Charakterystyka zakresu i rodzaju aktywności użytkowników portali medycz-

Zgodnie z procedurą badawczą, głównemu pytaniu problemowemu przypo-rządkowano szczegółowe pytania metodologiczne oraz merytoryczne. Wyniki analizy zgromadzonych danych, uprawniają do stwierdzenia, że łączna liczba ko-mentarzy – w odpowiedzi na umieszczone bodźce (pozytywne, negatywne oraz neutralne), była uzależniona od podjętych wątków problemowych. Tabela 3 ilustru-je statystykę ilości komentarzy zamieszczonych przez uczestników eksperymentu.

Okazało się, że badani najaktywniej wypowiadali się na temat zagadnień wpisanych w pierwszy obszar problemowy, dotyczący procesu komunikowania się lekarzy i pacjentów, zachowań lekarzy wobec chorych (łącznie 39 komen-tarzy70). W odpowiedzi na bodźce pojawiło się 18 pozytywnych komentarzy oraz 20 opinii negatywnych. Problematyka wpisana w drugi obszar, związany z podmiotowością, czyli charakterem relacji i sposobem traktowania pacjenta przez lekarza, wywołała 10 komentarzy pozytywnychoraz 6 wypowiedzi nega-tywnych (łącznie 13 komentarzy). Z kolei ostatni, trzeci obszar, odnoszący się do

68 Np. forum dotyczące okulistyki – 7814 wpisów, zob. http://www.forum.optyczny.pl/index. php; forum dotyczące niepełnosprawności – 198 115 wpisów, zob. http://www.ipon.pl/forum/ (do-stęp 02.03. 2013).

69 Np. forum dotyczące klasterowego bólu głowy – 388 uczestników, zob. http://forum.kla-sterowy.pl/; forum dotyczące niepełnosprawności – 27 551 uczestników, zob. http://www.ipon.pl/ forum/) (dostęp 02.03.2013).

70 Komentarze nie sumują się, gdyż jedna wypowiedź badanego mogła zawierać i pozytywne, i negatywne opinie bądź też nie była związana z tematyką badania.

Tabela 3. Pozytywne i negatywne komentarze z podziałem na trzy obszary badawcze

Obszar _komentarze^Pozytywne _komentarze^Negatywne Łączna liczba komentarzya

Pierwszy obszar badawczy 18 20 39

Drugi obszar badawczy 10 6 13

Trzeci obszar badawczy 1 4 4

a Nie sumują się, gdyż jedna wypowiedź badanego mogła zawierać i pozytywne, i negatywne opinie bądź też nie była związana z tematyką badania.

Źródło: badania własne.

świadomości praw pacjenta, zyskał najmniejszą liczbę wpisów, bo tylko 1 komen-tarz pozytywny oraz 4 negatywne (łącznie 4 komenkomen-tarze).

Z perspektywy badacza liczba przywołanych wypowiedzi skłania do refleksji, że analizowane zagadnienia dla użytkowników wylosowanych portali o tematyce medycznej nie stanowiły najważniejszych kwestii – portale te powstały w innym celu (informatyczno-doradczo-terapeutycznym) i ten cel ewidentnie przewijał się w wątkach tematycznych w najszerszym zakresie. Różnica ilości wypowie-dzi już w poszczególnych obszarach problemowych mogła wynikać z faktu, że wybrane z nich pełnią bardziej istotną rolę dla pacjentów, bądź mają oni w ich zakresie określone doświadczenie i wiedzę. Komunikacja chorego z lekarzem jest podstawą interakcji i skuteczności procesu leczniczego71. Sposób rozmowy leka-rza z pacjentem wywołuje także najwięcej emocji wśród pacjentów, gdyż może zniwelować bądź podnieść poziom lęku (często wskazuje się na znaczące braki w zakresie umiejętności komunikacyjnych lekarzy, np. w środkach masowego przekazu pojawiają się materiały o problemach komunikacyjnych na linii pacjent – lekarz). Można przypuszczać (a potwierdziły to dodatkowe badania ankietowe, omówione w dalszej części), że trzeci obszar uzyskał najmniejszą liczbę komen-tarzy, ponieważ dotyczy praw pacjenta, sfery, o której pacjenci (wbrew zapewnie-niom menedżerów zdrowia) niestety wiedzą wciąż niewiele72.

71 Np. P.R. Mayerscough, M. Ford, Jak rozmawiać z pacjentem, Gdańsk 2001, s. 14–18. 72 Por. Prawa pacjenta, Raport z badania Capibus, MillwardBrown SMG/KRC, http://www. prawapacjenta.eu/var/media/File/Raport%20z%20badania_swiadomosc%20praw%20pacjenta%20 i%20wiedza%20w%20Polsce.pdf, 2008 (dostęp 02.01.2013); Gotowość do zmian w służbie zdro-wia, Raport z badania Capibus, MillwardBrown SMG/KRC, http://www.prawapacjenta.eu/var/me-dia/File/Raport%20z%20badania_swiadomosc%20praw%20pacjenta%20i%20wiedza%20w%20 Polsce.pdf. 2010 (dostęp 02.01.2013); Wiedza o prawach pacjenta, Komunikat CBOS. BS/90/2001, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2001/K_090_01.PDF, 2001 (dostęp 02.01.2013); Łamanie praw pacjentów – mit czy rzeczywistość, Komunikat CBOS. BS/94/92/96, http://www.cbos.pl/SPI-SKOM.POL/1996/K_092_96.PDF, 1996 (dostęp 02.01.2013).

W kontekście założeń metodologicznych, istotne merytorycznie i poznawczo, są dane dotyczące rozkładu pozytywnych i negatywnych komentarzy w poszczegól-nych obszarach, w odniesieniu do grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Należy do-datkowo wyjaśnić, że każda wypowiedź internauty miała charakter pozytywny bądź negatywny i wyrażała jego stosunek do danego obszaru tematycznego. Komentarze użytkowników forów medycznych pozbawione były treści neutralnych. Jak wynika z danych w tabeli 4, liczba odpowiedzi pozytywnych była wyższa w grupie kontro-lnej (łącznie 17 pozytywnych komentarzy), w porównaniu z grupą eksperymental-ną (łącznie 12 pozytywnych komentarzy). Co istotne, liczba postów negatywnych również była wyższa w grupie kontrolnej (łącznie 25 komentarzy negatywnych) – w grupie eksperymentalnej (łącznie 4 komentarze negatywne). A zatem badani zdecydowanie chętniej wypowiadali się w sytuacji, gdy byli jawnie poinformowani o uczestnictwie w badaniu (czyli były to osoby zakwalifikowane do grupy kontro-lnej). Co ciekawe i godne uwagi, liczba komentarzy pozytywnych i negatywnych ogółem wyniosła tyle samo, czyli po 29 wypowiedzi.

Tabela 4. Uzyskane pozytywne i negatywne komentarze w grupie eksperymentalnej i kontrolnej

z podziałem na trzy obszary badawcze

Obszar

Komentarze

– grupa eksperymentalna – grupa kontrolna^Komentarze

pozytywne negatywne pozytywne negatywne

Pierwszy obszar badawczy 5 1 13 18

Drugi obszar badawczy 7 2 3 4

Trzeci obszar badawczy 0 1 1 3

Źródło: badania własne.

Na podstawie pozyskanych danych (zob. tabela 5) można także stwierdzić, że wstępne założenie badawcze nie potwierdziło się, gdyż negatywne komen-tarze badaczek wywoływały więcej wypowiedzi internautów o charakterze po-zytywnym (9). Odnotowano tylko 2 posty negatywne. Taka sama tendencja zo-stała zauważona w przypadku umieszczania na portalach medycznych bodźców pozytywnych skutkujących pojawieniem się nieco większej liczby wypowiedzi o charakterze pozytywnym (3) niż negatywnym (1). Najdłuższa dyskusja wywią-zała się w przypadku dokonania wpisu o charakterze neutralnym (43). Negatyw-ne komentarze badaczek wywołały 11 wypowiedzi, a pozytywNegatyw-ne – 4. Większość wypowiedzi pozytywnych użytkowników portali medycznych, w odpowiedzi na negatywne bodźce, miała charakter terapeutyczny, pocieszający, doradczy. Można to wytłumaczyć tym, że Internet odgrywa szczególną rolę wobec osób, które szu-kają pomocy i wsparcia, które czują się „samotne ze swoim problemem”, bezsilne

i bezradne. Anonimowość, jaką uzyskują w sieci, pozwala im szczerze opowie-dzieć o swoich problemach i wprost prosić o pomoc. Wyniki badań psychologicz-nych pokazują, że ludzie o wiele chętniej pomagają osobom podobnym do siebie – w tym wypadku osobom z podobnymi schorzeniami, chorobami i problemami. Sprzyja to budowaniubardzo silnych więzi społecznych z „wirtualnymi przyja-ciółmi”73. Zatem specyfika forum medycznego znacząco wpłynęła na zachowania użytkowników, którzy w odpowiedzi na negatywny komentarz przedmówcy nie-śli pociechę, pomoc i wsparcie, pokazując mu pozytywny obraz danej sytuacji. Negatywny post badaczek na forum o innej – niż medycznej – tematyce mógłby nie spotkać się z taką reakcją.

Tabela 5. Uzyskane rodzaje komentarzy ze względu na zastosowany bodziec

Rodzaj bodźca Liczba bodźców ^{Rodzaj komentarza} Długość dyskusji pozytywny negatywny

Pozytywny 5 3 1 4

Negatywny 5 9 2 11

Neutralny 10 17 26 43

Źródło: badanie własne.

Analizie poddano również rodzaj informacji zawartych na forach. Pacjen-ci wymieniali się między sobą wiadomośPacjen-ciami na temat dobrych specjalistów; lekarzy, którzy mogli im pomóc pokonać chorobę bądź poprawić jakość życia. Szukali również informacji o „dobrych” gabinetach medycznych. Dodatkowo, wymieniali się wiedzą dotyczącą metod leczenia chorób, stosowanych leków, ich działań niepożądanych, przebytych kuracji. Na części portali znalazły się infor-macje prawne związane z poszukiwaniem pomocy w razie złamania praw pacjen-ta przez lekarza. Warto również dodać (szczególnie w odniesieniu do problematy-ki pozostałych analiz empirycznych – przedstawionych w dalszej części pracy), iż w kilku przypadkach na stronach portali pojawiły się skargi pacjentów dotyczące zachowania lekarzy i generalnie funkcjonowania służby zdrowia.

2.4. Rekonstrukcja przebiegu wizyty lekarskiej na podstawie