8. Opis wyników badania
8.9. Formy wsparcia początkujących nauczycieli w pracy
8.9.1. Formy wsparcia ułatwiające pracę nowym nauczycielom
w opinii początkujących nauczycieli
Z uwagi na szereg trudności, którym musiały sprostać osoby rozpoczynające pracę w zawodzie na-uczyciela respondentów zapytaliśmy o formy wsparcie, które ułatwiłby proces adaptacji do pracy w szkole. Do możliwych lub rzeczywistych form wsparcia, ułatwiających pracę nowym nauczycielom, respondenci zaliczyli:
możliwość zapoznania się ze środowiskiem szkolnym przed początkiem roku szkolnego – po-znania kadry, przydzielenia miejsca w pokoju nauczycielskim i/lub pracowni, możliwość udzia-łu w radzie czy zebraniu,
dobre przygotowanie zawodowe – wyposażenie we wszechstronną wiedzę, umożliwiającą wieloaspektową pomoc dzieciom, a nie tylko przekazywanie wiedzy,
współpracę z psychologiem/pedagogiem szkolnym – stanowi cenną pomoc w rozwiązaniu problemów wychowawczych,
możliwość uczestnictwa w szkoleniach/warsztatach psychologicznych, konferencjach, zebra-niach metodycznych,
dostęp do materiałów pomocnych w przygotowywaniu lekcji (konspektów, scenariuszy),
grupy wsparcia – umożliwiają omawianie problemów w gronie osób uczących w różnych szko-łach, o podobnych doświadczeniach, na podobnym etapie pracy z psychologiem, dają wspar-cie merytoryczne, pedagogiczne, psychologiczne, możliwość wymiany doświadczeń,
bezpieczeństwo finansowe – rozumiane jako etat/odpowiednia liczba godzin, pula finansów na zagospodarowanie pracowni, zakup pomocy,
przychylne środowisko – ponawiane oferty wsparcia, oraz:
opiekun – osoba potrzebna bez względu na fakt odbywania stażu, opisywana jako godna zaufania, dostępna, chroniąca przed poczuciem wyobcowania, narzucania się, minimalizująca stres, służąca pomocą w: podejmowaniu decyzji i odnalezieniu się w środowisku, porządkowaniu informacji, systematyzowaniu wiedzy, organiza-cji czasu pracy,
życzliwość innych nauczycieli – umożliwiająca wzajemne hospitacje, także wywia-dówek, konstruktywną krytykę, dzielenie się: doświadczeniami, umiejętnościami, wiedzą,
wsparcie dyrektora – zapewniające przyjazną atmosferę w szkole, przedstawienie i wprowadzenie, zapoznanie z dokumentami, oczekiwaniami, lojalna obecność w sytuacjach trudnych, np. w kontaktach z rodzicami,
100 Cytaty:
„Nigdy szkoleń nie jest za wiele, choćby na poziomie WOSN-u, jak mam porównanie, jak to było z innymi latami, to w tym roku tych szkoleń było bardzo mało. Te szkolenia powinny być bardziej rozbudowane praktycznie, teoretycznie i to jest dla mnie najważniejszy czynnik. Drugi ważny czynnik, to na pewno bę-dzie wsparcie doświadczonego grona pedagogicznego. Doświadczenie kolegów jest według mnie nieza-stąpionym źródłem jakiejkolwiek formy wsparcia. A jeżeli chodzi o takie podrzędne pomoce, to konspek-ty, scenariusze, inne rzeczy, które proponują wydawnictwa”. Początkujący nauczyciel, kobieta, łódzkie „Na pewno pani dyrektor ofiarowała swoją pomoc, ofiarowała pomoc grona pedagogicznego, to też jest myślę ważne, zapewniła mnie, że gdyby cokolwiek, jakiekolwiek pytanie, nieważne, do kogo się zwrócę, myślę, że każdy mi pomoże. To też takie bezpieczeństwo, chyba trochę psychiczne, tak? Że zawsze ktoś będzie, kto mi poda tę rękę. No, hospitacje, to też jakoś tam systematyzowały czy jakoś tam wpro-wadzały porządek w lekcje. A wychowawczo, to różnie bywało, czasami trzeba było radzić sobie same-mu, aczkolwiek też dyrektorzy jakieś sprzeczności wygłaszają czasem”. Początkujący nauczyciel, war-mińsko-mazurskie
„Jeśli miałbym was o coś prosić, to dajcie więcej kursów, szkoleń, zabierzcie od nas właśnie cały ten taki rygorystyczny nadzór. Ja nie mówię o tym, żeby nie sprawdzać szkół, szkoły należy sprawdzać, spraw-dzajcie nas, jak najbardziej, bo my robimy dobrą robotę, mamy co zareklamować, niech to pójdzie dalej w świat, ale zabierzcie od nas niemiłych ludzi z wykręconymi twarzami, którym nie podoba się kreska w moim dzienniku, że jest taka a nie inna, i nie zgadza się z parametrami, i wtedy ja muszę siedzieć cały dzień, zamiast robić coś dodatkowego dla dzieci, które cały czas się uczą. Muszę wypełniać ten wstrętny dziennik, w którym jest jeden mały błąd, dlatego, że ktoś sobie tak ubzdurał. Często ci ludzie są bez-względni i bardzo dla nas niemili. Jest to, jest to nasz krzyż swoistego rodzaju, ale miejmy nadzieję, że nam go zabiorą”. Początkujący nauczyciel, mężczyzna, warmińsko-mazurskie
„No właśnie, w pierwszej kolejności myślę, że można by było pomóc nauczycielom dbając o to, żeby ktoś pokazał im, jak ma wypełnić prawidłowo formalności. Jak robić arkusze, jak robić plany. Plan pracy na przyszły rok. Jak budować konspekty, to chyba nadal tego brakuje. Pomoc też w rozpoznaniu środowi-ska, w nawiązaniu relacji, kontaktów. Właśnie to, co mnie spotkało, czyli przedstawienie osoby, nauczy-ciela uczniom. To, to jest dobra rzecz. Raczej bym powiedział, że spotkałem się z jakimiś takimi właśnie, nie ze wsparciem, a raczej z dużymi oczekiwaniami i to nie było wspierające, tak? To było raczej takie obciążające”. Początkujący nauczyciel, mężczyzna, warmińsko – mazurskie
8.9.2. Funkcja opiekuna stażu w opinii początkujących nauczycieli
Prawie wszyscy początkujący nauczyciele oceniali funkcję opiekuna stażu jako potrzebną i przydatną, niezależnie od faktu odbywania stażu. Większość respondentów była zadowolona ze swoich opieku-nów. Niektórzy stawali się wzorem do naśladowania. Ważne (z punktu widzenia przydatności tej formy wsparcia), aby osoby pełniące tę funkcję lubiły dzielić się wiedzą i wykonywały ją dobrowolnie. Dodat-kowo powinny nauczać przedmiotu nauczanego przez podopiecznych, wykazywać się zaangażowa-niem zawodowym, posiadać autorytet u uczniów.
Zdarzało się, że opiekunowie respondentów byli wypaleni zawodowo, taktowali swoją funkcję jako formalność lub nie wykraczali ponad niezbędne minimum zaangażowania. Niekiedy jednak, dzięki podopiecznym nabywali nowe umiejętności i odzyskiwali chęć do wykonywania zawodu i pełnienia funkcji opiekuna stażu.
Cytaty:
„Ja myślałam, że jestem pracoholik i szukam sobie sama zajęć, ale ta kobieta mnie przerasta. To jest kobieta, która ma niespożytą siłę, pracowitość, dużo osiąga za pomocą swoich umiejętności, swojej pra-cy, wytrwałości, ale też umiejętnie czerpie z innych osób to, co się jej przyda. (zaangażowanie) Ogrom-ne, całe wytyczne stażu – wspomagała mnie, począwszy od podstaw czyli hospitacje, angażowała moją osobę do wszystkiego, co czyniła. Ktoś mógł pomyśleć, że mnie wykorzystuje, ale ja odbieram to ina-czej. Mnie to było potrzebne, żeby ktoś mnie kopnął w dobrym kierunku, żebym wiedziała, co mam robić. Ja dzięki niej, mam już bogatą teczkę po stażu. Gdyby nie taki opiekun, to moja teczka byłaby uboga”. Początkujący nauczyciel, kobieta, łódzkie
101 „To jest sformalizowane, rozpisane, są obowiązki. Jest pewna umowa między nami. No wiadomo, jak ja poszłam i o coś się zapytałam, no to dostałam odpowiedź. No, ale musiałam wyjść, to nie było tak, że ktoś ze mną rozmawiał, coś mi chciał pokazać, może jakieś tam nowe metody czy sposób pracy, czy ja-kieś zachowania… To generalnie, jak ja miałam problem, to owszem uzyskałam pomoc, ale to właśnie wyjdzie ode mnie”. Początkujący nauczyciel, kobieta, małopolskie
„Nasza jest dosyć dużą szkołą i wtedy nauczyciel czuje się bardzo zagubiony. Na samym początku roku jest dużo takich spraw formalnych, że samemu się przez pewne rzeczy nie przebrnie. O pewnych rze-czach na pewno się zapomni, więc ta osoba po prostu pilnuje i myślę, że jest potrzebna”. Początkujący nauczyciel, kobieta, warmińsko-mazurskie
„Nie wyobrażam sobie nauczyciela stażysty bez opiekuna, wiadomo, każdy byłby pomocny, każdy byłby opoką, ale musi być jedna osoba wytyczna, która będzie trzymała to wszystko w garści, będzie nadzo-rowała i osoba, do której będzie się przynosiło wszystkie formalności, bo innej możliwości jakoś nie wi-dzę”. Początkujący nauczyciel, kobieta, łódzkie
„Opiekun, no, jest on wyznaczony. No i niektórzy rzeczywiście pomagają. Mój opiekun, no, właściwie był opiekunem i nic więcej”. Początkujący nauczyciel, kobieta, małopolskie
8.9.3. Formy wsparcia ułatwiające pracę nowym nauczycielom w opinii dyrektorów
Dyrektorzy podkreślali, że poza formalnymi sposobami wsparcia początkujących nauczycieli, bardzo dużą wagę przywiązują do wszelkich działań nieformalnych i spontanicznych, w tym stworzenia życz-liwej i przyjaznej atmosfery. Z punktu widzenia dyrektorów bardzo ważne jest, by początkujący na-uczyciel wiedział z jednej strony, czego się od niego wymaga, z drugiej zaś, na jakie wsparcie może liczyć.
Jako formy wsparcia początkujących nauczycieli dyrektorzy szkół wymieniali: opiekuna stażu – który ma za zadanie wdrożyć stażystę w pracę poprzez pomoc:
merytoryczną – wzajemne oglądanie swoich lekcji, dzielenie się doświadczeniem, pomoc przy wyborze podręczników, zapoznanie z podstawą programową
formalną – pomoc przy pisaniu planów pracy, planów rozwoju zawodowego, spo-rządzaniu dokumentacji.
obserwacje lekcji przez dyrektora i ich wspólne omawianie,
pomoc i życzliwość starszych nauczycieli oraz innych pracowników szkoły, w tym pedagoga,
konsultacje metodologów zatrudnionych w szkole (pracujących na etacie i mających w zakresie obowiązków pomoc metodologiczną dla nauczycieli),
pisanie konspektów i scenariuszy lekcji do wglądu, na tydzień do przodu,
rady szkoleniowe, szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne, kursy,
uczestnictwo w lekcjach otwartych u innych nauczycieli,
ogólnodostępne opracowania, przygotowane przez starszych nauczycieli.
Opiekunami są nauczyciele mianowani lub dyplomowani z tego samego bądź pokrewnego przedmio-tu. Za swoją pracę dostają ok. 2% dodatku motywacyjnego, jednak te pieniądze, zdaniem wielu
dyrek-102 torów, są zbyt niskie. Prawdziwym motywatorem do pełnienia owej funkcji jest chęć pomocy i wyrozumiałość dla młodszych kolegów. Dla wielu nauczycieli propozycja zastania opiekunem stażu to dowód wyróżnienia i docenienia jego pracy. Pojawiły się jednak głosy, że część starszych kolegów niechętnie dzieli się swoim know-how z młodszymi, zwłaszcza, jeżeli nauczają tego samego przed-miotu. Wówczas dyrektor przydziela stażyście opiekuna uczącego innego przedprzed-miotu.
Warto zaznaczyć, że niemal wszyscy dyrektorzy wymieniali kilka z wypisanych powyżej form wspar-cia, co świadczy o tym, że nie bazują tylko na jednej z nich, ale starają się je dobierać pod kątem po-trzeb nowych nauczycieli.
Cytaty:
„Nie, sformalizowanych nie ma, to jest bardzo spontaniczne. Już przy podpisywaniu umowy nauczyciel wie, że w każdej chwili może skorzystać z pomocy. Każdy z tych nauczycieli ma swojego opiekuna i z nim mocniej współpracuje, ale nawet jeśli ten opiekun jest od innego przedmiotu, to jest współpraca między przedmiotowcami. Tu jest bardzo dobra współpraca”. Dyrektor, małopolskie
„Ciągłe rozmowy, ja naprawdę nieustająco pytam tego nauczyciela: „jak idzie?”, „Jak z klasą?”, „jak so-bie radzisz z dyscypliną”? Naprawdę trzeba non stop pytać, bo ten nauczyciel może nie mieć odwagi przyjść i coś powiedzieć,” Dyrektor, łódzkie
„Dużo dobrego robią spotkania nieformalne. Takie osoby często gdzieś starają się no w takich spotka-niach brać udział, czy to nawet ma nauczyciel okienko i chce skorzystać z księgozbioru w bibliotece, za-poznać się z tym. To nie są tylko takie, że ta osoba zamyka się, jest sama w sobie, wówczas biblioteka-rze mają zadanie, że mają z taką osobą rozmawiać, mają sondować, jakie potbiblioteka-rzeby występują u takiej osoby, i myślę, że to jest dobra tradycja, i ta osoba, w taki sposób też się tutaj gdzieś szybciej asymiluje w tę grupę”. Dyrektor, łódzkie
„No to jest to właśnie ta praca zespołowa, to jest najlepsze co tutaj może być, że może w małej grupie, w większej grupie spotkać się, powiedzieć o swoich problemach, liczyć na pomoc, także właśnie tą me-todyczną i merytoryczną”. Dyrektor, małopolskie