Wewnętrzny kon likt profesora Juliusza Franciszka Leo
VII. Idea „Wielkiego Krakowa”
U progu xx w. Kraków był średniej wielkości miastem na prawach po-wiatu, ośrodkiem o wielkich tradycjach narodowych, naukowych i kul-turalnych. Choć pod względem liczby ludności należał już do większych miast monarchii, ze względu na zajmowaną powierzchnię był wśród nich na ostatnim miejscu. Obejmował, nie licząc Błoń, 5,77 km2, a łącznie z Błoniami miejskimi 6,88 km2.Za to pod względem gęstości zaludnie-nia zajmował pierwsze miejsce wśród miast monarchii15. Gospodarczo miasto rozwijało się słabo, na skutek braku pomyślnych warunków dla przemysłu. Jednym z czynników hamujących wzrost przemysł w Krako-wie był brak terenów pod budowę zakładów fabrycznych. Tymczasem wokoło Krakowa rozrastało się 14 okalających go gmin, stanowiących z miastem przeważnie topograficzną całość. Dzięki bliskości Krakowa, a także łagodnym przepisom budowlanym obowiązującym na wsiach znacznie się one rozrastały, a zamykając swoim położeniem obszar mia-sta, umożliwiały tym samym jego terytorialny rozwój. Idea Wielkiego Krakowa przez jednych nazywana „epokowym dziełem”, przez mniej życzliwych „utopią” czy „klęską”, stanowiła główny punkt, priorytet działalności Juliusza Leo16. Z sympatią i przekorą naoczny świadek tych wydarzeń Tadeusz Boy-Żeleński pisał: „Kraków młodopolski szczęśliwie uderzył do głowy Juliuszowi Leo […] Zostawszy burmistrzem Krakowa, na który wówczas zwrócone były oczy całej Polski, Leo uczuł się pre-zydentem wielkiego miasta. Skoro materialna rzeczywistość temu nie odpowiadała, postanowił zmienić rzeczywistość. Tak powstała w jego głowie idea Wielkiego Krakowa”17. Przesunięcie granic terytorialnych pociągające za sobą wiele zmian administracyjno-finansowych, wymaga-ło zatwierdzenia władz krajowych, jak i centralnych. Podstawową prze-słankę ekonomiczną rozwoju Krakowa stanowiła dla prezydenta Leo
15 J. Bieniarzówna, J.M. Małecki, Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1796–1918, t. 3, Kraków 1979, s. 355.
16 A. Kostecki, Z Dziejów Katedr…, op. cit., s. 43.
17 T. Żeleński Boy, Znaszli ten kraj? Kraków 1945, s. 242; za: C. Bąk-Koczarska, Juliusz Leo…, op. cit., s. 62.
budowa kanału Wisła-Dunaj, portu rzecznego, a także w konsekwencji zabezpieczenie miasta przed powodziami. Swoim programem objął na wzór nowoczesnej administracji znanych mu miast europejskich, re-organizację niedostosowanej do nowych zadań i funkcji administrację miejską. Uzasadniając konieczność poszerzenia terytorium Krakowa oraz potrzebę pośpiechu, J. Leo wskazywał na przykłady miast zagranicz-nych, gdzie procesy takie były uwarunkowane naturalnym rozwojem wielkich miast. „Muszę przestrzec Izbę – kontynuował – przed odrocze-niem tej sprawy, dlatego że stosunki, jakie wytworzyły się w gminach podmiejskich, są rzeczywiście bardzo smutne […] Teraz jeszcze jest pora, bo dopiero życie tam się budzi, ponieważ zabudowywanie odbywa się z wolna”18. Podkreślił, że jeśli władze miejskie ujmą wszystko w swoje ręce, to przeprowadzą regulację całego terytorium mniejszym znacznie nakładem, niżby to się stało za 10 lub 20 lat. Warto podkreślić też jego umiejętności oratorskie; zręcznie i z umiarem potrafił zagrać na uczu-ciach patriotycznych zebranych posłów, kładąc nacisk na rolę Krakowa jako drugiej stolicy kraju, a dawnej stolicy państwa polskiego.
Za ważne osiągnięcie prezydenta Leo uznaje się wykupienie Wawelu od władz austriackich w 1905 r., a następnie szeroko zakrojonych prac jego rewitalizacji oraz ewakuację wojsk austriackich. Lata 1907–1915 do-prowadziły do utworzenia Wielkiego Krakowa, poszerzonego z około 6 do 47 km2. Przyłączono wówczas wiele gmin podmiejskich, w tym za-kupiony przez Kasę Oszczędności miasta Krakowa i ofiarowany miastu Las Wolski z przeznaczeniem go „po wieczne czasy na publiczny miejski park ludowy”19. Po uchwale Sejmu Krajowego 13 listopada 1909 r. ustawa nazwana „ustawą o Wielkim Krakowie” została podpisana przez cesarza z mocą od 1 kwietnia 1910 r. Stanowiło to niewątpliwy sukces życiowy Juliusza Leo, stwarzający podstawy do mianowania go na prezydenta następnej kadencji. W radzie miejskiej jeszcze w 1902 r. konserwatyści stanowili dwie trzecie członków, ale na początku 1907 r. nastąpił znacz-ny wyłom. Czternastu radznacz-nych dokonało rozłamu, występując z koła
18 Stenograficzne sprawozdania…, s. 1450–1451, posiedzenie z 9 XI; s. 1561, posiedzenie z 11 XI 1904; za C. Bąk-Koczarska, Juliusz Leo…, op. cit., s. 63.
19 Dzieje Krakowa. Leo Juliusz Franciszek [online]. Ostatnia aktualizacja 30.05.2010. Do-stępny w Internecie: <http://www.dziejekrakowa.pl/biogramy.index.php>.
konserwatywnego i tworząc nowy klub demokratów liberalnych, wśród których był Leo. Jako polityk powiązany był najpierw z obozem demo-kratycznym. Zręczny polityk, jakim był J. Leo, wyczuł, w którym kie-runku idą zmiany i jaka przynależność partyjna zapewni mu dalsze po-wodzenie. Pierwszego wyboru na prezydenta drugiej kadencji dokonano 6 lipca 1910 r., jednak konflikty natury politycznej sprawiły, że Leo nie przyjął tej propozycji. Właściwy, jednomyślny wybór nastąpił 12 lipca 1910 r. Akcentem narodowym towarzyszącym rozpoczęciu tejże kadencji była uroczystość odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego. Okres drugiej kadencji wypełniała realizacja zadań wynikających z ustawy o Wiel-kim Krakowie, a więc głównie integracja gmin podmiejskich przejętych w zarząd miasta Krakowa w dniu 1 kwietnia 1910 r. Przedsięwzięcie to nie należało do łatwych, gdyż integracja gmin wymagała stworzenia jednolitej administracji oraz objęcie jednostek terytorialnych ramami jednego budżetu. Za prezydentury Juliusza Leo Kraków powiększył się niemal siedmiokrotnie, zyskując 14 nowych dzielnic, a przede wszystkim nowe możliwości rozwoju. Według Tadeusza Boya-Żeleńskiego: „[…] dał on miastu ramę dla przyszłego rozwoju na sto lat”20.
Juliusz Franciszek Leo był także posłem na Sejm Krajowy galicyj-ski, do austriackiej Rady Państwa, a w roku 1912 został prezesem Koła Polskiego. Dnia 16 lipca 1914 r. stanął na czele Naczelnego Komitetu Narodowego utworzonego w Krakowie, którego był współtwórcą. Na jego wniosek rada miejska przeznaczyła milion koron na utworzenie Legionów Polskich. Z jego inicjatywy przystąpiono do regulacji brze-gów Wisły, przesunięto koryto Rudawy. W 1913 r. wzniesiono III Most na Wiśle, rozbudowano sieć kanalizacyjną i wodociągową oraz komu-nikację miejską (powstały nowe linie tramwajowe). W październiku 1913 r. otwarto nowy dworzec towarowy, który miał przyczynić się do polepszenia warunków ekonomicznych miasta i ożywienia wymiany towarowej21. Mimo że realizację szczegółowych zadań w ramach stwo-rzenia Wielkiego Krakowa przerwał wybuch I wojny światowej, uczynił on z Krakowa wielkomiejski ośrodek i przywrócił mu rangę historyczną, co stało się niezaprzeczalnym faktem.
20 Ibidem.
21 Ibidem.