero co minęła. Zabieg ten jest znaczący zwłaszcza w procesie kształcenia młodzieży.
Dom Historii w Bonn
Muzeum w Bonn otwarto dla zwiedzających w czerwcu 1994 r. Inauguracji placówki dokonał jej inicjator, były już kanclerz, Helmut Kohl. Powierzchnia budynku muzeum wynosi 11.000m2, z czego 4.000m2przeznaczonych jest pod wystawę stałą a 600m2 pod wystawy czasowe. Dom Historii w Bonn prezentuje niemiecką historię ostatnich 73 lat. Tytuł wystawy brzmi: „Nasza historia. Niemcy od 1945 r.”. Narracja muzealna ułożona zagadnieniowo przedstawia dzieje Niemiec na tle Europy i świata, uwzględniając jednocześnie podział na historię niemiecko-niemiecką. Tematyka prezen-towana jest przy pomocy dwóch perspektyw, tj. polityki oraz życia codziennego9.
Ekspozycja podzielona została na sześć galerii, z których każda odpowiada innemu okresowi historycznemu. Zwiedzanie rozpoczyna galeria I, której narracja obej-muje lata 1945–1949. Przedstawione eksponaty nawiązują do zakończenia wojny. Pokazane zostały także sytuacje gospodarcza i społeczna w Niemczech po wieloletnim konflikcie, podział kraju na strefy angielską, francuską, amerykańską i sowiecką oraz blokada Berlina. Następnie zwiedzający poznają okres powstania dwóch państw nie-mieckich, który przypada na lata 1949–1955. W przestrzeni tej poznać można bliżej tematykę tworzenia demokracji parlamentarnej w RFN oraz struktur władzy SED w NRD, gospodarki wolnorynkowej i centralnie planowanej. Skonfrontowane zostały z sobą również takie sfery życia jak sport i kultura masowa. W trzeciej galerii, która obejmuje lata 1955–1963, nawiązano do zimnej wojny, budowy muru berlińskiego, początków procesu europejskiej integracji, rozwoju niemieckiej gospodarki i rynku pracy. Dla najważniejszych zagadnień lat 1963–1974 przedstawiono napływ imigrantów
8 Deutsches Historisches Museum. Deutsche Geschichte in Bildern und Zeugnissen, wyd. L. Koschnick, Berlin 2006, s. 157-180.; L. B. Keil, Nicht nur Fussnote zur deutschen Geschichte: Die DDR hat in der Ausstellung einen angemessenen Platz, w:, Gedächtnis der Nation…, s. 71-72.; V. Schroeder, Geschichte ausstellen - Geschichte verstehen, Bielefeld 2013, s. 131-138.
105
zarobkowych, tzw. gastarbeiterów, oraz relacje między RFN i NRD oraz RFNi państwami bloku wschodniego. Uzupełnieniem są tematy rozwoju mediów masowego przekazu i pozaparlamentarne ruchy opozycyjne, w tym protesty studentów, ekologów czy przeciwników zbrojenia nuklearnego. Ogólnoświatowy rozwój gospodarki, lewicowy terroryzm i upadek muru berlińskiego to zagadnienia przedostatniej galerii poświęconej okresowi od 1974 do 1989 r. Chronologia przestrzeni kończącej ekspozycję pozostaje otwarta. Wśród najważniejszych problemów zjednoczonych Niemiec wymieniono pro-ces rozliczenia z NRD, wieloletnią odbudowę dawnych Niemiec wschodnich, jak rów-nież proces globalizacji i konsumpcjonizm życia. Narracja uwzględnia inne tematy jak: zaangażowanie Niemiec w konflikty międzynarodowe oraz funkcjonowanie Unii Euro-pejskiej czy kryzys migracyjny ostatnich czterech lat. Element ten wyróżnia bońskie muzeum na tle innych placówek w Niemczech — tworzy z niego centrum, forum, agorę wymiany poglądów nie tylko o przeszłości ale również przyszłości tego kraju10. Oferta edukacyjna muzeów
Niemiecki system kształcenia różni się od polskiego. Dzieci rozpoczynają edukację w wieku 6 lat od szkoły podstawowej (Grundschule). W większości landów okres ten trwa cztery lata. Następnie uczniowie wybierają między gimnazjum, szkołą główną (Hauptschule), szkołą realną (Realschule), szkołą ogólną (Gesamtschule). Etap ten nazywany jest szkołą średnią I stopnia, tzw. Sekundarstufe I, i trwa od 5 do 6 lat, tj. do końca 10 klasy. Kształcenie młodzieży, która uczęszcza do klas od 11 do 13 nazy-wane jest szkołą wyższą II stopnia, tzw. Sekundarstufe II, i kończy się maturą, a tym samym możliwością podjęcia nauki na uniwersytetach. Obejmuje on uczniów gimna-zjów, szkół ogólnych oraz średnich szkół zawodowych11.
Jak zostało nadmienione we wstępie artykułu, analiza oferty edukacyjnej do-tyczyć będzie zajęć proponowanych uczniom poziomu Sekundarstufe II. To szczególnie ważna grupa odbiorców, ponieważ właśnie przygotowuje się do życia we współczesnym świecie. Na tym etapie życia młodzież zaczyna kształtować swoje poglądy na kwestie
10K. H. Pohl, op. cit, s. 69-83.; V. Schroeder, op. cit, s. 126-131.
11Informacje o niemieckim systemie kształcenia,
http://powroty.otwartaszkola.pl/mod/resource/view.php?id=64. [data dostępu: 26.06.2018.]; http://www.zssilesia.edu.pl/strony_przedmiotowe/niemiecki/schemat.htm. [data dostępu: 26.06.2018.]; http://www.zssilesia.edu.pl/strony_przedmiotowe/niemiecki/szkolnictwo.htm. [data
dostępu: 26.06.2018.];
https://de.wikipedia.org/wiki/Sekundarstufe_II#/media/File:Deutsches_Bildungssystem-quer.svg . [data dostępu: 26.06.2018.].
106
polityczno-społeczne, świadomie porównuje zdobytą w szkole wiedzę teoretyczną z rzeczywistością, w której żyje. Obecnie edukacja muzealna jest jedną z najważniejszych dziedzin działalności muzeów. Jej oferta kierowana jest nierzadko do dzieci od 3 roku życia aż po seniorów. Największy wachlarz zajęć, warsztatów skiero-wany jest jednak do uczniów. W niemieckich muzeach historycznych najczęstszą grupą wiekową korzystającą z oferty są uczniowie od 10 do 15 roku życia, co wynika z programu szkolnego i większej swobody w planie zajęć.
W Niemczech dla nauczycieli problemem organizacyjnym jest możliwość udziału uczniów klas 11, 12, 13 w ofercie muzealnej. Wiąże się to rozbudowaną pod-stawą programową a tym samym z częstym brakiem możliwości otrzymania zgody na wyjście ze szkoły, kosztem innych zajęć. Uczniowie mają na ogół 1–2 godziny histo-rii w tygodniu podczas, gdy tradycyjne muzealne oprowadzanie po wystawie trwa 1.5h. Pracownicy działów edukacji muzealnej, w placówkach w Berlinie i Bonn wskazują, że niemieccy licealiści mają trudności ze zrozumieniem wielu zagadnień dotyczących historii najnowszej. Wśród nich należy wymienić: zarówno proces tworzenia, jak i istnienia dwóch państw niemieckich, które zamieszkiwane były przez jeden naród; znaczenie oporu społecznego przeciwko władzy komunistycznej wśród mieszkańców NRD; ograniczenie wolności słowa i praw jednostki, a tym samym inwigilacja społe-czeństwa przez Stasi oraz współpraca z jego członkami.
Współczesna rzeczywistość sprawia, że niełatwo przychodzi uczniom pełne rozumienie różnych obliczy historii, która nie jest i nie była nigdy czarno-biała a raczej pełna wielu odcieni szarości. Należy zaznaczyć, że dzisiejsza młodzież urodziła się już w zjednoczonym, wielokulturowym i wielowyznaniowym kraju, przez co znacznie trud-niej jest jej wyobrazić sobie, a co dopiero pojąć, realia dwóch państw niemieckich. Niniejsze kwestie znacząco wpływają na tworzony w wielu niemieckich muzeach histo-rycznych kształt oferty edukacyjnej. Czas pokazał, że dla młodych ludzi zajęcia muszą być tak przygotowane, aby rzeczywistość, w której żyli ich rodzice i dziadkowie była przekonywująca i zrozumiała. Muzea chcąc przyciągnąć do siebie młodzież szkolną, musiały wyjść naprzeciw oczekiwaniom nauczycieli, czego efektem są prezentowane przeze mnie poniżej zajęcia. Warto dodać, że niemieckie muzea historyczne preferują „tradycyjne” rozwiązania ekspozycyjne, tzn. takie, w których głównym elementem jest nadal eksponat, a multimedia wykorzystywane są rzadko. Ze względu na możliwości czasowe grup szkolnych, najczęściej preferowaną ofertą edukacyjną są tradycyjne oprowadzania.