głównych elementów systemu oceniania a ich postawy wobec SOOP
6.3. Częstotliwość dokonywania oceny
Dwuletnia częstotliwość oceniania, jaka obowiązywała w momencie przepro-wadzania badań, jest uznawana przez respondentów prezentujących pozytywne
postawy wobec SOOP albo za optymalną, albo za zbyt dużą. Osoby twierdzące, że
taka częstotliwość była dobra, uzasadniają to dostosowaniem do rytmu pracy czy do cyklu wydawniczego:
[…] ten okres rozliczeniowy jest adekwatny do sposobu naszej pracy czy dynamiki pracy i to na pewno będę musiała pochwalić, chciałabym pochwalić. Cieszę się, że nie jest to sprawozdanie roczne (W11).
Pozytywnie opiniują to rozwiązanie również inni respondenci, niepodający szczegółowych uzasadnień. Niektórzy rozmówcy uważają zaś, że okres ten powi-nien być dłuższy. Respondentka W2 stwierdza, że dobrym rozwiązaniem byłoby odniesienie do czasu, jaki przysługiwał na zrobienie habilitacji i przeprowadzenie oceny w połowie tego okresu. Inny badany, historyk, podkreśla, że:
[…] ten okres dwóch lat wytwarza ogromną presję czasu. Pracowanie pod presją nie jest dobre, jeże-li mówimy o czymś takim, jak rzeczywiste badania naukowe, które trzeba robić bardzo powojeże-li i po prostu nad nimi myśleć. Do pewnych rzeczy trzeba dojrzeć po prostu. Często jest tak, że ja powinie-nem przez rok albo przez półtora czytać. Ten system wytwarza taką presję na publikowanie (W8).
Kolejny stwierdza, że tak częste ocenianie może prowadzić do niepożądanych zjawisk:
[…] szczególnie chyba w naukach humanistycznych, które mogą powodować na dłuższą metę to, że nie pojawiają się ciekawe i dogłębne monografie, które wymagają znacznie więcej czasu (W25).
Następny badany powołuje się również na czasochłonność procesu badawczego i wydawniczego, stwierdzając, że
[…] produkuję coś w drugim roku, to zastanawiam się, czy puścić w tym, czy poczekać te kilka miesięcy i żeby to się liczyło w nowy okres rozliczeniowy (W37).
Wskazuje to, że respondenci mogą kierować się ocenianiem okresowym przy planowaniu swoich publikacji. Jedna z respondentek zauważa, że długość ocenia-nego okresu ma znaczenie tylko w krótkiej perspektywie czasowej, ponieważ
jeżeli się nie wyrobiłam w poprzednim okresie dwuletnim, to to mi spada na następny, więc w tym ciągu dłuższym to się wyrównuje. Natomiast w perspektywie krótszego czasu, to się wydaje, że tak szczupło tego czasu jest (W39).
Badany W42 z kolei jako powód, dla którego dwa lata to za mało podaje, że „to jest taka działalność administracyjna, więc robienie tego zbyt często wydaje się niekonieczne”.
Częstotliwość oceniania okresowego pracowników raczej nie jest w tej grupie respondentów źródłem stresu. Część jest zwolennikami oceny dwuletniej, część postuluje rzadsze ocenianie zatrudnionych, ale ani jedna, ani druga grupa nie wy-raża szczególnie wyraźnych emocji.
W przypadku osób deklarujących postawy negatywne wobec SOOP można zauważyć większe ujednolicenie poglądów. Wszyscy wypowiadający się na temat częstotliwości oceniania uznali, że dokonywanie oceny raz na dwa lata jest zbyt częste. Większość z respondentów wskazała, że przyczyną, dla której uważają, że oceny należy dokonywać rzadziej, jest długi cykl badawczo-publikacyjny, ale również czasochłonność oceny. Respondentka – przeciwniczka sformalizowane-go oceniania okresowesformalizowane-go – stwierdziła zaś, że „jeśli już musi być ta ocena, to im rzadziej, tym lepiej” (W41). Częstotliwość oceniania przez wielu respondentów również z pozostałych dwóch grup – deklarujących postawy pozytywne i ambi-walentne – była uznawana za zbyt dużą. Należy zwrócić uwagę, że grupa osób deklarujących postawy negatywne lub raczej negatywne jest pod względem opinii na temat częstotliwości zgodna – być może przy wielu innych problemach dostrze-ganych przez respondentów ten czynnik wzmacnia ich negatywną postawę.
Z kolei w przypadku respondentów prezentujących postawy ambiwalentne stosunkowo często pojawia się opinia, że dwuletnia częstotliwość oceniania jest zbyt duża ze względu na cykl wydawniczy:
Dwuletni system oceniania, w sytuacji, kiedy tekst zaakceptowany do publikacji będzie opubliko-wany najwcześniej za trzy lata […] w porządnym, znanym czasopiśmie, jest po prostu absurdalne (W24).
No, co dwa lata to już w ogóle, to jest aż śmieszne (W34).
Taka częstotliwość, zdaniem respondentów, nie sprzyja publikacjom w renomowa-nych czasopismach:
Taka kalkulacja może spowodować, że […] dobra praca, która mogłaby być w prestiżowym cza-sopiśmie została wysłana do czasopisma, które miało mniejszą liczbę punktów, tylko dlatego, że jest ta ocena (W4).
Powodem takiego postępowania jest zwykle szybsze procedowanie w przypad-ku czasopism mających mniej punktów. Możliwość przedstawienia prac z dłuższe-go okresu jest wskazywana jako korzystna:
Jeśli chodzi o pracę naukową, to możemy przedstawiać do oceny z dwóch ostatnich okresów i to ma wielkie znaczenie. Gdyby patrzeć tylko na stronę dydaktyczną i organizacyjną, to cykl dwu-letni jest w porządku. Natomiast działalność naukowa, w związku z tym, że cykl publikacji jest dłuższy, no to tutaj jest problem z oceną co dwa lata. Poza tym przymusza to trochę do takiego wypuszczania wyników częściowych (W16).
Respondenci, dla których dokonywanie oceny co dwa lata jest za częste, propo-nują dwa rozwiązania: pierwsze, wydłużenie okresu oceniania do trzech–czterech lat, drugie – ocenianie co dwa lata, ale
[…] żeby ta ocena obejmowała kilka poprzednich okresów i powiedzmy, że co dwa lata się ocenia, ale do oceny nie wchodzą tylko prace z ostatnich dwóch lat, tylko na przykład z czterech albo sześciu (W43).
Tylko dwie osoby prezentujące postawy ambiwalentne uważają, że dwuletnia częstotliwość jest odpowiednia (są to osoby z wydziałów humanistycznych). Z kolei dwóch respondentów oczekiwałoby zwiększenia częstotliwości, ale przy jednoczesnym zwiększeniu udziału przełożonego i wykorzystania oceniania do celów rozwojowych.
Podobnie jak w przypadku roli bezpośredniego przełożonego, tak i przy ocenie częstotliwości oceniania oczekiwania respondentów o ambiwalentnych postawach wobec SOOP są różnorodne. W odróżnieniu od osób deklarujących postawy ne-gatywne, rozmówcy przeważnie nie przejawiają emocji, przedstawiając swoje opi-nie w tym zakresie, chociaż i w tej grupie pojawiają się wypowiedzi wskazujące na pewien poziom frustracji badanych („to jest aż śmieszne”, „po prostu absurdalne”).
Sondaż diagnostyczny potwierdził ustalenia dokonane na podstawie przepro-wadzonych wywiadów. Większość badanych (62%) uważa, że częstotliwość jest nieodpowiednia. Z grupy tej 95% sądzi, że częstotliwość oceniania jest za duża, a tylko 5%, że za mała. 38% respondentów jest zdania, że częstotliwość oceniania (która w momencie prowadzenia badań była dwuletnia) jest odpowiednia.
Postrzeganie częstotliwości oceniania jako odpowiedniej lub nieodpowiedniej istotnie statystycznie różnicuje wartości wskaźników postaw (statystyki F i ich poziomy istotności podano w tabeli 6.3). W przypadku wskaźnika behawioralne-go (związanebehawioralne-go z chęcią uczestniczenia w procesie oceniania) różnica ta wynosi średnio 0,75 punktu. Duże różnice występują również w wartościach wskaźni-ków emocji i łącznego postawy pomiędzy osobami uznającymi częstotliwość za
odpowiednią i za nieodpowiednią (0,67 punktu we wskaźniku emocji i 0,6 punktu we wskaźniku łącznym postawy). Również istotna statycznie, ale stosunkowo ni-ska jest średnia różnica w wartości wni-skaźnika poznawczego (0,37 punktu).
Tabela 6.3. Opinia o częstotliwości oceniania a postawy wobec SOOP
Częstotliwość oceniania Wskaźnik
emocji poznawczy behawioralny postawy Nieodpowiednia Średnia (I) 3,0649 3,0373 2,7862 2,9463 N 412 309 408 298 Odchylenie stan-dardowe 0,8443 0,8497 0,8807 0,6868 Odpowiednia Średnia (J) 3,7309 3,4065 3,5356 3,5520 N 249 181 246 173 Odchylenie stan-dardowe 0,8064 0,8658 0,9473 0,7351 Porównanie średnich Różnica średnich (I – J) –0,6661 –0,3692 –0,7494 –0,6057 Statystyka F 99,899 21,253 104,937 80,814 Istotność 0,000 0,000 0,000 0,000
Źródło: opracowanie własne.
Stwierdzono również, że osoby uważające, że częstotliwość jest za duża, uzy-skują istotnie statycznie niższe wskaźniki emocji (średnia różnica –0,6676, SE = 0,1887), behawioralny (średnia różnica –0,6797, SE = 0,1545) i łączny posta-wy (średnia różnica –0,5235, SE = 0,1699) niż osoby uważające, że częstotliwość jest za mała. Wskaźniki postaw osób uważających, że częstotliwość oceniania jest za mała, nie różnią się istotnie statystycznie od wskaźników badanych zadowolo-nych z tego aspektu (tabela 6.4).
Tabela 6.4. Charakterystyka wskaźników postaw wobec SOOP w odniesieniu do opinii
o częstotliwości oceniania Wskaźnik Częstotliwość N Średnia standardoweOdchylenie
Emocji Za duża 392 3,0324 0,8387 Za mała 20 3,7000 0,7058 Odpowiednia 249 3,7309 0,8064 Ogółem 661 3,3158 0,8903 Poznawczy Za duża 291 3,0227 0,8212 Za mała 18 3,2728 1,2309 Odpowiednia 181 3,4065 0,8658 Ogółem 490 3,1736 0,8732
Wskaźnik Częstotliwość N Średnia standardoweOdchylenie Behawioralny Za duża 389 2,7545 0,8790 Za mała 19 3,4342 0,6446 Odpowiednia 246 3,5356 0,9473 Ogółem 654 3,0680 0,9758 Postawy Za duża 280 2,9146 0,6749 Za mała 18 3,4382 0,7016 Odpowiednia 173 3,5520 0,7351 Ogółem 471 3,1687 0,7624
Źródło: opracowanie własne.
Respondenci odnoszący się do częstotliwości w „Uwagach” podnoszą te same argumenty co w trakcie wywiadów, podkreślając przede wszystkim, że dwuletnia częstotliwość jest za duża ze względu na cykl wydawniczy, który może trwać dłużej.
Nauczyciele akademiccy, w większości oczekujący wydłużenia okresu ocenia-nia, argumentują swoje stanowisko przede wszystkim chęcią przygotowania lep-szych prac i publikowania ich w bardziej prestiżowych wydawnictwach. Przyznają, że zbyt częsta, ich zdaniem, ocena okresowa prowokuje do pośpiechu, który nie sprzyja rozwijaniu nauki. Presja czasu i odczuwana frustracja wiążą się z bardziej negatywnymi postawami wobec SOOP.