Charakterystyka porozumienia CEFTA oraz CEFTA-2006

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (ang. Central European

Free Trade Agreement – CEFTA) zostało podpisane w Krakowie 21 grudnia 1992 r.

przez przedstawicieli Polski, Węgier, Czech i Słowacji188, weszło w życie natomiast

1 marca 1993 r¹⁸⁹. Wzorowane ono była na częściach handlowych umów

o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi. Do czterech państw Grupy Wyszehradzkiej w kolejnych latach dołączyły inne państwa regionu: Słowenia w 1996 r., Rumunia w 1997 r., Bułgaria w 1998 r., Chorwacja w 2003 r. oraz Macedonia w 2006 r. Nakreślone w porozumieniu CEFTA cele wykraczają poza zakres klasycznych stref wolnego handlu, definiowanych w art. XXIV GATT, jako że obejmują one (Miklaszewski 2005, s.6; Molendowski 2007b, s. 95; Molendowski 2012a, s. 98):

 popieranie rozwoju stosunków gospodarczych poprzez rozszerzenie wymiany

handlowej;

 zapewnienie uczciwych warunków konkurencji w handlu pomiędzy

sygnatariuszami;

 przyczynienie się do harmonijnego rozwoju handlu światowego poprzez

znoszenie barier w handlu.

Efektem Umowy miała być liberalizacja handlu pomiędzy sygnatariuszami. Jednakże jak pisze E. Molendowski (2006, s.67-68; 2012, s. 95), początkowo nie było

pełnej zgody co do likwidacji barier190. Stąd choć Umowa stanowiła krok do przodu

w kierunku swobodnego przepływu dóbr, to jednak początkowa skala liberalizacji nie była imponująca, wziąwszy pod uwagę ośmioletni okres dochodzenia do strefy wolnego

188Negocjacje prowadzili jeszcze przedstawiciele Czechosłowacji, natomiast 1.01.1993 r. nastąpił pokojowy podział tego kraju na Czechy i Słowację.

189

Komentarz do umowy CEFTA zawiera praca A. Sołtysińskiej i P. Czubika (1997).

190 S. Miklaszewski (2005, s. 5) pisze nawet o destrukcyjnej roli premiera Czech Vaclava Klausa podczas prac nad CEFTA. Interesujące zestawienie cech polityk handlowych sygnatariuszy umowy CEFTA zawiera praca A.B. Kisiel-Łowczyc (1995, s. 82).

121

handlu¹⁹¹. Według początkowych uzgodnień, strefa wolnego handlu obejmować miała

przede wszystkim towary przemysłowe, natomiast towary rolne objęte miały być liberalizacją selektywną. W kwestii zakresu i harmonogramu liberalizacji ceł, państwa sygnatariusze przyjęły zasadę symetrii i ekwiwalentności wzajemnych ustępstw (Kisiel-Łowczyc 1996, s.38). Zgodnie z zapisami Umowy, towary przemysłowe podzielono na

trzy grupy (A, B i C)¹⁹² i każda z nich miała osobny kalendarz znoszenia ceł¹⁹³.

Liberalizacja wymiany handlowej produktami rolnymi¹⁹⁴ była natomiast początkowo

niewielka, głównie z uwagi na nadwyżki produkcyjne często w odniesieniu do tych samych produktów rolnych, np. wieprzowiny, drobiu, czy jaj (Molendowski 2012a, s. 100). Jeżeli chodzi o ogólne warunki handlu, przyjęto zasadę standstill – nie mogły od tej pory zostać wprowadzone żadne nowe cła, opłaty powodujące podobne skutki,

ani ograniczenia ilościowe eksportu czy importu195

.

Wejście w życie umowy CEFTA przyczyniło się do odbudowania handlu pomiędzy sygnatariuszami po okresie jego gwałtownego spadku w latach 1989–1992. Jak pokazuje E. Molendowski (2006, s. 82), w przypadku Polski handel z krajami

191 Szczegółowy opis negocjacji umowy CEFTA zawierają prace E. Molendowskiego (2007b, s.85-93; 2012, s. 85-126), ustalenia wynikające z jej zapisów prezentują m.in. A.B. Kisiel-Łowczyc (1996, s.37-46) oraz E. Molendowski (2007b, s.94-120; 2012, s. 85-126), ci sami autorzy analizują także efekty gospodarcze wprowadzenia zapisów CEFTA (Kisiel-Łowczyc 1996, s.83-122; Molendowski 2007b, s. 173-254).

192 Do poszczególnych grup należały (Kisiel-Łowczyc 1996, s. 39; Molendowski 2007b, s. 97 oraz 2012a, s.101):

- Lista A: surowce i półprodukty, a także wyroby gotowe o niskim stopniu przetworzenia, które nie stanowiły konkurencji dla produktów krajowych. Zostały one objęte od pierwszego dnia stosowania porozumienia zerową stawką celną.

- Lista B: towary średnio wrażliwe na konkurencję (m.in. duża część towarów przemysłowych, nie ujętych na listach A i C). Cła na te towary miały być znoszone według schematu trzech transz w latach 1995–1997, po 1/3 w stosunku do stawki podstawowej.

- Lista C: tekstylia, wyroby hutnicze, elektroniczne, motoryzacyjne, czyli towary najbardziej wrażliwe na istnienie konkurencji, których szybka liberalizacja mogłaby spowodować zaburzenia w gospodarce. Ich liberalizacja miała przebiegać w sposób stopniowy aż do 2001 r.

193 Poza tymi trzema grupami znalazły się także towary szczególnie wrażliwe, w stosunku do których zastosowano jeszcze inny harmonogram liberalizacji, zgodnie z którym dopiero 01.01.2002 r. miało nastąpić pełne zniesienie ceł (Molendowski 2006, s.70).

194

Jak pisze S. Miklaszewski (2005, s. 7), problemem w procesie liberalizacji handlu produktami rolnymi było odmienne podejście poszczególnych krajów do kwestii dotacji do produkcji rolnej oraz subsydiów eksportowych, a także nieprecyzyjne rozwiązania odnośnie reguł pochodzenia towarów, które prowadziły do efektu odchylenia handlu. Analizę handlu produktami rolno-spożywczymi pomiędzy krajami CEFTA zawiera praca A. Rytko (2003).

195 Stawkami podstawowymi poszczególnych produktów były stawki bazowe obowiązujące wobec krajów korzystających z KNU w dniu 29.02.1992 r. Jakakolwiek obniżka stawek celnych, w szczególności wynikająca z postanowień Rundy Urugwajskiej, miała znaleźć zastosowanie również w handlu pomiędzy sygnatariuszami porozumienia CEFTA (Kisiel-Łowczyc 1996, s.39; Molendowski 2012a, s. 100). W porozumieniu przyjęto także rozwiązania charakterystyczne dla podobnych umów, a odnoszących się do przywracania niektórych ograniczeń, czyli klauzule ochronne, a także wykluczenia praktyk korzystania ze stawek preferencyjnych przez towary niepochodzące z krajów objętych porozumieniem, czyli reguły pochodzenia (Kisiel-Łowczyc 1996, s.41-44; Molendowski 2012a, s. 125).

122 CEFTA rósł w latach 1993–2003 nie tylko szybciej, niż handel ogółem, ale także

szybciej, niż handel z krajami UE196, a struktura wymiany handlowej pomiędzy Polską

a UE zaczęły się upodabniać (Czubek 2006, s. 29-44). Ważnym efektem był intensywny napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), w istotny sposób wspomagających modernizację gospodarek regionu (por. Kisiel-Łowczyc 2000, s.133-144). Wzrósł także udział charakterystycznego dla krajów wysokorozwiniętych handlu wewnątrzgałęziowego (IIT) w handlu wzajemnym ogółem pomiędzy sygnatariuszami CEFTA (Molendowski 2007b, s.2009). Sukces Porozumienia przyczynił się także do postępów w negocjacjach jego sygnatariuszy z UE, w efekcie czego większość z nich wstąpiła do tej organizacji w 2004 r., natomiast Rumunia i Bułgaria w 2007 r. Za sprawą tego „skurczenia się” CEFTA po kolejnych etapach rozszerzenia Unii, a także w związku z chęcią podpisania Porozumienia przez nowe kraje, przyjęło ono w 2006 r. nowy kształt – CEFTA-2006. Na Rys. 2.1 przedstawiono ewolucję zmian sygnatariuszy porozumienia CEFTA oraz CEFTA-2006.

Rys. 2.1. Zmiany wśród sygnatariuszy porozumienia CEFTA*

Źródło: CEFTA Official Website (dostęp: 12.01.2015)

* Data w przypadku krajów zaznaczonych na niebiesko odnosi się do terminu ich wystąpienia z CEFTA (na skutek wstąpienia do UE), natomiast w przypadku krajów zaznaczonych na żółto – do wejścia w życie porozumienia CEFTA-2006 (dotyczy to państw sygnatariuszy aktywnych na 12.01.2015).

CEFTA-2006 jest Umową¹⁹⁷ dotyczącą nowelizacji oraz przyjęcia nowych

członków w poczet pierwotnego Środkowo-Europejskiego Porozumienia o Wolnym

196 Z drugiej strony dodać należy, że według J. Misali (2000, s. 112) do roku 1998 udział wymiany wewnątrzgałęziowej Polski z UE oraz z CEFTA nie wzrósł istotnie. Hajdukiewicz (2000, s. 71) stwierdza z kolei, iż wzrósł on znacznie, jeśli przeanalizować lata 1995-2002. B. Pera (2006, s. 45-57) bada natomiast pozycję konkurencyjną Polski wobec krajów UE oraz CEFTA.

197 Pełny tekst Umowy CEFTA-2006 dostępny jest pod adresem:

http://192.232.255.119/~cefta/sites/default/files/trade/ANN1CEFTA%202006%20Final%20Text.pdf, (dostęp: 07.01.2005).

123 Handlu. Było ono negocjowane pomiędzy kwietniem a grudniem 2006 r. pod auspicjami Paktu Stabilizacji dla Europy Środkowo-Wschodniej oraz ze wsparciem Komisji Europejskiej i podpisane w Bukareszcie 19 grudnia 2006 r (CEFTA Official

Website, dostęp: 07.01.2015)198. Porozumienie miało nadać impet liberalizacji handlu

w regionie (Pjetoric 2006, s. 501). W porównaniu do umowy z 1992 roku, umowa CEFTA-2006 uzupełniona została o kilka nowych elementów [Molendowski, 2007a, s.10]:

 liberalizację przepływu usług,

 współdziałanie w zakresie zamówień publicznych, inwestycji, ochrony

własności intelektualnej, a także

 zbliżanie standardów sanitarnych i fitosanitarnych.

Odnośnie przepływu usług, sygnatariusze zobowiązali się do jego stopniowej liberalizacji oraz do wzajemnego otwierania ich rynków. Innym zobowiązaniem było promowanie handlu elektronicznego, który miał stać się narzędziem zapewniającym zwiększenie możliwości handlowych.

Organem zarządzającym CEFTA-2006 jest Komitet Wspólny (ang. Joint

Committee), utworzony na mocy Art. 40 Umowy. Składa się on z przedstawicieli każdej

ze stron, w osobie ministra właściwego dla kwestii handlu. Komitet spotyka się regularnie, nie rzadziej niż raz na rok i podejmuje decyzje na podstawie konsensusu. Przewodnictwo Komitetu jest rotacyjne i trwa rok, co pomaga w ustalaniu priorytetów i określaniu planu działań na kolejne roczne okresy (CEFTA Official Website, dostęp: 07.01.2015). Częścią Komitetu Wspólnego są trzy podkomitety (ang. Sub-committees): ds. Rolnictwa, ds. Ceł i Zasad Pochodzenia oraz ds. Technicznych Barier Handlu

i Barier Pozataryfowych¹⁹⁹. Wsparcie techniczne i administracyjne dla Komitetu

Wspólnego oraz podkomitetów zapewnia stały Sekretariat znajdujący się w Brukseli (Todorović 2011, s. 17). W przypadku egzekwowania zapisów umowy CEFTA-2006 zastosowanie ma system preferencyjnych zasad pochodzenia (ang. rules of origin), mający swe źródło w legislaturze UE odnoszącej się do krajów znajdujących się w procesie akcesji (Stanić 2011, s.41).

198

Umowa weszła w życie: 26.07.2007 w przypadku Albanii, Macedonii, Mołdowy, Czarnogóry i Kosowa, 22.08.2007 w przypadku Chorwacji, 24.10.2014 w przypadku Serbii, a w przypadku Bośni 22.11.2007 (CEFTA Trade Portal, dostęp: 07.01.2015).

199 Szczegółowy opis zakresu kompetencji poszczególnych podkomitetów zawiera praca J. Zenić-Zeljković (2011, s. 25).

124