W bogatej literaturze dotyczącej zarządzania i przedsiębiorczości można odna-leźć szereg definicji pojęć takich jak: „przedsiębiorczość”, „przedsiębiorca”
i „postawa przedsiębiorcza”. O uniwersalnej zasadzie osób przedsiębiorczych, tj. „tanio kupić – drogo sprzedać” pisał uczeń Sokratesa Ksenofont tymi sło-wami: „dla silnej żądzy posiadania ziarna, gdzie tylko usłyszą, iż go jest bar-dzo wiele, tam płynął za nim […] Nie pozbywają ziarna płocho byle gdzie za bezcen. Lecz kędy usłyszą, iż zboże najwyżej jest w cenie i bardzo go pożą-dają ludzie, tam tymże ludziom je […] odpożą-dają za najwyższą opłatą”(Kseno-font, 1857). Pojęcie „przedsiębiorca” zostało wprowadzone do teorii ekonomii prawdopodobnie przez R. Cantillona w XVIII wieku w wydanym pośmiertnie dziele Essai Sur la Nature du Commerce en Général (tytuł polski: Ogólne roz-ważania nad naturalnymi prawami handlu). Określało ono jako przedsiębiorcę człowieka, który nabywa środki produkcji i wykorzystuje je do wytwarzania wprowadzanych na rynek produktów (Czaja, 1999). Kolejnymi ekonomista-mi poruszającyekonomista-mi zagadnienia przedsiębiorczości i funkcji przedsiębiorców byli m.in.: J.S. Mill, F. Knight, I. Kirzner, J.B. Say, czy T. Vablen (m.in. Blaug, 1994; Say, 1960; Wärneryd, 1988). Przedsiębiorczość jako cecha była określana przez tych ekonomistów jako zdolność do przewidywania zdarzeń i gotowość podejmowania ryzyka. W zasadzie we wszystkich ujęciach przedsiębiorca to organizator i zarządzający produkcją lub handlem, najczęściej pracodawca i właściciel kapitału (por. Gruszecki, 1994). Szeroko funkcję ekonomiczną przedsiębiorcy przedstawiał w swoich pracach wybitny przedstawiciel nurtu współczesnej ekonomii J. Schumpeter. Jego rozumienie pojęcia „przedsiębior-ca” było nieco odmienne. Stwierdzał on, że „funkcja przedsiębiorcy polega na reformowaniu lub rewolucjonizowaniu wzorca produkcji poprzez wykorzysta-nie nowych pomysłów czy – ogólwykorzysta-nie mówiąc – wykorzysta-nierozpoznanej dotąd technicz-nej możliwości produkcji nowego towaru lub wytwarzania znanego towaru za pomocą nowych metod, poprzez udostępnienie nowych źródeł podaży surow-ców lub nowych rynków zbytu dla wytwarzanej produkcji, poprzez zmiany organizacyjne w przemyśle itd.” (Schumpeter, 1995). Oceniał postawę przed-siębiorczą jako pożądaną w zarządzaniu, zarówno wśród pracodawców, jak i pracobiorców. Osobę przedsiębiorczą jego zdaniem powinny cechować nastę-pujące działania (Zaleśkiewicz, 2004):
• wprowadzanie nowych produktów,
• wprowadzanie nowych technologii i metod produkcji,
• kreowanie nowych rynków,
• odkrywanie nowych sposobów rozszerzania podaży istniejących zasobów,
• reorganizowanie istniejących przedsiębiorstw.
Liczni autorzy podejmowali także rozważania, jakie cechy powinna mieć osoba przedsiębiorcza. I tak, D.C. McClelland twierdził, że rozwój postawy przedsiębiorczej jest poniekąd efektem potrzeby osiągnięć, zaś wśród cech osób przedsiębiorczych wymieniał m.in. nowatorski sposób myślenia, sta-nowczość, zdolność antycypacji przyszłości w swojej dziedzinie aktywności, umiejętność podejmowania umiarkowanego ryzyka, indywidualną odpowie-dzialność i przewidywanie skutków swoich decyzji, umiejętności organiza-cyjne (McClellad, 1961). P.F. Drucker określał przedsiębiorczość jako cechę postawy człowieka, oznaczającą gotowość i zdolność do podejmowania oraz rozwiązywania w sposób twórczy i nowatorski nowych problemów ze świado-mością związanego z tym ryzyka i umiejętnego wykorzystania pojawiających się szans i okazji oraz elastycznego przystosowania się do zmiany warun-ków. Jako podstawowe warunki przedsiębiorczości wymieniał innowacyj-ność i kreatywinnowacyj-ność jednostki. Według innych autorów osoby przedsiębiorcze posiadają zdolność do podejmowania działalności gospodarczej i ponoszenia związanego z nią ryzyka (Kamińska, Kubska-Maciejewicz i Laudańska-Tryn-ka, 1995), są w stanie kreować i zaspokajać swoje i cudze potrzeby (Gregor-czyk, Romanowska, Sopińska i Wachowiak, 2002), mają skłonność i zdolność do inicjowania i realizowania nowych, odważnych zadań (Bańka, 2000), zdolność do tworzenia, kumulacji i pomnażania bogactwa ekonomicznego, będącego przejawem rozwoju gospodarczego (Platonoff i Sysko-Romańczuk, 2003). Jak pisze T. Zaleśkiewicz (Zaleśkiewicz, 2004), „bycie przedsiębiorcą jest tym bardziej atrakcyjne, im większe są szanse, że przyniesie ono oczeki-wane indywidualne korzyści (indywidualna użyteczność) oraz im pozytywniej jest spostrzegane przez ważną dla jednostki grupę społeczną […] wykonal-ność – kształtuje się pod wpływem poczucia własnej sprawności, posiadanych umiejętności oaz spostrzeganej kontroli nad sytuacją (własna efektywność)”.
Trafnie przedsiębiorczość określił T. Rachwał, pisząc, że jest zespół cech osobowości człowieka, takich jak: aktywność, zapał do pracy, inicjatywa, kreatywność, podzielność uwagi, zdolność do koncentracji, pewność siebie, samodyscyplina, skłonność do wyważonego ryzyka i brania odpowiedzial-ności za siebie i innych oraz posiadana intuicja i umiejętodpowiedzial-ności (np. w zakre-sie komunikacji interpersonalnej, kierowania sobą i innymi, podejmowania decyzji, oszacowania potrzebnych nakładów danego przedsięwzięcia. Cechy te pozwalają nie tylko na dobre prowadzenie przedsiębiorstwa, tj. bycie przedsiębiorcą, lecz także na aktywne uczestniczenie w życiu społeczno--gospodarczym (w tym udanym życiu rodzinnym), dające dużo satysfakcji
i zadowolenia, niezależnie od charakteru wykonywanej pracy i zajmowane-go stanowiska. Jest jedną ze szczególnie pożądanych przyczyniającą się do szansy na sukces w życiu, niezależnie od charakteru wykonywanej pracy i zaj-mowanego stanowiska (Rachwał, 2004). To z kolei sprzyja wzrostowi zaan-gażowania w pracę oraz potencjalnie zwiększonej ilości racjonalizatorskich pomysłów (dzięki wyjściu poza schemat myślenia o własnym stanowisku pracy oraz umiejętności refleksyjnego spojrzenia na powiązania pomiędzy zadaniami na swoim stanowisku pracy oraz innymi zadaniami realizowanymi przez pracowników danej organizacji). W literaturze człowiek przedsiębior-czy definiowany jest jako osoba, która (Gibb, 1996):
• jest pionierem, podejmuje się działań nowych, nierutynowych,
• lubi przygodę i działanie w warunkach niepewności,
• myśli i działa niezależnie, jest odważna i nastawiona optymistyczne,
• przywiązuje wagę do własnego rozwoju,
• jest pewna siebie, świadoma swoich mocnych i słabych stron,
• jest ambitna, wykazuje inicjatywę w działaniu,
• jest odpowiedzialna w pracy i wykonywanych działaniach,
• jest kreatywna, przekonywująca.
Badanie wymagań polskich pracodawców określanych w procesie dobo-ru potwierdza znaczenie wyżej wymienionych składowych przedsiębiorczo-ści, które można pogrupować w kilka obszarów kompetencji uniwersalnych (Juchnowicz, 2007):
1) kreatywność,
2) współpraca z innymi: a) zdolności interpersonalne, b) umiejętność zarzą-dzania konfliktem, c) umiejętności negocjacyjne, d) odporność na stres, e) kultura osobista,
3) komunikowanie się: a) znajomość języków obcych, b) komunikatywność, c) opracowanie raportów,
4) organizacja pracy: a) zdolności organizacyjne, b) umiejętność angażo-wania się w kilka projektów równocześnie, c) praca w zespole, d) dobra organizacja pracy, e) dyspozycyjność, f) silna motywacja i zaangażowanie, g) samodzielność w działaniu,
5) umiejętności analityczne: a) umiejętności analizy statystycznej, b) umie-jętności analityczne,
6) wykorzystanie wyposażenia stanowiska pracy: a) obsługa sprzętu biuro-wego, w tym komputera.
Podsumowując: postawa przedsiębiorcza może przejawiać się poprzez działania przedsiębiorcze, określone jako „działanie racjonalne, celowe, ukierunkowane na zysk, motywowane potrzebą osiągnięć, potrzebą
niezależ-ności i autonomii, otwartością na zmiany, gotowością do odpowiedzialniezależ-ności i ponoszenia ryzyka, chęcią kierowania kapitałem ludzkim, aktywną i kre-atywną postawą, analizą szans i zagrożeń, zdolnością do wdrożenia nowego przedsięwzięcia, umiejętnością zarządzania zasobami materialnymi, zaufa-niem do siebie i do innych, zdolnością budowania sieci relacji społecznych”
(Kolasińska, 2010). Inicjatywa przedsiębiorcy (intencja przedsiębiorcza) jest uwarunkowana atrakcyjnością oraz postrzeganą wykonalnością tego typu działania.