Wskaźniki postaw wobec SOOP

Ze względu na przyjętą w rozprawie definicję postawy, odnoszącą się do mode-lu trójczynnikowego, oprócz ogólnego wskaźnika postawy obliczono również trzy wskaźniki szczegółowe: wskaźnik emocji, poznawczy i behawioralny.

Wskaźnik emocji związany jest z odczuciami związanymi z SOOP. Jest średnią

stwierdzeń zaprezentowanych w tabeli 3.1.

Tabela 3.1. Budowa wskaźnika emocji

Nr Stwierdzenie Pearsona ze zmienną: ^{Wskaźnik korelacji} wskaźnik emocji 1 Proces oceniania okresowego jest dla mnie stresujący –0,739*

2 Boję się oceniania okresowego –0,732*

3 Cieszę się, że jestem oceniany 0,698*

4 Jestem ciekawy opinii przełożonego na temat mojej pracy 0,464* 5 Jestem ciekawy opinii studentów na temat mojej pracy

dydaktycznej ^0,344*

6 Ocenianie okresowe jest dla mnie irytujące –0,756*

* Korelacja istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie). Dla każdego stwierdzenia N = 677

Źródło: opracowanie własne.

Wszystkie stwierdzenia korelują istotnie statystycznie z ogólną miarą, czyli wskaźnikiem emocji. Najsilniejsze korelacje zaobserwowano do stwierdzeń o nu-merach 1, 2 i 6 (związanych z negatywnymi emocjami odczuwanymi przez re-spondentów). Ze wskaźnikiem emocji wysoko koreluje jednak również pozycja 3, a pozostałe dwie można uznać za umiarkowanie wysokie.

Dla wskaźnika emocji obliczono wskaźnik alfa Cronbacha, który służy do oceny spójności pozycji, które wchodzą w skład skali. Współczynnik ten wyniósł 0,719. Świadczy on o prawidłowej rzetelności skali. W badaniach eksploracyjnych (roz-poznających dane zjawisko) powinien on być bowiem większy od 0,6 (Dyduch, 2015, s. 318).

Wskaźnik poznawczy odnosi się do przekonań na temat SOOP, m.in.

po-strzegania jego prawidłowości oraz przydatności dla pracownika i organizacji. To średnia stwierdzeń przedstawionych w tabeli 3.2.

interesuje” (Nowak, 1970, za Marody, 1976, s. 33). M. Marody (1976, s. 33) stwierdza występowanie dwóch rodzajów wskaźników: empirycznych (dotyczących zjawisk obserwowalnych) i inferencyjnych (dotyczących zjawisk nieobserwowalnych). Postawy należą do tej drugiej kategorii zjawisk, a więc wypowiedzi respondentów dotyczące na przykład uczuć czy zachowań są wskaźnikami empirycznymi deklarowanych zachowań czy przeżywanych emocji, a jednocześnie inferencyjnymi wskaźnikami emocjonalnego czy behawioralnego komponentu postawy. Powyższe nie odnosi się do narzędzi służących na przykład do badania postaw utajonych. Autorkę interesują postawy jawne, a stosowana technika badania opiera się na samoopisie.

Wnioskowanie o postawach na podstawie wypowiedzi respondentów jest zagrożone wystąpieniem różnego typu błędów. Taki sposób rozumowania przebiega sposób przedstawiony na rysunku 3.1.

Rysunek 3.1. Przebieg procesu wnioskowania o postawach na podstawie wypowiedzi respondentów Źródło: opracowanie na podstawie: Nowak, 1970, za Marody, 1976, s. 36.

Zakłócenia zarówno relacji ekspresyjnej (brak zgodności pomiędzy rzeczywistymi a deklarowanymi odczuciami, wiedzą czy przekonaniami), jak i relacji komunikacyjnej zmniejszają poprawność wnioskowania o postawie respondenta.

Relacja ekspresyjna może być zniekształcona świadomie lub nieświadomie przez badanego. Zniekształcenie takie może wystąpić w sytuacji, gdy respondent nie udziela odpowiedzi zgodnej z rzeczywistymi przekonaniami czy uczuciami (Marody, 1976, s. 37–38). Relacja ta może też być zaburzona przez osobę badacza, narzędzie badawcze czy błędne założenia teoretyczne. Relacja komunikacyjna może zostać zakłócona przez fizyczne zniekształcenia czy niezgodne rozumienie terminów przez respondenta i badacza.

Opracowując narzędzie badawcze, starano się zminimalizować omówione zakłócenia. W tym celu na początkowym etapie prac zastosowano metodę sędziów kompetentnych do wyboru stwierdzeń wchodzących w skład wskaźnika emocjonalnego, poznawczego i behawioralnego. Kryterium doboru sędziów było posiadanie wykształcenia wyższego psychologicznego. Czterech psychologów otrzymało listę stwierdzeń, spośród których mieli za zadanie wybrać te najlepiej oddające charakter trzech wskaźników. Mieli oni również

relacja komunikacyjna relacja

ekspresyjna Postawa wobec

obiektu wypowiedzi^Treść

respondenta

Treść wypowiedzi odebrana i zrozumiana

Tabela 3.2. Budowa wskaźnika poznawczego

Nr Stwierdzenie Pearsona ze zmienną: ^{Wskaźnik korelacji} wskaźnik poznawczy 1 Okresowe ocenianie pracowników pomaga uczelni

realizo-wać jej cele ^0,555*

2 Ocenę okresową mojej pracy odbieram jako sprawiedliwą 0,515* 3 Na moją ocenę okresową wpływa nastrój przełożonego –0,379* 4 Na moją ocenę okresową wpływa sympatia (lub jej brak)

przełożonego ^–0,346*

5 Ocena okresowa pomaga mi dostrzec moje silne strony 0,831* 6 Ocena okresowa pomaga mi dostrzec moje słabości 0,815* 7 Ocena okresowa pomaga mi rozwijać się zawodowo 0,801* 8 Ocena okresowa pomaga mi osiągać lepsze rezultaty

w pracy ^0,798*

9 Ocena okresowa pozwala mi lepiej zrozumieć, jakie są

oczekiwania wydziału wobec mnie ^0,656* 10 Ocena okresowa pomaga mi określić, co powinienem

po-prawić w mojej pracy ^0,795*

11 Okresowe ocenianie pracowników pomaga pracownikom

realizować ich cele zawodowe ^0,719*

* Korelacja istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie). Dla każdego stwierdzenia N = 503

Źródło: opracowanie własne.

Wszystkie stwierdzenia korelują istotnie statystycznie z łącznym wskaźnikiem poznawczym. Najsilniejsze korelacje występują pomiędzy wskaźnikiem poznaw-czym a stwierdzeniami o numerach 5, 6, 7, 8 i 10 (dotyczące postrzegania indywi-dualnej przydatności oceniania okresowego). Obliczony wskaźnik alfa Cronbacha (0,876) pozwala stwierdzić rzetelność skali.

Wskaźnik behawioralny związany jest z chęcią uczestniczenia w procesie

oce-niania. To średnia stwierdzeń wskazanych w tabeli 3.3.

Tabela 3.3. Budowa wskaźnika behawioralnego

Nr Stwierdzenie Pearsona ze zmienną: ^{Wskaźnik korelacji} wskaźnik behawioralny 1 Udział w ocenianiu okresowym jest dla mnie

przy-krym obowiązkiem ^–0,814*

2 Chętnie biorę udział w ocenianiu okresowym 0,821* 3 Chciałbym uniknąć oceniania okresowego –0,753*

Nr Stwierdzenie Pearsona ze zmienną: ^{Wskaźnik korelacji} wskaźnik behawioralny 4 Systematycznie gromadzę informacje na temat moich

osiągnięć na potrzeby procesu oceniania okresowego ^0,459*

* Korelacja istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie). Dla każdego stwierdzenia N = 670

Źródło: opracowanie własne.

Również w przypadku ostatniego wskaźnika, wszystkie stwierdzenia korelują istotnie statystycznie z miarą łączną. Wskaźnik alfa Cronbacha wyniósł 0,670 i zo-stał uznany za wystarczający. W przypadku wskaźnika behawioralnego zauważal-ne jest, że pierwsze trzy stwierdzenia dotyczą bardziej odczuć, natomiast ostatnie odnosi się do konkretnego działania w ramach przygotowań do udziału w procesie oceniania (wskazuje na myślenie o procesie oceniania przez cały oceniany okres). Mimo tych różnic wszystkie odnoszą się do komponentu behawioralnego posta-wy. Jednocześnie należy zauważyć, że na miernik behawioralny składają się tylko cztery stwierdzenia, co może wpływać na wartość wskaźnika alfa Cronbacha (za-leży on od bowiem także od liczby pozycji tworzących skalę).

Wskaźnik postawy jest średnią arytmetyczną ze wskaźników emocji,

poznaw-czego i behawioralnego.

Tabela 3.4 przedstawia korelacje wskaźników emocji, poznawczego i behawio-ralnego z ogólnym wskaźnikiem postawy oraz korelacje wskaźników szczegóło-wych między sobą. Wszystkie trzy wskaźniki częściowe wysoko korelują ze wskaź-nikiem głównym. Wskaźniki odnoszące się do trzech komponentów postawy korelują również istotnie statystycznie między sobą, ale korelacje te są już niższe.

Tabela 3.4. Korelacje wskaźników postaw

Wskaźnik ^Wskaźnik _postawy ^Wskaźnik _{emocji poznawczy}^Wskaźnik _behawioralny^Wskaźnik Wskaźnik postawy Korelacja Pearsona 1 0,867* 0,751* 0,889* N 485 485 485 485 Wskaźnik emocji Korelacja Pearsona 0,867* 1 0,436* 0,735* N 485 678 495 662 Wskaźnik poznawczy Korelacja Pearsona 0,751* 0,436* 1 0,474* N 485 495 504 493 Wskaźnik behawioralny Korelacja Pearsona 0,889* 0,735* 0,474* 1 N 485 662 493 671

* Korelacja istotna na poziomie 0,01 (dwustronnie).

Źródło: opracowanie własne.

Wskaźniki cząstkowe i łączny wskaźnik postawy mierzone są na skali ilościowej i mogą osiągać wartości z przedziału <1; 5>.

3.3. Przebieg badań i charakterystyka grupy