Nowy protekcjonizm, Runda Urugwajska i współczesne wyzwania dla WTO

Pojęcie ”nowy protekcjonizm” narodziło się w latach 70. XX wieku. Zjawisko to było efektem pojawienia się na arenie międzynarodowej nowych graczy (krajów nowo uprzemysławiających się), które stanowiły realną alternatywę dla tradycyjnie

zlokalizowanych przemysłów w krajach rozwiniętych41

. Kryzys lat 70. XX wieku doprowadził do proliferacji nowych instrumentów protekcjonizmu handlowego (pozataryfowych barier importu i bilateralnych ograniczeń eksportu). Poza ochroną tradycyjnych gałęzi przemysłu, działania protekcjonistyczne ukierunkowane były również na ochronę branż wschodzących lub przechodzących restrukturyzację (przemysł samochodowy, petrochemiczny, włókna syntetyczne, sprzęt elektroniczny, półprzewodniki). Natomiast import tekstyliów został poddany kontroli w ramach systemu Porozumień Wielowłóknowych (Multifibre Arrangements – MFAs), którego celem była pomoc krajom uprzemysłowionym w restrukturyzacji tej branży (Zielińska-Głębocka 1997, s. 133).

Znaczne ograniczenie stosowania środków nowego protekcjonizmu wprowadziła Runda Urugwajska (1986–1994), w szczególności Porozumienie

o Klauzulach Ochronnych⁴². Zakazano m.in. stosowania takich narzędzi, jak

dobrowolne ograniczenia eksportu (VER), porozumienia o uporządkowanym marketingu, monitorowanie cen, nadzór handlu, przymusowe kartele handlowe, czy systemy dyskrecjonalnego licencjonowania importu (Synowiec 1995, s. 67). Efektem Rundy Urugwajskiej było także objęcie wielostronnymi regulacjami takich kwestii, jak (Kawecka-Wyrzykowska 1995b, s. 28-30; Michałek 2003, s. 214; Technical Barriers …

2014, s.7; Zielińska-Głębocka 1997, s. 134)43

:

 handel usługami (Układ Ogólny o Handlu Usługami – GATS);

 obrót prawami własności intelektualnej (Porozumienie o Handlowych

Aspektach Praw Własności Intelektualnej – TRIPs);

41 Pierwszą istotną gałęzią przemysłu z punktu widzenia krajów uprzemysłowionych była branża tekstylna (por. Zielińska-Głębocka 1997, s. 133).

42 Porozumienie o Klauzulach Ochronnych reguluje zreformowany Artykuł XIX GATT oraz procedury funkcjonowania WTO (Zielińska-Głębocka 1997, s. 134).

43 W ramach Rundy Urugwajskiej nastąpiła również liberalizacja „tradycyjnych”, taryfowych środków protekcjonizmu, poprzez zmniejszenie stawek celnych zapisanych w narodowych listach zobowiązań (inaczej „związanych”, ang. bound duties). Oznaczają one, że państwo nie może podnosić stawek powyżej poziomu ustalonego w liście koncesyjnej (Michałek 2003, s. 214).

49

 polityka państw wobec inwestycji zagranicznych (Porozumienie o Handlowych

Aspektach Inwestycji – TRIMs).

Dodatkowo wprowadzono szczegółowe zasady rozstrzygania sporów, a także mechanizm badania transparentności polityk i praktyk stosowanych przez państwa (Technical Barriers … 2014, s.8).

Na kończącym Rundę Urugwajską spotkaniu w Marakeszu 15 kwietnia 1994 r. podpisano Akt Końcowy oraz Umowę z Marakeszu o Ustanowieniu Światowej Organizacji Handlu, która stała się trzecią, po MFW oraz Banku Światowym, kluczową instytucją, na forum której kształtowane są zasady międzynarodowych stosunków gospodarczych. Głównym zadaniem WTO jest tworzenie ram instytucjonalnych dla wymiany handlowej pomiędzy członkami tej organizacji (Kawecka-Wyrzykowska 1995b, s. 29-30).

Jako, że problem nowego protekcjonizmu został w dużej mierze za sprawą Rundy Urugwajskiej zażegnany, wysiłki państw ukierunkowane zostały z stronę likwidowania zakłóceń w konkurencji międzynarodowej poprzez promocję uczciwego handlu (fair trade) oraz wyrównywania warunków prowadzenia działalności gospodarczej pomiędzy krajami. Procesy te następują poprzez harmonizację regulacji socjalnych oraz środowiskowych, ochrony konkurencji, a także zwalczania nieuczciwych praktyk w działalności produkcyjno-handlowej, na przykład dumpingu czy piractwa (Zielińska-Głębocka 1997, s. 134). Ponieważ głównymi beneficjentami Rundy Urugwajskiej były państwa wysokorozwinięte, celem zapoczątkowanej w roku 2001 roku Rundy z Doha, inaczej Rundy katarskiej, było przekonanie państw słabiej rozwiniętych do liberalizacji handlu w ramach negocjacji wielostronnych. Opracowany w tym celu plan zakładał (Rewizorski 2011, s. 180):

 rozszerzenie zakresu dostępu towarów importowanych z krajów najsłabiej

rozwiniętych do państw uprzemysłowionych;

 wzmocnienie dialogu z państwami najsłabiej rozwijającymi się, dotyczącego

wdrażania przyjętych uzgodnień;

 wprowadzenie ram pomocy technicznej dla tych państw;

 zapewnienie możliwie pełnego ich uczestnictwa w globalnym systemie

50 Oczekiwania związane z Rundą z Doha były ogromne. Samo zniesienie barier handlowych w rolnictwie miało doprowadzić do wzrostu globalnego dochodu o ok. 358 mld USD do 2015 roku, a we wszystkich sektorach – nawet o 600 mld USD, z czego połowa miałaby trafić do krajów ubogich. W efekcie tego ok. 144 mln ludzi mogłoby wyjść do 2015 roku ze strefy ubóstwa (Rewizorski 2011, s. 182). W ramach negocjacji Rundy z Doha, w grudniu 2013 r. przyjęto tzw. Pakiet z Bali. Zawiera on umowy obejmujące pewne uproszczenia w procedurach związanych z wymianą międzynarodową oraz poprawę bezpieczeństwa żywnościowego państw rozwijających się. Pakiet z Bali był pierwszym układem przyjętym przez wszystkie państwa

członkowskie WTO44, w dodatku po kolejnej fali protekcjonizmu, tym razem będącej

efektem kryzysu lat 2008-2009. Choć planowany efekt Pakietu to wzrost obrotów handlowych o ok. 11% oraz utworzenie 21 mln nowych miejsc pracy, z czego 18 mln w krajach rozwijających się, to jednak obejmuje on tylko ok. 10% pakietu reform

ogłoszonych w Doha (Forsal 2013)45

.

Istotne zmiany instytucjonalne i regulacyjne wprowadzone w efekcie postanowień Rundy Urugwajskiej oraz zapoczątkowane w trwającej Rundzie Katarskiej nie są receptą na wszystkie bolączki współczesnej zglobalizowanej gospodarki światowej. Coraz szybciej zmieniające się otoczenie skutkuje bowiem nowymi wyzwaniami, przed którymi stają twórcy międzynarodowego ładu gospodarczego. Do najważniejszych zmian i zarazem wyzwań, Światowa Organizacja Handlu zalicza (World Trade … 2013, s. 267):

 rozwój międzynarodowych łańcuchów dostaw;

 wzrost handlu usługami;

 wzrost współzależności pomiędzy handlem towarami i usługami;

 wyższe i bardziej zmienne ceny dóbr;

 rozwój gospodarek wschodzących;

 coraz lepsze rozumienie związku pomiędzy handlem, zatrudnieniem

i środowiskiem.

44 Pełny tekst deklaracji dostępny jest pod adresem internetowym (http://wto.org/english/thewto_e/minist_e/mc9_e/balipackage_e.htm)

45 Analizę powodów impasu negocjacyjnego rundy katarskiej, w ujęciu ekonomii politycznej oraz nowej ekonomii instytucjonalnej, zawiera praca B. Michalskiego (2014a).

51 Jednocześnie znaczna część procesów otwierania się gospodarek odbywa się nie za sprawą WTO, ale w ramach porozumień regionalnych. Stąd istotnym wyzwaniem jest sprawienie, aby zyski z umów o charakterze preferencyjnym zostały zrealizowane w wymiarze wielostronnym (World Trade … 2013, s. 267).

Wraz z postępem procesu globalizacji rośnie skala i złożoność problemów

występujących w handlu międzynarodowym46, które wymagają rozwiązania na forum

Międzynarodowej Organizacji Handlu. Świadczy o tym między innymi przedstawiona na Wykresie 1.3 długość trwania kolejnych rund negocjacyjnych w ramach WTO.

Źródło: Opracowanie własne

O ile każda z pierwszych pięciu rund negocjacyjnych trwała krócej niż jeden rok i dotyczyła głównie wysokości taryf celnych, tak począwszy od Rundy Kennedy’ego rokowania trwały latami, a ich zakres zaczął obejmować nowe problemy: ograniczenia pozataryfowe (od Rundy Tokijskiej), zasady handlu, rozstrzyganie sporów, usługi, własność intelektualną, rozwiązania sektorowe dla rolnictwa i tekstyliów (Runda Urugwajska) oraz standardy BHP, ochrona środowiska, zasady konkurencji, inwestycje,

przejrzystość, patenty i in. (Runda z Doha⁴⁷). Wydaje się więc, że stopień

skomplikowania współczesnego handlu międzynarodowego osiągnął poziom trudny do ujęcia w ramy prawne na poziomie globalnym.

46 Jak piszą J. Schroeder i B. Stępień (2007, s. 7-8), złożonośc globalizacji przejawia się w tym, że jej skutki różnią się pod względem skali i intensywności oddziaływania.

47

We wrześniu 2015 runda ta nadal nie została zakończona. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 D łu go ść n e go cjacji (m ie si ąc e )

Rundy negocjcyjne GATT/WTO * runda nie zakończona

52

1.5. Dylematy liberalizacji handlu w wybranych krajach rozwijających