Charakterystyka szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii

2.3. System finansowania szkolnictwa wyższego w Wielkiej

Brytanii

2.3.1. Charakterystyka szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii

W Wielkiej Brytanii historyczne uwarunkowania rozwoju uniwersytetów wywarły duży wpływ na obecny kształt szkolnictwa wyższego w tym kraju. Przez przeszło 600 lat Oxford i Cambridge były jednymi uniwersytetami w Anglii i dominującymi ośrodkami w całej Wielkiej Brytanii (obok Oxford i Cambridge istniały także niewielkie uczelnie szkockie), dlatego tworzonym później instytucjom szkolnictwa wyższego było bardzo trudno uciec od wpływu tej starej uniwersyteckiej tradycji, szczególnie w zakresie wyboru etosu akademickiego oraz roli w kształceniu elit społecznych235

.

Wśród szkół wyższych w Wielkiej Brytanii można wyróżnić trzy rodzaje instytucji: uniwersytety, kolegia uniwersyteckie i kolegia dalszej edukacji. Dwie pierwsze kategorie są klasyfikowane jako instytucje szkolnictwa wyższego (higher education institutions - HEI), natomiast kolegia dalszej edukacji nie są formalnie szkołami wyższymi, ale prowadzą w ograniczonym zakresie kursy

234 M. Kolasiński, P. Lisiecki, Konkurencja cenowa na rynku usług edukacji wyższej w: „Konkurencja na rynku usług edukacji wyższej”, J. Dietl i Z. Sapijaszka (red.), Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Łódź 2006, s. 166-167 (139-171).

141 kończące się kwalifikacjami na poziomie edukacji wyższej i w tym zakresie działalności podlegają finansowaniu w ramach dotacji dydaktycznej dla szkolnictwa wyższego (w przypadku Anglii z HEFCE) (Tabela 22).

System szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii jest systemem unitarnym, jednak ze względów historycznych uniwersytety można podzielić na tzw. stare i nowe. Rozróżnienie to odwołuje się do zmian wprowadzonych w 1992 roku na mocy Ustawy o Edukacji Wyższej i Dalszej, która zakończyła okres binarnego podziału w szkolnictwie wyższym, nadając rangę uniwersytetu politechnikom. Politechniki początkowo zakładane były przez fundacje charytatywne, a potem lokalne władze edukacyjne, w celu umożliwienia podniesienia wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych robotnikom na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych. W 1992 r. ponad 40 politechnik uzyskało prawo do nadawania własnych stopni naukowych i od tego czasu są określane jako tzw. nowe uniwersytety²³⁶.

Tabela 22 Liczba szkół wyższych w Wielkiej Brytanii Uniwersytety i kolegia uniwersyteckie (instytucje szkolnictwa wyższego HEI)

Kolegia dalszej edukacji

Anglia 130 123

Walia 12 19

Irlandia Północna 4 6

Szkocja 20 43

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Higher Education Founding Council for England www.hefce.ac.uk, Higher Education Founding Council for Wales, www.hefcw.ac.uk, Department for Employment and Learning Northern Ireland, www.delni.gov.uk, Scottish Funding Council www.sfc.ac.uk.

„Stare” uniwersytety funkcjonowały także przed 1992 rokiem jako instytucje akademickie i w odróżnieniu od dawnych politechnik nie zajmują się kształceniem zawodowym, chociaż mogą prowadzić studia na stopnie akademickie akredytowanych zawodowo, przykładowo inżynierów, księgowych237

.

Wszystkie uniwersytety są w dużym stopniu autonomiczne i nie są poddane bezpośredniej kontroli rządu. Samodzielnie decydują o przyznawaniu własnych stopni, ustalają kryteria przyjęć na studia, prowadzą własną politykę w zakresie zatrudniania pracowników, a w sferze finansowej maja możliwość osiągania dochodów z różnych źródeł oraz swobodę w nabywaniu i sprzedawaniu swoich aktywów, łącznie z nieruchomościami.

236 J. Taylor, Sticks and Carrots: the Effectiveness of Government Policy on Higher Education in England since 1979, “Higher Education Management and Policy”2003, Vol.15, No.1, s. 91 –103.

237

R. Mosakowski, Szkolnictwo wyższe w krajach Unii Europejskiej. Stan obecny i planowane reformy, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2002, s. 223.

142 Kolegia uniwersyteckie są to szkoły prowadzące krótkie studia oraz studia podyplomowe. Stopnie akademickie oraz inne kwalifikacje nadawane przez szkoły wyższe nie będące uniwersytetami, wymagają ratyfikacji przez instytucję zewnętrzną, najczęściej uniwersytet lub państwowy organ akredytacyjny238

.

Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność szkół wyższych jest od lipca 2004 roku Ustawa o szkolnictwie wyższym (Higher Education Act).

Od lat 1960. miał miejsce systematyczny przyrost liczby studentów, który znacznie zwiększył dynamikę w drugiej połowie lat 1980. Liczba studentów zwiększyła się z około z 400 tys. w 1960 roku, do 850 tys. w 1987239

, a w 2009 roku wyniosła już 2,4 mln (Rysunek 16).

Rysunek 16 Liczba studentów w Wielkiej Brytanii w latach 1987-2009 (w mln osób)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Higher Education Statistics Agency, www.hesa.ac.uk, data

dostępu: maj 2010 r.

Udział osób podejmujących studia wyższe wynosił 6% w roku 1960, 14% w 1970, przez następna dekadę zamieniał się nieznacznie pozostając na tym samym poziomie w roku 1980, ale w następnych latach następował ciągły wzrost wskaźnika skolaryzacji (Rysunek 17).

238 Systemy edukacji w Europie – stan obecny i planowane reformy. Zjednoczone Królestwo – Anglia,

Walia i Irlandia Północna, www. Socrates.org.pl. Data dostępu: lipiec 2009 r.

239

J. Blanden, S. Machin, Educational Inequality and the Expansion of UK Higher Education, “Scottish Journal of Political Economy”, 2004, Vol. 51, No. 2, s. 232 i 233.

0 0,5 1 1,5 2 2,5 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

143 W następnych latach priorytetem przyjętym przez rząd w dziedzinie polityki edukacyjnej ma być dalsze zwiększanie udziału w edukacji wyższej, co najmniej o 1 pkt. proc., aż do osiągnięcia 50% udziału osób studiujących w grupie docelowej²⁴⁰. Rysunek 17 Współczynnik skolaryzacji w szkolnictwie wyższym w Wielkiej Brytanii w latach 1984-2009

Źródło: Źródło:opracowanie własne na podstawie danych: P.Johnson, Education Policy in England, "Oxford Review of Economic Policy", 2004, Vol.20, No.2, s. 192 oraz Statistical First Release. Participation Rates in Higher Education: Academic Years: 2006/2007 - 2008/2009. Department for

Business, Innovation and Skills,London, 2010, http://stats.bis.gov.uk/he/Participation_Rates_in_HE

_2008-09.pdf, dostęp maj 2008.

Złożone są przyczyny tak spektakularnego wzrostu popularności studiów wyższych wśród młodych ludzi. Uważa się, że częściowo za wzrost popytu na studia wyższe odpowiadają zmiany w gospodarce i rozrastanie się sektora usług wymagającego wyższych kwalifikacji241

, a z drugiej strony zwłaszcza widoczne w latach 1980. pogłębianie się luki w poziomie zarobków między absolwentami wyższych uczelni i pracownikami bez dyplomu ukończenia studiów242

.

Wzrost powszechności kształcenia na poziomie wyższym spowodował jednak kryzys w dziedzinie finansowania szkolnictwa wyższego. W ciągu dwudziestolecia od 1980 do 2000 roku, a więc w okresie najintensywniejszego wzrostu masowości

240 Jako wskaźnik skolaryzacji przyjęto - HEIPR Higher Education Initial Participation, wskazujący na udział studentów w grupie wiekowej 17-30 lat. Patrz: Participation Rates in Higher Education: Academic Years: 2006/2007-2008/2009. Department for Business, Innovation and Skills, London, 2010, http://stats.bis.gov.uk/he/Participation_Rates_in_HE_2008-09.pdf

241 M. Kogan, S. Hanney, Reforming Higher Education, Jessica Kingsley Publishers, London 2000, s. 30-45.

242

S. Machin, Wage Inequality in the UK, “Oxford Review of Economic Policy”, 1996, Vol. 13, No. 1, s. 47-64. 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 1984/85 1985/86 1986/87 1987/88 1988/89 1989/90 1990/91 1991/92 1992/93 1993/94 1994/95 1995/96 1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 %

144 w szkolnictwie wyższym, realne nakłady finansowe na studenta zmniejszyły się dwukrotnie243

.