W Polsce badania z zakresu przedsiębiorczości międzynarodowej nie są roz-winięte tak jak w literaturze zachodniej, zwłaszcza amerykańskiej. Począt-ki tego nurtu badawczego sięgają tam połowy lat 90. XX w., a wynikało to głównie z postępującej globalizacji i umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw. Na rozwój przedsiębiorczości międzynarodowej jako odręb-nego obszaru badawczego szczególny wpływ miały publikacje B.M. Oviatta i P. McDougall1, dotyczące głównie nowych, międzynarodowych przedsię-wzięć. Definiują oni przedsiębiorczość międzynarodową jako kombinację
1 Prawdopodobnie po raz pierwszy określenia „przedsiębiorczość międzynarodowa” użył w 1988 roku Morrow, podkreślając znaczenie rynków zagranicznych w rozwoju przed-siębiorstw. Nieco później (w 1989 r.) P. Phillips McDougall, opierając się na badaniach empirycznych, wyjaśniała różnice między „międzynarodową” i „krajową” przedsiębior-czością. Zwracała uwagę na międzynarodową ekspansję działalności firm sektora małych i średnich firm. Jednak największy wpływ na rozwój przedsiębiorczości międzynarodowej
zachowań innowacyjnych, proaktywnych i zorientowanych na ponoszenie ryzyka, doprowadzających do powstania nowych przedsięwzięć, przekra-czających granice państw i ukierunkowanych na tworzenie nowych, nie-spotykanych dotąd wartości (Oviatt i McDougall, 2005; McDougall, Oviatt i Shrader, 2003).
Przedsiębiorczość międzynarodowa może wynikać ze stopniowego roz-szerzania prowadzonej przez przedsiębiorców działalności, którzy decydują się na zaspokajanie potrzeb klientów na różnorodnych (obszarowo, geogra-ficznie) rynkach; którzy identyfikują i wykorzystują szanse pojawiające się na arenie międzynarodowej, umożliwiające osiągnięcie odpowiedniej pozycji konkurencyjnej. Działalność ta może polegać na eksportowaniu towarów do innych krajów, otworzeniu punktu sprzedaży na zagranicznym rynku, bądź nawet zamieszczeniu reklamy swojego produktu lub usługi w zagranicznym czasopiśmie. Wszystko to może dać początek międzynarodowej działalności firmy.
Pojęcie przedsiębiorczości międzynarodowej ewoluowało w czasie.
Wybrane definicje tego pojęcia oraz lata ich powstania zawiera tabela 1.
Współczesne definicje przedsiębiorczości międzynarodowej zwracają uwagę na to, że w pojęciu tym (Kraśnicka, 2008):
• kładzie się nacisk na proces wykorzystywania lub tworzenia szans (okazji),
• dopuszcza się tworzenie nowych organizacji (choć nie jest to warunek konieczny),
• uwzględnia się przedsiębiorczość korporacyjną (intraprzedsiębiorczość),
• nie wymienia się wymiarów orientacji przedsiębiorczej jako cech konsty-tutywnych,
• eksponuje się aktywność przedsiębiorczą poza granicami danego kraju.
Przedsiębiorczość międzynarodowa to dyscyplina badawcza, która powstała na styku dwóch odmiennych domen: przedsiębiorczości i biznesu międzynarodowego. Z jednej strony podstaw teoretycznych przedsiębior-czości międzynarodowej dostarczają bowiem koncepcje przedsiębiorczo-ści, z drugiej zaś teorie ekonomiczne internacjonalizacji. Przedsiębiorczość międzynarodowa może jednak funkcjonować jako samodzielna dyscyplina badawcza. W jej ramach wyodrębnia się bowiem szereg różnorodnych aspek-tów. Zawarto je na rysunku 1.
miała publikacja P. McDougall i B. Oviatta z 1994 roku pt. Toward a theory of interna-tional new ventures (Acs, Dana i Jones, 2003; Oviatt, McDougall, 2005).
Tabela 1. Przegląd pojęć przedsiębiorczości międzynarodowej Autor/autorzy
i rok opracowania
definicji Definicja przedsiębiorczości międzynarodowej P. McDougall
(1989)
To rozwój nowych przedsięwzięć (nazywanych start-upami), które od powstania angażują się w biznes międzynarodowy, dążąc do uzyskania przewagi konkurencyjnej na nowych rynkach.
S.A. Zahra
(1993) To badanie natury i skutków podjęcia przez firmę ryzykownych zachowań, które prowadzą ją na rynki międzynarodowe.
R.W. Wright i D.A. Rick (1994)
To działalność na poziomie firmy, która przekracza granice narodowe i skupia się na relacjach pomiędzy biznesami i otoczeniem międzynarodowym, w którym one funkcjonują.
B.M. Oviatt i P. McDougall (1996)
To nowe i innowacyjne działania, których celem jest tworzenie wartości i wzrostu w biznesie ponad granicami krajowymi.
S.A. Zahra i G. Gorge (2002)
To proces kreatywnego odkrywania i wykorzystywania szans, które leżą poza krajowym rynkiem przedsiębiorstwa, na którym działa, w dążeniu do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej.
B.M. Oviatt i P. McDougall (2003 )
To proces odkrywania, tworzenia, oceny i wykorzystywania okazji ponad granicami państwa w celu kreowania nowych produktów i usług, wartości.
B. Mtigwe (2006)
To proces odważnego, menedżerskiego kreowania wartości, w którym jednostki (osoby) podejmują innowacyjne zachowania proaktywne, ze skalkulowanym ryzykiem, ukierunkowane na poszukiwanie okazji na rynkach zagranicznych.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Wach, Wehrmann (2014), Zahra, George (2002), Mtigwe (2006).
Liczba badań nad przedsiębiorczością międzynarodową ciągle rośnie.
Jednak w związku z tym, że jest młodą dyscypliną, a jej granice nie są precy-zyjnie wyznaczone, badania na ten temat prowadzone są pod różnymi „szyl-dami”. Potwierdzają to m.in.: M.V. Jones i N. Coviello. Na podstawie analizy literatury przedmiotu można stwierdzić, że w ramach przedsiębiorczości międzynarodowej wyróżnić można następujące nurty badawcze (Daszkiewicz i Wach, 2013):
• przedsiębiorczość międzynarodową – international entrepreneurship,
• międzynarodowe nowe przedsięwzięcia – international new ventures,
• przyśpieszoną internacjonalizację – accelerated internationalization,
• urodzonych globalistów – born global.
Rysunek 1. Przedsiębiorczość międzynarodowa jako wypadkowa modeli internacjonalizacji i biznesu międzynarodowego
Teoria
sieciowa Teoria
eklektyczna
Teoria etapowa
Teoria przewagi komparatywnej
Teoria
internalizacji Teoria
BIZ Teoria
przewagi zasobów Teoria
Heckshera-Ohlina Teoria
przewagi absolutnej
Teoria portfolio
Teoria międzynarodowego cyklu życia produktu Teoria
przedsiębiorczości międzynarodowej
Źródło: Mtigwe (2006) za: Daszkiewicz i Wach (2013).
Proces krystalizacji przedsiębiorczości międzynarodowej nada trwa. Jed-nak biorąc pod uwagę bogaty dorobek teoretyczny i badawczy w tej dziedzi-nie, uznaje się ją za odrębny, samodzielny obszar badawczy powstały wskutek nałożenia się na siebie dwóch domen: przedsiębiorczości i biznesu międzyna-rodowego. Ilość prowadzonych badań nad przedsiębiorczością międzynaro-dową, także w polskiej literaturze przedmiotu, systematycznie rośnie. Wciąż jednak brak jednolitych, spójnych jej ram teoretycznych. W konsekwencji mamy do czynienia z operowaniem przez badaczy bardzo zróżnicowaną ter-minologią i przyjmowaniem przez nich odmiennych perspektyw, co utrud-nia na przykład porównywanie badań, tworzenie jednolitych, spójnych teorii z tego zakresu.