Dorobek naukowy profesora

Mieczysława Witolda Gutkowskiego jako statystyka W nielicznych publikowanych biogramach prezentujących sylwetkę Gutowskiego uwaga autorów skoncentrowana jest przede wszystkim na prezentacji wartości wybranych jego prac z zakresu skarbowości. Uzu-pełnieniem tych wiadomości jest prezentacja sylwetki profesora jako statystyka. Niewiele wiemy na temat szczegółowego programu studiów realizowanych przez Gutkowskiego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Petersburskiego. Wiemy natomiast, że po ukończeniu studiów w 1916 r.

został on zatrudniony w charakterze asystenta w katedrze finansów, eko-nomii politycznej i statystyki. W 1916 r. opublikował także tam w języku rosyjskim ilustrowaną tablicami statystycznymi swoją pierwszą pracę naukową poświęconą finansom m. Warszawy⁹. Zapewne z okresu stu-diów lub bezpośrednio po studiach pochodzi jego znajomość z dr. Fau-stynem Rasińskim, etnografem i statystykiem¹⁰. Jubileuszowe

wydaw-i Technwydaw-ikwydaw-i PAN), Warszawa 1977, nr 3, s. 437. Po wyjaśnwydaw-ienwydaw-iu okolwydaw-icznoścwydaw-i śmwydaw-iercwydaw-i lwydaw-itewskwydaw-iego policjanta i stwierdzeniu kłamliwości podejrzeń o związek z jego śmiercią działania polskiej organizacji wojskowej, osadzonych w obozie w Prowieniszkach uwolniono.

9 Finansowoje choziajstwo Varsavy [ocerk varsavskich gorodskich bjudżetov], red.

Bukovecki, Petersburg 1916.

10 W moim posiadaniu znajduje się praca F. Rasińskiego, Ewolucja polskiego budżetu państwowego, Warszawa 1930, wydana nakładem GUS, zawierająca dedykację „Prof. Mie-czysławowi Gutkowskiemu w dowód pamięci o wspólnych pracach w Petersburgu”. Może to potwierdzać jedynie przedstawioną wcześniej tezę o wysokim poziomie nauki statystyki realizowanym na Uniwersytecie w Petersburgu. Absolwentem tej uczelni był bowiem także studiujący wówczas na kierunku ekonomicznym inny późniejszy wybitny uczony, profesor Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie i Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, autor prac z zakresu finansów, statystyki i ekonometrii Jan Piekałkiewicz.

nictwo Polskiego Towarzystwa Statystycznego, z okazji stulecia tego Towarzystwa w związku z Kongresem Statystyki Polskiej odbywającym się w dniach 18–20 kwietnia 2012 r. w Poznaniu zawiera dokumenty hi-storyczne Towarzystwa, a wśród nich listę członków zwyczajnych PTS w dniu 15 czerwca 1939 r. Wśród wymienionych na tej liście osób znaj-dują się również m.in. prof. Gutkowski oraz jego uczeń z USB w Wilnie, dr Jan Rutski. Pierwszy biogram profesora zamieszczony został przed wojną w czasopiśmie „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”.

Znamienne jest, że sylwetkę profesora umieszczono w Albumie Eko-nomistów i Statystyków Polskich, prezentującym sylwetki najwybit-niejszych ekonomistów i statystyków polskich, a nie w ukazującym się równolegle w tym periodyku Albumie Prawników Polskich.

Obok wspomnianej wcześniej pracy o gospodarce finansowej War-szawy prof. Gutkowski jest także autorem pracy Ustrój municypalny i finanse miast Królestwa Polskiego¹¹, która ukazała się w 1919 r. Z bio-gramu prof. Gutkowskiego opracowanego przez prof. Jana Głuchowskie-go¹² dowiedzieć się można, że wiedza, osiągnięcia i autorytet naukowy w ocenie Komisji oceniającej dorobek naukowy profesora przed jego zatrudnieniem na stanowisku profesora nadzwyczajnego USB uznano za znaczny, a osiągnięcia naukowe za niekwestionowane. Z tego względu prace te obok prac wcześniej opublikowanych, a dotyczących proble-matyki finansów Warszawy autorstwa Witolda Załęskiego, profesora statystyki w Szkole Handlowej w Warszawie¹³, Bolesława Markowskie-go, profesora Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie i długoletniego

11 W: Prace polskiej narady ekonomicznej w Petersburgu , t. IV, Stosunki ekonomicz-ne, cz. 1, Warszawa 1919, s. 111 i n.

12 Zob. J. Głuchowski, Z dziejów katedr skarbowości i prawa skarbowego oraz katedr prawa finansowego w Polsce, red. A. Kostecki, Kraków 2010, s. 71. Znajduje się tam stwierdze-nie, że Komisja powołana w celu obsadzenia stanowiska kierownika Katedry Skarbowości i Prawa Skarbowego na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, oceniając prace prof. M.W. Gutkowskiego … (O gospodarstwie finansowym War-szawy oraz o Ustroju municypalnym i finansach miast…), stwierdziła, że ich autor wykazał

„poważne teoretyczne przygotowanie, dokładną znajomość obfitego materiału z dziedziny skarbowości i prawa skarbowego w ogóle, a finansów miejskich w szczególności i wielką sumienność w opracowaniu badanych przedmiotów”.

13 Zob. W. Załęski, Finanse miasta Warszawy porównawczo z finansami innych wielkich miast, „Ekonomista” 1901.

praktyka skarbowości¹⁴ i Edwarda Strasburgera, profesora Uniwersytetu Warszawskiego¹⁵ są ważnym źródłem wiedzy o ówczesnych finansach polskich miast.

Gromadząc materiały do przygotowania tego opracowania, w t. II

„Rocznika Prawniczego Wileńskiego” wydanym w 1928 r. znalazłem in-formację o tym, że prenumeratorzy tego wydawnictwa (które ukazało się w nakładzie 60 egz.) otrzymają po ukończeniu druku drugi zeszyt dodatkowy¹⁶, zawierający pracę prof. Gutkowskiego pt. Zarys gospodar-ki finansowej m. Wilna. Tę wiadomość zdawał się również potwier-dzać fragment biogramu prof. Gutkowskiego zamieszczony w Polskim Słowniku Biograficznym¹⁷, informujący o tym, że profesor jest auto-rem dużego studium pod tytułem Gospodarka finansowa m. Wilna.

Wiadomość ta jednak ostatecznie nie potwierdziła się, ponieważ w ka-talogach bibliotek polskich oraz bibliotek niemieckich takiej pozycji nie znaleziono. Pozycji takiej nie odnotowuje także Bibliografia Polska 1901–1939, Warszawa 2009, t. 10, s. 558–560. Być może „mylny trop” tej wiadomości spowodowany był tym, że prof. Gutkowski rzeczywiście jest autorem Przedmowy do obszernego opracowania pt. Gospodar-ka finansowa m. Wilna w ciągu dziesięciolecia niepodległości do r. 1928/29 włącznie, Wilno 1929. Autorem głównej części tego opraco-wania jest jednak Teodor Nagurski – kierownik Centralnego Biura Sta-tystycznego Magistratu m. Wilna, a prof. Gutkowski jest jedynie autorem krótkiej, dwustronicowej przedmowy, w której wskazuje na problemy, z którymi borykać się musi autor takiego opracowania. Problemy te spowodowane są tym, że dane ilustrujące analizowane zjawiska muszą być przystosowane do tego, aby w sposób jednolity i jednorodny moż-na je było zestawiać, scalać i porównywać. Przeszkadza w tym wiele przeciwności – mimo krótkiej perspektywy badawczej miały miejsce zmiany ustroju monetarnego, zmiany zasad budżetowania komunalnego, materialnego prawodawstwa skarbowego lub chociażby zmiany okresu

14 Zob. B. Markowski, Finanse miast Królestwa Polskiego, t. 1, Kielce 1913.

15 Zob. E. Strasburger, Gospodarka naszych wielkich miast, Warszawa 1913.

16 Pierwszy zeszyt był załącznikiem do t. I „Rocznika Prawniczego Wileńskiego” wyda-nego w 1925 r. Zawierał on Pamiętnik Zjazdu Prawników Polskich odbytego w 1924 r.

17 Zob. Polski Słownik Biograficzny, t. 9, Warszawa 1960, s. 181.

budżetowego. Ponadto dane te muszą być zestawiane w sposób zgodny z przepisami o statystyce państwowej. Stwarza to znaczące komplika-cje, o ile bowiem niektóre spośród zestawianych wielkości cyfrowych wykorzystać można do celów mierzenia tożsamych lub przybliżonych zjawisk gospodarki finansowej m. Wilna, inne można – zdaniem prof.

Gutkowskiego – uznać jedynie za dane ilustrujące w sposób ogólny obserwowane zjawiska.

W recenzji pierwszego wydania książki docenta Uniwersytetu Jana Kazmierza – Ignacego Weinfelda, Skarbowość Polska, Wilno 1926¹⁸, prof.

Gutkowski podkreśla rolę statystyki państwowej jako nauki pomocniczej skarbowości. Rolą tej dziedziny nauki stanowiącej samoistną całość jest uzupełnianie wiedzy nauki skarbowości. Nauka skarbowości natomiast korzysta z informacji kwantyfikowanych przez naukę pomocniczą do wyjaśniania zjawisk będących przedmiotem jej badań. Metodologia na-uki skarbowości podkreśla doniosłe znaczenie dociekań indukcyjnych dla teorii finansów¹⁹. „Naukowa metoda statystyczna odegra tutaj rolę najdonioślejszą przy badaniu materiałów i dat z dziedziny gospodarczo--skarbowej, która się ukształtowała przy danym prawodawstwie po-zytywnym. Dopiero bowiem tak oświetlone prawodawstwo skarbowe może być uważane jako odpowiedni materiał do dalszych etapów pra-cy naukowej nad polskim prawodawstwem z dziedziny skarbowości i gospodarki publicznej. Z tego punktu widzenia rozpatrywane prace obrazujące skarbowość polską, stanowią doniosły wkład naukowy”.

W ramach programu studiów prawniczych na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych USB w Wilnie prof. Gutkowski realizował przed-miot, który w nazwie uwzględniał związek ze statystyką jako metodą badawczą²⁰. Wiedza i doświadczenie profesora w zakresie statystyki

za-18 Recenzja opublikowana jest w t. II „Rocznika Prawniczego Wileńskiego” 1928, s. 587.

19 Ibidem, s. 587.

20 Wg źródła: J. Kolarzowski, Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Ste-fana Batorego w Wilnie opublikowanego w Internecie, realizował on przedmiot o nazwie

„Skarbowość z elementami statystyki”, a wg innego źródła: M. Tarkowski, Rada Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Studia Iuridica To-runiensia” 7, s. 119 przedmiot prowadzony przez prof. Gutkowskiego nosił nazwę „Nauka skarbowości i prawo skarbowe wraz ze statystyką”. Rocznik Uniwersytetu Stefana Batore-go w Wilnie 1938/1939, Wilno b.r., s. 73 informuje, że prof. M. Gutkowski poza Seminarium

owocowały ponadto opublikowaniem poświęconej tej dziedzinie prac:

Teoria statystyki, Wilno1931; Statystyka administracyjna w Polsce, Wil-no 1931; Statystyka administracyjna, WilWil-no 1933 oraz Praktyka staty-styczna, Wilno 1933.

Podkreślić także należy, że uczniowie prof. Gutkowskiego – uczest-nicy prowadzonego przez niego Seminarium ze Skarbowości Prawa Skarbowego oraz ze Statystyki, którego dorobek jest udokumentowany wydaniem trzech tomów prac²¹ omówionych szerzej w części czwartej prezentowanego opracowania (poświęconej prezentacji dorobku prof.

Gutkowskiego jako dydaktyka), także posługiwali się w swoich pracach metodologią badań statystycznych.

III. Dorobek naukowy profesora