Streszczenie
Kluczowym elementem składowym każdego modelu biznesu jest propozycja wartości skierowana do potencjalnych klientów. W niniejszym artykule wartości te zostały wykorzystane do skategoryzowania badanych przedsiębiorstw na dwie grupy. Do pierwszej kategorii zaliczono przedsiębiorstwa, których propozycje wartości odzwierciedlają perspektywę przedsiębiorczą (aktywną optykę pojmowania relacji między organizacją a otoczeniem). Druga kategoria grupuje przedsiębiorstwa reprezentujące perspektywę adaptacyjną (pasywną optykę pojmowania relacji między organizacją a otoczeniem).
Dokonany podział stanowił bazę do oceny, które przedsiębiorstwa radzą sobie lepiej na rynku.
W myśl teorii odnoszenia korzyści z pierwszeństwa na rynku oraz korzyści z narzucania standardów i zależności, powinny to być przedsiębiorstwa reprezentujące perspektywę przedsiębiorczą.
Słowa kluczowe: perspektywa przedsiębiorcza, perspektywa adaptacyjna, model biznesu
An entrepreneurial perspective in business models of small enterprises
Abstract
A key component of any business model is the value proposition addressed to potential customers.
In this paper, these values were used to categorize the surveyed companies into two groups. The first category includes enterprises whose value propositions reflect the entrepreneurial perspective (active optics in shaping relations between the organization and the environment).The second category includes companies, representing the adaptation view (passive optics in shaping relations between the organization and the environment). This division was the basis for evaluating which companies have better performance. According to the first mover advantage theory and path dependence theory, this should be the companies, which represent the entrepreneurial perspective.
Keywords: entrepreneurial perspective, adaptation perspective, business model JEL: O33, O39, L22, L26, M10
* Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Organizacji i Zarządzania, Wydział Nauk Ekonomicznych, ul. Prawocheńskiego 3; 10-719 Olsztyn, e-mail: olinski@uwm.edu.pl.
Wprowadzenie
Różni badacze, definiując przedsiębiorczość, zwracali uwagę na różnorodne aspekty tego zjawiska, ale wszyscy są zgodni co do tego, że jest to zjawisko wyjąt-kowe: wyjątkowa postawa, specyficzne zachowanie, odgrywające niebagatelną rolę w gospodarce (Piecuch, 2010, s. 36). Autorzy literatury odnoszącej się do fenomenu przedsiębiorczości już od dawna kładą szczególny nacisk na rolę oto-czenia (środowiska) przedsiębiorstw, jako kluczowego czynnika przesądzającego o przedsiębiorczym sukcesie (np. Lanza, 2004; Low i MacMillan, 1988; Schoon-hoven i Romanelli, 2001). W ramach tego zagadnienia badawczego rozpatruje się także relacje zachodzące między organizacją a otoczeniem. Dominuje tu przede wszystkim podejście wskazujące na dostosowawczy charakter działań przedsię-biorstw do określonych warunków otoczenia. Niemniej jednak niektórzy badacze sugerują, że organizacje nie tylko są kształtowane przez otoczenie – może rów-nież zachodzić relacja odwrotna, tzn. w pewnych warunkach pojedyncza organi-zacja ma możliwość wywierania wpływu na otoczenie (czyli kształtowania go).
Oba te podejścia można krótko scharakteryzować jako „pasywną bądź aktywną optykę pojmowania relacji między organizacją a otoczeniem” (Stańczyk-Hugiet, 2013, s. 16). W tabeli 1 przedstawiono wybrane teorie z obu grup. Poglądy kła-dące nacisk na deterministyczny charakter otoczenia, do którego organiza-cja (chcąc przetrwać i/lub rozwijać się) musi się „podporządkować”, nazwano perspektywą adaptacyjną, natomiast teorie podkreślające aktywną rolę przed-siębiorstw w kształtowaniu otoczenia nazwano perspektywą przedsiębiorczą.
Tabela 1. Perspektywa adaptacyjna oraz przedsiębiorcza w literaturze przedmiotu – wybrane przykłady
Perspektywa adaptacyjna Perspektywa przedsiębiorcza
Teoria Przedstawiciel Teoria Przedstawiciel
Teoria zależności
od zasobów D. Ulrich
J.B. Barney Teoria swobody wyboru L. Hrebiniak W. Joyce Organizacja służąca
otoczeniu H.I. Ansoff Korzyści narzucania standardów i zależności
(path dependence) P.A. David Teoria racjonalnej
adaptacji B.S. Chakravarthy Przedsiębiorcza perspektywa budowania relacji firma–otoczenie
K. Smith Q. Cao Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ansoff (1985); Chakravarthy (1982); David (1985);
Hrebiniak i Joyce (1985); Smith i Cao (2007); Ulrich i Barney (1984).
Jedna z prób typologii określania relacji przedsiębiorstwo–otoczenie została dokonana przez K. Smith oraz Q. Cao. Autorzy ci wyróżnili dwie per-spektywy: ekologii populacji oraz adaptacji, jako dominujące w literaturze (Smith i Cao, 2007,). Perspektywy te wpisują się w główny nurt, zakładający podporządkowywanie się organizacji wpływom otoczenia. Perspektywa eko-logii populacji skupia się na selekcji dokonywanej przez otoczenie. Z kolei perspektywa adaptacji zakłada, że zmiany dokonywane przez przedsiębior-stwa uruchamiane są jedynie wskutek dostrzeżenia niedopasowania modelu biznesowego firmy z otoczeniem. Dlatego w przeciwieństwie do perspek-tywy ekologii populacji, podkreślającej deterministyczny charakter otocze-nia pojedynczej organizacji oraz perspektywy adaptacji, która kładzie nacisk na zmiany w przedsiębiorstwie, jako reakcję na niedopasowanie do otocze-nia, autorzy ci wprowadzają trzecią perspektywę, nazywając ją perspektywą przedsiębiorczą. Propozycja ta stanowi typową „aktywną optykę” postrzega-nia relacji przedsiębiorstwo–otoczenie. Zakłada ona bowiem, że opierając się na pewnych systemach wartości, oczekiwaniach oraz wierzeniach, właści-ciele (lub menedżerowie) są w stanie zaproponować klientowi wartość, która zmieni również jego system przekonań. Pomysł, że firmy mogą kształtować swoje środowisko, jest już od dawna wykorzystywany w dziedzinie marketingu (np. Holloway i Hancock, 1968). Jest również wykorzystywany w literaturze dotyczącej przedsiębiorczości (np. Stevenson i Jarilo, 1990). Niemniej jed-nak koncepcja K. Smith i Q. Cao nie tylko zakłada możliwość kształtowania otoczenia przez pojedynczą firmę, lecz także skupia się na tym, jak ta firma, poprzez własnych menedżerów, może oddziaływać na cały proces rynkowy.
Dzieje się tak przez wprowadzanie nowych form zachowania się przedsię-biorstw, które zakłócają funkcjonowanie otoczenia, poprzez „wypuszczenie”
nowych informacji przeznaczonych do uczestników rynku. Powoduje to dyso-nans poznawczy i ostatecznie, poprzez uczenie się nowych wzorców, prowa-dzi do zmian w systemie przekonań klientów.
W związku z tak zarysowaną problematyką kształtowania relacji przed-siębiorstwo–otoczenie, nasuwa się pytanie, na ile aktywność podejmowana przez przedsiębiorstwa może być wyjaśniona poprzez perspektywę przed-siębiorczą, a na ile perspektywę adaptacji. Szczególnie interesujące są tu innowacyjne firmy, które wprowadzają na rynek nowe produkty lub usługi, oraz pytanie, na ile kierują się one w swych zamierzeniach rozwojowych per-spektywą adaptacyjną, a na ile przedsiębiorczą. Dodatkowo należy rozważyć, na ile przedsiębiorstwa mniejszych rozmiarów są w stanie działać według perspektywy przedsiębiorczej (dużym przedsiębiorstwo łatwiej „narzucić”
nowy system wzorców i zachowań klientów). Kolejny problem badawczy
wyłaniający się z niniejszych rozważań dotyczy tego, na ile przedsiębiorstwa dostosowywały własne modele biznesu do konkretnej perspektywy. Szcze-gólnie istotne jest to w przypadku perspektywy przedsiębiorczej, gdzie nawet najlepsze pomysły tworzenia wartości dla klienta, nie zostaną skomercjalizo-wane bez odpowiednio dopasoskomercjalizo-wanego modelu biznesu.