Chrystologia pierwszych wydarzeń działalności publicznej Jezusa

Pierwszym wydarzeniem publicznej działalności Jezusa był chrzest Jezusa. Łukasz umieszcza go świadomie w powszech-nej historii świata, natomiast Mateusz zamieszcza drzewo genealogiczne Jezusa, ukazujące Go jako dziedzica obiet-nicy danej Abrahamowi i spadkobiercę przyrzeczeń danych Dawidowi i najwyżej pośrednio wskazuje na uniwersalność królestwa Bożego. U Łukasza drzewo genealogiczne docie-ra aż do Adama, a nawet do momentu stworzenia. Jezus jest Synem Adama – Synem Człowieczym, wszyscy więc należy-my do Niego, a On do nas, w nim ma początek i osiąga swój cel nowe człowieczeństwo28. Jezus chce wypełnić wszystko, co sprawiedliwe, co oznaczało według Tory przyjęcie całej woli Bożej i niesienie „jarzma królestwa Bożego”. Przyjęcie chrztu pokuty oznacza solidarność z ludźmi obciążonymi winą, ale pragnących sprawiedliwości. Pełne znaczenie tego obrzędu wykazały dopiero Krzyż i Zmartwychwstanie: Jezus wziął na ramiona ciężar winy całej ludzkości i poniósł go do Jordanu; „chrzest” w przepowiadaniu Jezusa oznacza przecież także Jego śmierć (por. Mt 10, 38; Łk 12, 50), a głos „To jest mój Syn umiłowany” (Mk 3, 17) jest znakiem zapowiadającym Jego zmartwychwstanie. Tylko w tym kontekście zrozumiały staje się także chrzest chrześcijański29. Słowa Jan Chrzciciela o „Baran-ku Bożym” mogą przede wszystkim wskazywać na Jezusa jako Sługę Bożego, który przez zastępczą pokutę „niesie” grzech świata, ale także jako na prawdziwego Baranka paschalnego, który przez cierpienie gładzi grzech świata. Papież pisze, że są dokonaną w kontekście teologii Krzyża interpretacją chrztu Jezusa i Jego zstąpienia do otchłani. Otwarte niebo to znak, że wspólnota woli Jezusa z Ojcem i wypełniana

„sprawiedli-28 Por. J. Ratzinger – Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, dz. cyt., s. 23n.

Specyfika chrystologii w dziele Jezus z Nazaretu 53

wość” otwiera niebo, którego istotą jest właśnie pełnienie woli Ojca30. Ogłoszenie przez Ojca posłannictwa Jezusa wyjaśnia nie tylko Jego działanie, lecz także Jego byt – On jest Synem Umiłowanym. Ukazany zostaje także rąbek tajemnicy Trój-jedynego Boga31. Pod koniec tego rozdziału papież stwierdza krytycznie w kontekście liberalnego nurtu badań nad Jezusem: „Teksty nie pozwalają nam zajrzeć do wnętrza Jezusa – Jezus stoi ponad naszymi psychologiami (...). Mówią (...) natomiast o Jego relacjach do ‘Mojżesza i Proroków’; ukazują wewnętrz-ną jedność Jego drogi od pierwszego momentu życia aż po Krzyż i Zmartwychwstanie. Jezus nie ukazuje się (...) jako genialny człowiek, przeżywający wstrząsy, porażki i sukcesy. (...) stoi (...) przed nami jako ‘umiłowany Syn’, który choć z jednej strony jest całkowicie inny (...), może być każdemu z nas współczesny”32.

30 Por. tamże, s. 131n.

31 Por. tamże, s. 32n.

32 Tamże, s. 34. Th. Söding uważa, że sprzeciw Ratzingera wobec egze-gezy liberalnej nie tylko wyostrza jego świadomość znaczenia teologicznej i historycznej substancji Ewangelii, lecz także przeszkadza mu czasami w się-gnięciu do jej głębi (por. Aufklärung über Jesus…, dz. cyt. 284n). Komentując w kontekście teologii J. Ratzingera kompleksowy temat samoświadomości Jezusa, Th. Krenski stwierdza bliskość jego chrystologii w odniesieniu do ujęć R. Guardiniego i H. U. von Balthasara, a pod koniec pisze: „der Papst habe Schwierigkeiten, zu akzeptieren, dass der Manschgewordene statt über unseren Psychologien zu stehen, sich der menschlichen Psyche insofern unterworfen habe. Davon kann im Kontext seiner Theologie freilich keine Rede sein. Die tatsächliche Intention seiner Polemik erhellt sich aus der Überzeugung, ‘dass die Humanwissenschaften, die den Menschen »positiv« im Sinn heutiger wissenschaftlicher Methoden auszuleuchten versuchen, wichtige Erkenntnisse über den Menschen bringen können’, sie aber ‘nicht die Frage nach der eigentlichen Wahrheit des Menschen überflüssig machen, die Frage also, von wo diese Wirklichkeit Mensch komme und wozu sie bestimmt sei’. So wahr das ist, so wahr ist es auch, dass das wahre Menschsein Jesu eine Psychologie beinhaltet, mittels derer (nicht aus der) ihm zu Bewusstsein kommt bzw. gebracht wird, wer er als Logos immer schon ist. Nur wer das akzeptiert, wird mit der Formel von Chalkedon das Ganze angenommen habe“ (Steht Jesus über unseren Psychologien? Joseph

54 ks. Marek Jagodziński

Na początku refleksji nad kuszeniem Jezusa papież przy-pomina, że kończące scenę chrztu zstąpienie Ducha Świętego na Jezusa jest formalną inwestyturą na urząd Mesjasza-Chry-stusa, tzn. Pomazańca. Jezusowi zastała więc nadana godność królewska i kapłańska, a zaskakującym ciągiem dalszym było kuszenie Go przez Szatana. Sens tego autor Jego posłannictwa: „Jezus musi – tu należy szukać najgłębszego rdzenia Jego po-słannictwa – wejść w dramat ludzkiej egzystencji, przemierzyć ją aż do samego jej dna, by w ten sposób znaleźć ‘zagubioną owcę’, wziąć ją na ramiona i zanieść do domu. (...) musi On całą historię (...) wziąć w swoje ręce, przemierzyć i wycierpieć, ażeby móc ją przemienić”33. Szatańskie pokusy mają wymiar wybitnie chrystologiczny: „Jeśli jesteś Synem Bożym...” (Mt 4, 3). Jezus nie uległ pokusie przemiany kamieni w chleb, ale – przypomina papież – w innym kontekście rozmnożył chleb na pustkowiu, a potem ustanowił eucharystyczny cud chleba. Nie uległ biblijnie umotywowanej przez Szatana pokusie rzucenia się w dół z narożnika świątyni, nie wystawił Boga na próbę, ale „skoczył” „w głębiny śmierci, w noc opuszczenia, w skazanie na bezbronność. Dokonał tego skoku jako aktu miłości Boga do ludzi”34. Nie oddał Diabłu pokłonu na górze, ale później zgromadził uczniów „na górze” (por. Mt 28, 16) i powiedział „Dana mi jest wszelka władza w niebie i na ziemi” (Mt 28, 16) – ale ma tę władzę dzięki „innej górze”, przez krzyż, śmierć i zmartwychwstanie35.

Ratzinger kommentiert Benedikt XVI., [w:] Jesus und der Papst, dz. cyt., s. 21n).

33 J. Ratzinger – Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, dz. cyt., s. 36.

34 Tamże, s. 45. R. Voderholzer uważa, że historia kuszenia Jezusa jest „narracyjną” typologią Adam-Chrystus, a dla Benedykta XVI najbardziej niebezpieczną, racjonalnie i etycznie dobrze zamaskowaną pokusą jest ta dotycząca uczynienia z kamieni chleba, co nabiera szczególnego znaczenia zwłaszcza w kontekście teologii wyzwolenia (por. Überlegungen zur „impliziten

Dogmatik“ im Anschluss an Kapitel zwei und drei, art. cyt., s. 26n).

Specyfika chrystologii w dziele Jezus z Nazaretu 55

Początek działalności Jezusa związany jest z głoszeniem Ewangelii o bliskim królestwie Bożym. Oddając znaczenie słowa „ewangelia” w dzisiejszej naukowej semantyce, Bene-dykt XVI pisze, że Ewangelia jest nie tylko słowem informu-jącym, lecz także performatywnym – jest działaniem, sprawczą mocą przychodzącą na świat, aby go uleczyć i przeobrazić: Jest skutecznym słowem działającego, rzeczywistego Pana świata – żywego Boga36. Papież przypomina, że orędzie królestwa Bo-żego stanowiło główną oś przepowiadania przedpaschalnego Jezusa, a po Wielkanocy stała się nią chrystologia. Na pytanie, czy zamiana podmiotu, zastąpienie „królestwa Bożego” sło-wem „Chrystus” (i powstawanie Kościoła) nie było odejściem od autentycznego nauczania Jezusa, odpowiada: „Wszystko zależy tu od naszego rozumienia sformułowania ‘królestwo Boże’ użytego przez Jezusa, od relacji głoszonego orędzia do Głoszącego: czy jest On tylko Posłańcem reprezentującym ja-kąś, w gruncie rzeczy niezależną od Niego, sprawę, czy może tym głoszonym orędziem jest sam Posłaniec?”37. Papież rela-cjonuje skomplikowaną historię objaśniania tego kluczowego terminu38, zaczynając od interpretacji Orygensa, nazywającego Jezusa autobasileia – królestwem w Jego własnej osobie – co oznaczałoby, że ten termin był zawoalowaną chrystologią39. Dostrzegając braki wszystkich innych ujęć, wraca do Ewan-gelii i do rzeczywistego Jezusa oraz podkreśla, że hebrajskie słowo malkut i greckie basileia są określeniami akcyjnymi oraz mówią o panowaniu Boga. Nowość zaś i specyfika orę-dzia Jezusa polega na tym, że według niego Bóg orę-działa teraz w sposób doskonalszy niż dotychczas i ukazuje się w historii

36 Por. tamże, s. 52.

37 Por. tamże, s. 53.

38 Por. tamże, s. 53–57.

39 Por. R. Voderholzer, Überlegungen zur „impliziten Dogmatik“ im

An-schluss an Kapitel zwei und drei, art. cyt., s. 33n. Tamże, s. 34: „Die Theozentrik

der Verkündigung Jesu steht nicht im Gegensatz zur Christologie, sondern Jesu Botschaft vom Vater zeigt sich gerade in der Form der Christologie”.

56 ks. Marek Jagodziński

jako jej Pan i Bóg40. W kwestii zaś interpretacji Łk 17, 20n i słów Jezusa „Oto bowiem królestwo Boże pośród was jest”, Papież przytacza przeważającą dzisiaj wykładnię twierdzącą, że w tych słowach wskazuje On na siebie (por. J 1, 30; Łk 11, 20)41. Wskazując zaś na całe przepowiadanie Jezusa, pisze: „Jezus zawsze mówi jako Syn (...) w tle Jego przesłania zawsze znajduje się relacja między Ojcem i Synem. W tym sensie Jezus zawsze mówi o Bogu. Ponieważ jednak On sam jest Bogiem – Synem – całe Jego przepowiadanie jest zwiastowaniem Jego własnej tajemnicy. Jest chrystologią, to znaczy mówieniem o obecności Boga w Jego własnych czynach i w Jego bycie”42.