Powiat bielski jest położony w południowo-wschodniej części województwa ślą-skiego (rys. 1). Obszar powiatu stanowi teren wyżynny i górski z lesistością na pozio-mie 27,6%. Zajmuje powierzchnię 459 km2, z gęstością zaludnienia wynoszącą 354 osób/km2. Obecnie zamieszkuje go ponad 162 tys. ludności [15].
W skład powiatu wchodzi 10 gmin, z czego przeważającą liczbę stanowią gminy wiejskie (7 gmin). Z punktu widzenia uwarunkowań geograficznych, gminy powiatu są usytuowane wokół miasta Bielsko-Biała, które jest powiatem grodzkim, a więc nie przynależy do powiatu bielskiego. W tym miejscu należy podkreślić, że rozwa-żania koncentrują się wyłącznie na powiecie bielskim i nie odnoszą się do
uwarun-kowań Bielska-Białej, mimo że oba te terytoria stanowią obszar działania Komendy Miejskiej PSP odpowiedzialnej za dysponowanie jednostek ratowniczych do zdarzeń. W powiecie bielskim są położone trzy miasta – Wilamowice, Szczyrk, Czechowice--Dziedzice o zróżnicowanej charakterystyce przestrzenno-gospodarczej. Wilamowi-ce usytuowane w północno-wschodniej części powiatu, nie posiadają rozwiniętej infrastruktury przemysłowej oraz turystycznej. Ich otoczenie stanowią tereny rol-nicze, w tym okresowo podtapiane, a ma to związek z przebiegiem rzek Wisła i Soła. Szczyrk jest górskim kurortem turystycznym zlokalizowanym w południowej części powiatu, z rozwiniętą infrastrukturą sportowo-turystyczną (kolejki górskie, wyciągi narciarskie). Z punktu widzenia zapewnienia możliwości organizacji działań istot-nym jest potencjalnie utrudniony dojazd zasobów ratowniczych w rejony położo-ne w wyższych partiach górskich. Czechowice-Dziedzice usytuowapołożo-ne w północpołożo-nej części powiatu, silnie zurbanizowane i uprzemysłowione z rozwiniętą infrastruk-turą drogową i kolejową. Na terenie tego miasta są zlokalizowane osiedla mieszkal-ne z wielokondygnacyjnymi budynkami wielorodzinnymi. Jednocześnie występuje duże uprzemysłowienie, o którym stanowią zlokalizowane tu: kopalnia Silesia, za-kłady rafineryjne, fabryka zapałek, walcownia metali, zaza-kłady produkcyjne przemy-słu samochodowego i obróbki tworzyw, a także inne zakłady i przedsiębiorstwa.
W powiecie bielskim krzyżują się główne drogowe szlaki komunikacyjne z pół-nocy na południe oraz ze wschodu na zachód. Ze względu na bliskość granicy pań-stwowej przez teren powiatu odbywa się międzynarodowy ruch tranzytowy. Podob-na sytuacja dotyczy transportu kolejowego. Drogami kolejowymi powiatu odbywa się intensywny transport osobowy oraz towarowy.
Uwarunkowania hydrologiczne kształtują główne zlewnie wód na terenie po-wiatu, które stanowią rzeki:
¨ Wisła – będąca jednocześnie naturalną północną granicą powiatu;
¨ Żylica – o charakterze górskim zlokalizowana w południowej części powiatu;
Rys. 1. Usytuowanie powiatu bielskiego w województwie śląskim
¨ Soła – z trzystopniową kaskadą retencyjną zlokalizowana we wschodniej części powiatu;
¨ Biała, Wapienica, Jasienica i Iłownica – ich cechą charakterystyczną jest zmienny przebieg – w ich górnym biegu posiadają charakter rzek górskich, natomiast w dolnym biegu odpowiadają rzekom nizinnym.
Zbiorniki wodne na terenie powiatu stanowią głównie liczne stawy hodowlane oraz kaskada rzeki Soła, a właściwie jej dolny zbiornik Czaniec zapewniający ujęcie wody pitnej dla mieszkańców części Śląska. Powiat graniczy z pozostałymi zbiorni-kami kaskady na Sole oraz z Jeziorem Goczałkowickim.
Jak wspomniano, lasy w powiecie obejmują prawie 1/3 powierzchni i stanowią teren zróżnicowany pod względem fizjograficznym. Górska część południowa ze wzniesieniami oraz długimi liniami grzbietowymi o stromych zboczach. W północ-nej części powiatu występują kompleksy leśne usytuowane na terenie równinnym i pagórkowatym. W obrębie kompleksów leśnych istnieje prawie 30-to hektarowy obszar torfowiskowy.
Wskazując na charakterystykę, należy też wspomnieć, że powiat poddaje się dość dynamicznym zmianom demograficzno-przemysłowym. Tylko w kolejnych trzech latach pomiędzy rokiem 2013, a 2015 liczba ludności wzrosła o prawie 2 tys. [15]. Zauważalny jest też stały rozwój infrastruktury komunikacyjnej oraz przemysłowej [16]. Zdaje się to nie pozostawać bez wpływu na dynamikę zmian zagrożeń oraz prawdopodobny przyrost liczby odnotowywanych zdarzeń w kolejnych latach.
Zarysowana powyżej charakterystyka powiatu pozwala na podjęcie próby wska-zania zakresu możliwych zagrożeń. Pozostając w sferze ochrony przeciwpożarowej, należy podejrzewać, że jednym z głównych niekorzystnych zdarzeń, jakie mogą tu występować będą pożary. Mogą dotyczyć w szczególności:
¨ upraw i lasów,
¨ obiektów mieszkalnych, ¨ obiektów przemysłowych, ¨ środków transportu.
Ze względu na charakter uprzemysłowienia i transportu pożary niektórych obiektów mogą niejako wtórnie generować inne zagrożenia – choćby poprzez uwol-nienie toksycznych środków przemysłowych.
Należy również przewidywać możliwość wystąpienia innego niż pożary rodza-jów zdarzeń określanych mianem innych miejscowych zagrożeń [8]. Mogą one doty-czyć w szczególności:
¨ zdarzeń w komunikacji, ¨ awarii technicznych,
¨ szerokiego spektrum innych zagrożeń powodowanych oddziaływaniem sił natury (wiatrołomów, nawalnych deszczy itp.).
Mając na względzie powyższe, Państwowa Straż Pożarna została zobligowana do opracowania i cyklicznego aktualizowania analiz zagrożeń mogących wystąpić na terenie powiatu i województwa, a także analiz zabezpieczenia operacyjnego. Na bazie tych dokumentów opracowuje się odpowiednio na obszarze powiatu i
woje-wództwa plany ratownicze, które z założenia mają wspomagać organizację działań ratowniczych [17]. Plany ratownicze uwzględniają między innymi możliwość wyko-rzystania w działaniach jednostek OSP.
Rzeczywistość zdaje się potwierdzać przypuszczenia autorki, co do charakteru możliwych zagrożeń na terenie powiatu. Dowód stawianej tezy stanowi pamiętny pożar rafinerii w Czechowicach-Dziedzicach z 1971 roku. W wyniku wyładowania atmosferycznego doszło wówczas do zapalenia prawie 9 tys. ton ropy w jednym ze zbiorników, a w konsekwencji rozwoju pożaru, zapalenia się również sąsiedniego zbiornika i wyrzutu płonącej cieczy na teren zakładu. W gaszeniu pożaru znaczący udział miały sekcje OSP z terenu południowej Polski. Bilans ofiar tragedii wyniósł 37 ofiar śmiertelnych, w tym również strażaków OSP.
Zaprezentowane uwarunkowania hydrologiczne wskazują na potencjalne zagro-żenie powodziowe. Zostało ono zmaterializowane w roku 2010. W majowej powodzi, która objęła swoim zasięgiem znaczny teren kraju zostały poszkodowane również wszystkie gminy powiatu. Żywioł w największym stopniu dotknął miasta i gminy Czechowice-Dziedzice. Skala oddziaływania powodzi na tym obszarze odpowiadała innym najbardziej poszkodowanym obszarom w kraju [18 s. 141–143].
Ze względu na skalę i rozmiar zjawisk, powyżej przywołane przykłady stano-wią zdarzenia incydentalne. Bieżące wyzwania ratownicze wskazują na szeroki wa-chlarz zagrożeń, jakie występują na obszarze powiatu. Ciekawych informacji w tym zakresie dostarczają „Informacje roczne Komendanta Miejskiego Państwowej Stra-ży Pożarnej w Bielsku-Białej o stanie bezpieczeństwa i ochrony przeciwpożarowej oraz o zagrożeniach pożarowych powiatu bielskiego”.
Liczba i rodzaj interwencji podejmowanych przez jednostki ochrony przeciwpo-żarowej w poszczególnych latach minionej dekady przedstawiono na rys. 2:
Rys. 2. Liczba interwencji jednostek ochrony przeciwpożarowej na terenie powiatu biel-skiego w latach 2006–2016
Na rys. 2 pokazano tendencję wzrostową liczby zdarzeń odnotowywanych w kolejnych latach. Trend ten dotyczy w szczególności liczby innych miejscowych zagrożeń. Zdaje się to odpowiadać zmianom skali zagrożeń powodowanych rozwo-jem cywilizacyjnym. Niejako wbrew temu trendowi w ostatnich trzech latach liczba interwencji sukcesywnie spadała, a dotyczy to w szczególności innych miejscowych zagrożeń. Można to wyjaśnić faktem, iż liczba odnotowywanych zdarzeń w tym zakresie jest w dużym stopniu determinowana gwałtownymi zjawiskami pogodo-wymi, a w ostatnim okresie nie odnotowywano ich nasilenia na terenie powiatu. Jednocześnie zdaje się to wyjaśniać wyraźny wzrost interwencji w roku 2010 zwią-zany głównie z powodzią, o której mowa powyżej. Wykres pokazuje też, że wśród ogółu zagrożeń, jakie wystąpiły w ostatnich latach, pożary stanowiły „tylko” ok. ¼ zdarzeń, a znakomita ich większość – ok. 2/3 to inne miejscowe zagrożenia. Może to wskazywać również na dominujący charakter działań podejmowanych przez jed-nostki OSP.