Dokształcanie w pierwszych miesiącach pracy i później

Rozwój zawodowy nauczycieli może być rozpatrywany w dwóch kontekstach: węższym, jako zdoby-wanie wiedzy w powołanych do tego celu instytucjach – dokształcanie, oraz szerszym, jako wiedza i umiejętności zdobywane w różnych kontekstach formalnych i nieformalnych – doskonalenie. To dru-gie znaczenie jest powszechniejsze i obejmuje: udział w konferencjach, seminariach, kursach, samo-kształcenie, wszelkie kontakty nieformalne, Internet itp. Interesowało nas jak przebiega i jakie formy przybiera dokształcanie początkujących nauczycieli zarówno w pierwszych miesiącach pracy, jak i później.

Z wypowiedzi respondentów wynika, że większość początkujących nauczycieli dokształcała się w pierwszych miesiącach pracy. Wymieniane formy doskonalenia to: studia podyplomowe, kursy, warsztaty, konferencje, szkolenia wewnątrzszkolne organizowane przez WODN oraz wydawnictwa. Inne podawane formy pozyskiwania przydatnych informacji to: Internet, prasa branżowa, literatura z wybranych zakresów tematycznych. W gorszej sytuacji byli nauczyciele ze wsi i małych miast –

108 wszelkie formy podnoszenia kwalifikacji określali jako mniej dostępne. Jako przyczynę tego stanu rzeczy wskazywali znaczną odległość od dużych ośrodków miejskich. Zdaniem nauczycieli w małych miejscowościach wybór dostępnych form dokształcania jest niewielki. Poza tym przekazywane treści rzadko są dostosowane do specyfiki szkół wiejskich (mniej problemów z dyscypliną czy nałogami, zaś więcej z kwestiami rodzinnymi, zaniedbaniem dzieci i młodzieży, brakiem wsparcia w nauce). Dodat-kowo część szkoleń proponowanych przez WODN nie jest ostatecznie realizowana (są odwoływane, często bez podania przyczyny). Część zaś realizowana jest na mało satysfakcjonującym poziomie. Konieczność dojazdu do dużych ośrodków, gdzie dostępne są szkolenia, kursy, konferencje czy stu-dia podyplomowe, podnosi koszty kształcenia i wpływa na ilość czasu, jaką należy w nie zainwesto-wać (czas poświęcony na dojazdy, ewentualne noclegi). Trudność w podnoszeniu kwalifikacji miały także osoby, którym nie udało się uzyskać liczby godzin, uprawniającej do odbycia stażu – nie były brane pod uwagę przy podziale środków. Inwestowano głównie w nauczycieli realizujących kolejne stopnie awansu zawodowego.

Najczęściej wskazywane przez respondentów przyczyny nie korzystania z różnego rodzaju form dokształcania to:

 niejasna procedura/polityka szkoły,

 brak czasu (łączenie pracy w kilku miejscach, inne),

 brak pieniędzy i jednoczesna niemożność uzyskania dofinansowania/refundacji studiów pody-plomowych, drogich szkoleń),

 brak interesującej oferty.

Szkolenia uznane przez respondentów za najbardziej przydatne w pierwszych miesiącach pracy doty-czyły zwłaszcza kwestii związanych z komunikacją, a w szczególności z budowaniem relacji z uczniami:

 nawiązywanie kontaktu,

 budowanie autorytetu,

 rozwiązywanie sytuacji problematycznych,

 radzenie sobie z agresją wśród uczniów,

 praca z grupą,

 sposoby prowadzenia rozmów na temat problemów uczniów (jak mówić i jak słuchać),

 lepsze rozumienie uczniów na różnych etapach rozwoju,

 utrzymywanie dyscypliny na lekcji,

 sposoby aktywizacji uczniów,

109

 praca z dziećmi zdolnymi/trudnymi/z dysfunkcjami/z problemami społecznymi, psychologicz-nymi, wychowawczymi/eurosieroctwo,

 kontakty z rodzicami – scenariusze rozmów, zebrań.

Inne wartościowe, z punktu widzenia badanych, szkolenia wiązały się z: możliwością rozwoju i awansu zawodowego, wypełnianiem dziennika elektronicznego, analizowaniem matur/ewa-luacji/za-sad BHP, prowadzeniem wycieczek/obozów/kolonii.

Na kolejnym etapie adaptacji do zawodu (kiedy relacje z uczniami są już pewne i w miarę stabilne) pojawiało się zapotrzebowanie na kształcenie z atrakcyjnych form przekazywania wiedzy (metodyka: nauka przez zabawę, z wykorzystaniem multimediów) i pogłębiania wiedzy o przedmiocie. Inne istotne tematy szkoleń: weryfikacja opinii poradni (orzeczenie o dysleksji, dysgrafii), wstępne diagnozowanie problemów psychofizycznych podopiecznych, praca z dziećmi z przewlekłymi schorzeniami (cukrzyca, padaczka).

Czynniki, dzięki którym różne formy doskonalenia uznawane były przez respondentów za atrakcyjne to:

 formy warsztatowe – odgrywanie scenek, analiza przypadków,

 materiały mające praktyczne zastosowanie na lekcji bądź pomocne w jej przygotowywaniu,

 wiedza niemożliwa/trudna do samodzielnego pozyskania, aktualne informacje o nowościach, zmianach, prognozach,

 wskazówki dotyczące dalszych możliwości samokształcenia w interesującym temacie,

 zajęcia z praktykami, związanymi z wdrażaniem przekazywanej wiedzy, pasjonującymi się daną dziedziną,

 możliwość obserwowania pracy innych (wizyty w innych szkołach, wymiana doświadczeń). Tymczasem oferta szkoleniowa krytykowana była za:

 niewielki wybór/zakres tematów,

 niewielki procent realizacji proponowanych tytułów (wstępnie proponowanych szkoleń),

 niezgodność przekazywanych treści z tytułem szkolenia (np. szkolenia organizowane przez wydawnictwa),

 oderwanie przekazywanej wiedzy od rzeczywistości,

 zbyt długi czas trwania – głównie rozbudowane kwestie formalne, niezwiązane bezpośrednio z pracą z uczniami,

 zbyt krótki czas trwania – konieczność kondensowania wiedzy istotnej z punktu widzenia szkolonych, a w konsekwencji niedosyt wiedzy,

110

 prowadzenie zajęć przez teoretyków, osoby odizolowane od rzeczywistego środowiska pracy, niemające praktyki w zawodzie/kontaktu z młodzieżą i procesem nauczania,

 forma „suchego wykładu”, z materiałami „do doczytania”,

 niedopasowanie do możliwości czasowych uczestników. Cytaty:

„Jeżeli są warsztaty, które dają materiały, jak zabawić matematyką, jak pokazać wzory z Pitagorasa w formie zabawy, to też jest coś wspaniałego, bo od razu jest materiał, nie trzeba go przetwarzać dla samego siebie, od razu można go wykorzystywać na lekcji, więc takie rzeczy już przedmiotowe, konkret-ne są fajkonkret-ne, a wszystkie pozostałe, jakieś takie bardziej o podłożu psychologicznym, na bazie terapii psychologicznej, to trudno, żeby od razu to wykorzystać”. Początkujący nauczyciel, kobieta, łódzkie „Tablica interaktywna oczywiście, interesujące zajęcia. Analizowanie matur dla mnie? No, fajnie, tylko nic to nie daje, bo uczniowie są, jacy są i co roku jest inaczej albo podobnie i nie bardzo mamy na to wpływ, bo to wszystko zależy od ucznia. Wiadomo, te szkolenia były organizowane tak tematycznie, może one dają jakieś tam świadectwo, że ukończyło się kurs czegoś, to faktycznie przydatne…” Początkujący na-uczyciel, kobieta, małopolskie

„One mało dają, bo kurs 4-5 godzinny, co on da? Tak, jak ja, byłam na kursie obsługi tablicy interaktyw-nej w lutym. Wtedy wydawało mi się, że lekcję bym przeprowadziła, ale teraz? Kiedy nie pracuje się z taką tablicą na co dzień, to mimo wszystko pozapominało się kilka rzeczy. I to jest takie wszystko – zrobić kurs dla samego kursu, a potem tego nie wykorzystać, to chyba jest taki problem”. Początkujący nauczyciel, kobieta, małopolskie

„W tamtym roku było tego sporo, bo robiłam staż i musiałam mimo wszystko się dokształcać, teraz mniej. Miałam troszkę więcej obowiązków. W szkole pracowałam długo i wszystkie kursy akurat się kończyły, jak kończyłam pracę. Także mimo wszystko mi to nie wychodziło, ale ta lekcja interaktywna tak, jak naj-bardziej. Kurs przewodników wycieczek sobie zrobiłam. Oprócz tego jakieś szkolenia tematyczne, że tam jakiś trudny temat z matematyki był. Można było to zorganizować, jakieś konferencje podsumowują-ce maturę czy spotkania organizacyjne, jak przygotować uczniów do matury”. Początkujący nauczyciel, kobieta, małopolskie